هم‌شکلی مسیرنماها در برخی از زبان‌های ایرانی: رویکردی ریزنحو بنیان
 
نویسندگان
محمد دبیرمقدم1؛ زهره سادات ناصری 2
1استاد گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی، ایران
2دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی ، ایران
چکیده
مقالة حاضر به بررسی هم‌شکلی مسیرنماها در سه زبان فارسی، کردی کرمانشاهی و لری (گویش مینجایی) می‌پردازد. این بررسی براساس رویکرد نوین ریزنحو صورت پذیرفته است. از این رو در بخش مقدمه به تفصیل به معرفی این رویکرد و نیز آثار پیشین پرداخته‌ شده‌است. در بخش دوم، علاوه بر تحلیل مسیرنمایی،  پدیدة هم‌شکلی در سه زبان مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. داده‌های مربوط به این زبان‌ها از گویشوران بومی جمع‌آوری شده است. ضرورت پرداختن به این موارد هم‌شکلی نشان می‌دهد ریزنحو تا چه اندازه پاسخگوی موارد هم‌شکلی در زبان‌های ایرانی است و اینکه زبان‌های ایرانی از چه الگوی هم‌شکلی تبعیت می‌کنند. الگوی هم‌شکلی در زبان فارسی به این صورت است که مکان‌نما، مسیرنمای مبدأ و مقصد با تکواژ جداگانه‌ای صورت‌بندی و مسیرنمای مبدأ و گذر با تکواژی واحد ظاهر می‌شوند. در اکثر موارد هم‌شکلی مسیرنمای مبدأ و گذر از نوع ظاهری است، چون فعل در واژگانی کردن گرة گذر دخیل است. الگوی هم‌شکلی در کردی کرمانشاهی تابع نوع و جایگاه فعل در گروه فعلی است. در مورد افعال واژه‌بست پذیر، اگر فعل‌آغازی باشد، الگوی هم‌شکلی به صورت «مکان‌نما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعل‌پایانی باشد، «مکان‌نما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» است. در مورد افعالی که واژه بست نمی‌پذیرند دو الگوی «مکان‌نما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» و «مکان‌نما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد»  برقرار است. الگوی هم‌شکلی در لری اگر فعل‌آغازی باشد، به صورت «مکان‌نما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعل‌پایانی باشد، به صورت «مکان‌نما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد» می‌باشد. این الگو جزء الگوهایی است که برای آن تا به حال مصداقی یافت نشده است
کلیدواژه ها
هم‌شکلی مسیرنماها؛ ریزنحو؛ زبان فارسی؛ کردی کرمانشاهی؛ لری
اصل مقاله (472 K)