نقد ادبی کتاب «پرنده پنجشنبه» در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی

«پرنده پنجشنبه» و دیدگاه‌های متفاوت منتقدان
سلسله نشست‌های ادبی شمس، به مناسبت بزرگ‌داشت هفتۀ دفاع مقدس، نخستین سه‌گانۀ نقد برترین‌هایی از ادبیات دفاع مقدس را با برپایی جلسۀ نقدوبررسی کتابِ «پرندۀ پنج‌شنبه»، نوشتۀ منیره هاشمی، در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی و با حضور نویسندۀ اثر و جمعی از نویسندگان و منتقدان آغاز کرد.
فرشته صداقت حسن‌زاده: به گزارش روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، نشست ادبی شمس توسط سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و با مشارکت اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس خراسان رضوی، انتشارات به‌نشر و حوزه هنری خراسان رضوی برگزار شد. این نشست، این بار با پرداختن به کتاب «پرندۀ پنج‌شنبه»، ادبیات کودک و نوجوان را نقطۀ آغاز سه‌گانۀ خود در حوزۀ نقد و بررسی ادبیات دفاع مقدس قرار داد. در این نشست که اجرای آن را مجتبی انوریان یزدی بر عهده داشت، محمد خسروی‌راد، حجّت‌الاسلام حسین میرزایی، علی براتی گجوان، حسین سنابادی عزیز، رؤیا حسینی، سهیلا قربانی و آسیه یزدفاضلی به نقد و بررسی اثر در حضور نویسندۀ آن پرداختند.
پرندۀ پنج‌شنبه؛ روان، دل‌نشین، جزئی‌نگر
ابتدا منیره هاشمی که بیش از سی اثر در حوزه کودک و نوجوان، از جمله «کارنامۀ بابا»، «سایۀ مهربان» و «س اوّل ستاره» از او به چاپ رسیده و «سایۀ مهربان»ِ او برگزیدۀ کتاب سال دفاع مقدس در سال 1389شده است، به معرفی کوتاهی از تازه‌ترین اثر خود پرداخت و گفت: «پرندۀ پنج‌شنبه» داستان زندگی و نوجوانی شهید سیدجعفر هاشمی‌مهنه، معاون گردان الحدید است. وی با بیان اینکه داستان بر اساس خاطرات شفاهی نوشته شده، افزود: داستان در یک محلۀ نظامی‌نشین مشهد اتفاق می‌افتد که من 27 سال در این منطقه زندگی کرده‌ام و کاملاً آن فضا را درک کرده‌ام و ازاین‌رو، فضاسازی‌ها کاملاً واقعی است. هاشمی، ادبیات دفاع مقدس را برای گروه سنی نوجوان ضروری دانست و تأکید کرد: نوجوان امروز باید قهرمان داشته باشد و چه بهتر که قهرمان او شهیدی باشد که نوجوانیِ درخشانی داشته است.
محمد خسروی‌راد، نویسنده و منتقد، از اولین منتقدانی بود که به اظهاراتی دربارۀ این اثر پرداخت. وی بیان کرد: «پرندۀ پنج‌شنبه» از معدود کتاب‌هایی است که در ادبیات دفاع مقدس کودک و نوجوان به دل من نشست؛ چراکه جزئی‌نگری‌های اثر، من را با زندگی شهید، آغشته کرد. خسروی افزود: سنگینیِ بار احساسات و توصیفات شاعرانه، باعث شد که در حین خواندن اثر حس کنم یک شاعر این کتاب را نوشته است. وی روایت سلیس، داستان‌گویی ارزشمند و جزئی‌نگاری را از نکات برجستۀ این کتاب برشمرد. خسروی‌راد همچنین اظهار داشت: زاویۀ دید در این کتاب به نوعی نامه‌نگاری است اما زبان نامه در آن فراموش شده است و شاید بهتر باشد در زبان آن بازبینی شود. وی ادامه داد: برخی واژگان، بوی شاعرانگی می‌دهد و می‌شود این‌ها را با زبان داستانی‌تر ارائه کرد.
آرمان‌گرایی، جفا در حق جبهه است
یزدفاضلی از دیگر منتقدان حاضر در این نشست نیز شخصیت‌پردازی قوی و زاویۀ دید دوم شخص را از نکات برجستۀ این اثر خواند و اظهار داشت: زاویۀ دوم شخص، این امکان را به مخاطب می‌دهد تا درگیر احساسات و کشمکش‌های داستان شود. وی در ارتباط با شخصیت‌پردازی اثر گفت: نویسنده با کمک شخصیت‌های فرعی، به خوبی و با ظرافت، شخصیت‌های اصلی‌اش را معرفی می‌کند. یزدفاضلی، آرمان‌گرایی را از نقاط ضعف اثر برشمرد و بیان کرد: اینکه ما در روایت‌هایمان، تنها انسان‌های بسیار خوب را به جبهه می‌فرستیم و شهید می‌شوند، در حق این ظرفیت جبهه که توان تحول انسان‌ها را داشته، جفا کرده‌ایم.
همچنین حسین سنابادی‌عزیز، نیز با تأکید بر روان و سلیس بودن قلم نویسنده، این اثر را نه یک داستان، بلکه روایت شفاهی دانست و ادامه داد: تطهیر کامل شخصیت شهید، از نقاط ضعف این اثر و اکثر آثار دفاع مقدسی است.
حجت‌الاسلام حسین میرزایی، نویسنده، شاعر و مدرّس دانشگاه، نیز به گفت‌وگو درباره این اثر پرداخت. وی با بیان اینکه در این اثر، زلالی نظم واژگان جاری است، حجم کتاب، قالب و اجزای آن را از دیگر نکات برجستۀ اثر برشمرد و افزود: برخی واژگان برای نوجوان امروزی قابل درک نیست که بهتر بود از آن‌ها استفاده نشود.
رؤیا حسینی، از نویسندگان ادبیات دفاع مقدس نیز «پرندۀ پنج‌شنبه» را تحسین‌برانگیز توصیف کرد و با بیان اینکه من حتماً این کتاب را به مخاطبان نوجوان خود معرفی خواهم کرد، اظهار داشت: کتاب، حاصل قلم ساده، صمیمی و دلنشین خانم هاشمی است و تصویری زیبا از دوست را برای نوجوان ارائه می‌دهد.
کوتاهی ماست که به نوجوانِ آرمان‌خواه، آرمان ندادیم
در پایان، منیره هاشمی در فرصتی کوتاه، برخی انتقادها را پاسخ داد و تصریح کرد: من نویسنده‌ای نیستم که در محفل ادبی بنشینم، کار بزرگ‌سال انجام دهم و در حوزۀ کودک هم نظر بدهم. من 18 سال است که مربی فرهنگی کانون پرورش فکری و کتابخانۀ کودک و نوجوان هستم و با نوجوانان زندگی می‌کنم. بچه‌های ما کتاب می‌خوانند و اتفاقاً کتاب‌هایی را که به نظر منتقدان، سخت آرمانی است، خیلی می‌خوانند. وی افزود: فرزندان ما نیز نیاز به آرمان‌های خوب دارند ولی ما فضا را برایشان درست نکرده‌ایم و منابع را در اختیارشان قرار نداده‌ایم. این نویسنده و شاعر کودک و نوجوان ادامه داد: این اشتباه ما نیست که آرمانی نوشتیم؛ شهدای ما آرمانی بودند و آرمانی زندگی کردند و این کتاب، زندگی آن‌ها را نشان می‌دهد. وی در پایان اظهار داشت: کاش نویسندگان و منتقدان حقیقی کودک و نوجوان و خود کودکان و نوجوانان در اینجا بودند و به نقد می‌پرداختند!