معرفی کتاب ادبیات عرب
نوشته: آندره میکل مترجم: بهزاد هاشمی، سیدبابک فرزانه
کتاب «ادبیات عرب» به زبان فرانسه توسط خاورشناس فرانسوی آندره میکل در مجموعۀ معروف «چه می‌دانم؟» توسط نشر دانشگاهی فرانسه در سال 1969 میلادی منتشر شد. با توجه به اینکه این کتاب در یک مجلد نگاهی بسیار تحلیلی و دقیق به ادبیات عرب در همۀ دوران ادبی از عصر جاهلی تا عصر نهضت افکنده و دربرگیرندۀ اطلاعات ارزشمندی است، به زبان فارسی ترجمه شده است تا علاقمندان و دانشجویان به‌راحتی از بهره‌مند شوند.
ادبیات عرب در کنار پیروزی اسلام تا میانۀ سدۀ دوم قمری، ادبیات پیروز است. زبان عربی که پیش‌تر در سرزمین اصلی خود شبه‌جزیرۀ عربستان محدود بود، از این پس پا را فراتر از مرزها گذاشته و همگام با مبارزان آیین جدید در امپراتوری پهناوری که از دهانه‌های رود سند تا اسپانیا امتداد داشت، منتشر شد. این گسترش جغرافیایی کار خود را در عرصۀ زبان عربی به سه شیوه انجام داد: نخست پدیدۀ بزرگ زبان و ادبیات عرب را که چیز جز قرآن نبود، در همه جا رواج داد. سپس با خود عادات و رسوم پیشین یعنی شعر کهن شبه‌جزیرۀ عربستان را استمرار بخشید که درون‌مایه‌های آن با اندکی تغییر تقریباً بر تمامی مضامین ادبیات غیرآیینی آن دوره چیره شده بود. سرانجام با فراهم‌کردن مقدمات تماس‌های آینده میان میراث عربی با میراث‌های بیگانه، راه را برای آغاز تلاش‌های گسترده در جهت جستجو و ثبت و ضبط میراث دیرینۀ عربستان در تمامی عرصه‌های سنت، تاریخ، ضرب‌المثل و فرهنگ‌نویسی گشود. فصل نخست کتاب به این بخش از ادبیات عرب پرداخته است.
شکوه ادبیات کلاسیک عربی با آغاز خلافت عباسیان متوقف نشد، بلکه این دوره با بخشیدن کامل‌ترین صور بیان آن را به کمال رساند. نخست در کنار شعری که با پذیرش تغییرات اجتناب‌ناپذیر، گام در مسیری گذاشت که سلیقۀ عموم به اتفاق آراء آن را نشانۀ مطلق نبوغ ادبی می‌پناشت، نثری پدیدار شد که در پی یافتن راه‌های خود بود؛ سپس گامش را استوار کرد، گاه مغرور شد و به هیجان آمد تا اینکه به همین سبب نابود شد. در فصل دوم با عنوان «ادبیات تلاقی فرهنگ‌ها» به موضوعاتی چون شعر در دورۀ خلافت عباسیان، شعر طرب، شعر سنت، شعر اندلس، نثر مسجع و .... پرداخته شده است.
اساش تلاش‌های ادبیان عرب در سده‌های ششم تا سیزدهم قمری مبتنی بر گردآوری دانش بوده است؛ یعنی تدوین انواع دانشنامه آن به سبک و سیاق «ادب» در اولویت قرار داشد. برخی از این دانشنامه‌ها بیشتر گرابش به جمع‌آوری اطلاعات ادبی، اسطوره‌ها، داستان‌ها و ضرب‌المثل‌ها داشتند؛ با این حال بخش بزرگی از دانشنامه‌ها مربوط به مصر دوران حکمرانی ممالیک بوده‌اند. در فصل سوم با عنوان «ادبیات خاطره» دانشنامه‌نگاری، شکل‌های جدیدی از جغرافیا و تاریخ‌نویسی و نگارش داستان‌ها سخن گفته شده است.
فصل پایانی کتاب با عنوان «ادبیات نهضت» اختصاص به بررسی ادبیات عرب از آغاز قرن نوزدهم دارد؛ دوره‌ای که دورۀ رویارویی با غرب امپریالیسم بود. متأثر از این شرایط، اعراب با دنیایی روبرو شدند که برایشان ناشناخته بود و با این وجود مترادف با پیشرفت تکنولوژی و ملی‌گرایی بود. در این فصل مباحثی دربارۀ شعر و نثر و ابزارهای بیان ذکر شده است
