حکمت عملی در بوستان
نویسنده: غلامحسین ابراهیمی دینانی
منبع: سعدی شناسی اردیبهشت ۱۳۸۹ دفتر سیزدهم
در این مقاله، ضمن بررسی و تبیین حکمت عملی و جایگاه آن در ادبیات، بوستان سعدی و حکمت عملی موجود در آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و از آن به عنوان علم اخلاق و علم بایدها و نبایدها در زندگانی و هستی بشر، یاد شده است. بر همین اساس، علم اخلاق و یا حکمت عملی سعدی در ابواب دهگانه بوستان مورد بررسی قرار گرفته، شاهد مثالهایی با ذکر دلیل و برهان ارایه شده است.
کشتی چو به دریاي روان مـیگـذرد
میپندارد کـه نیسـتان مـیگـذرد
مــا مــی گــذریم بــر جهــان گــذران
میپنداریم که این جهان مـیگـذرد
سعدي یک نابغۀ همیشگی جهان است، اما من فعلاً این از بعد صحبت نمیکنم. سـعدي در غزلسرایی بینظیر است. کدام غزلسـرا یی اسـت کـه همـآورد سـعدي باشـد؟ انصـافاً افصحالمتکلمین اعجاز کرده و انصافاً در حـد اعجـاز فصـاحت دارد . در وجـودش نـوعی نبوغ الهی وجود داشته. من حالا دربارة غزلش، قصیده و شطیبات اش ... صحبت نمیکـنم . آنچه را که فعلاً میخواهم درباره اش صحبت کنم، حکمت عملی است. یعنی علم اخلاق ما همه از علم اخلاق صحبت میکنیم، ولی شاید اگر ادعا کـنم کـه مـا نمـیدانـیم علـم اخلاق چیست، سخنی به گزاف نگفته ایم . مهمترین ویژگی انسان اخلاق است. اگر در نـاطق بودن براي انسان اختلاف هست، پس فصل ممیز انسان چیست؟ آیا حیوان ناطقه حیـوان اقتصادي، حیوان فعال، حیوان صنعتگر است؟ در همه اینها ممکـن اسـت اخـتلاف باشـد، ولی هیچ کس منکر این نیست که انسان یک حیوان اخلاقی است. حیوانات اخلاقی نیستند. اخلاق ویژة انسان است. اخلاق چیست؟ و از کجا میآید؟ ما بـه راحتـی از اخـلاق حـرف میزنیم، ولی وقتی از منشأ اخلاق صحبت کنیم،
فلسفه اینقدر مشکل نیست. فلسفه نگاه به وجود اسـت و نگـاه بـه هسـتی اسـت .. دیدن و توصـیف کـردن اسـت . ایـن مشکل نیست. اخلاق را چه میبینی که توصیف میکنی؟ منشأ اخلاق بایدهاست و نبایدها. فلسفه هستی هاست در مقابل نیستی. هستی و نیستی مقولـۀ مأنوسـی اسـت . آدم هسـتی موجودات را میشناسد . مثلاً میز هست. اتاق هست. فضا هست. یا نیست، اما باید از کجـا میآید؟ چرا باید؟ درباره این مسئله فکر نکردیم. تمام مشکلات از همـین جاسـت. از آغـاز پیدایش تفکر تا حالا که این باید از کجا مـیآیـد؟ بایـدها را مـی بینـی؟ درسـت اسـت یـک چیزهایی را می گویید،
