"درس دهم:تعاریف و انواع نقد نویسنده مقاله سعی کرده است شیوه‌ی تدریس خود را برای درس«تعاریف و درس و رعایت مراحل یادگیری درس هرکدام،در این‌جا به نحوی مورد توجه قرار 2-مواردی که در نقد لغوی و فنی موردنظر 3-یک اثر ادبی را از جهت کاربرد لغت، اصول و قواعد زبان،تعبیرات و ترکیبات‌ بررسی کنند(با اعضای گروه خود به‌ 4-یک اثر ادبی را از نظر کاربرد آرایش‌های‌ دانش‌آموزان باید از حدود و امکانات نقد و خصوصیات فنی)مورد توجه و بررسی قرار بلکه کافی است بتوانند به جنبه‌های گوناگون نقد برای بررسی لغوی،فنی و موسیقی شعر با شعر تناسب کامل داشت و هم نقد این غزل‌ به نقد فنی است به یک طرف تخته و مواردی‌ که در نقد لغوی مطرح می‌شود به سمت دیگر موسیقی درونی و وزن شعر می‌پردازند. آهنگ درونی(تناسب-واج‌آرایی)نقد لغوی ز-معلم مواردی را که دانش‌آموزان خود دوم هماهنگی حروف(واج‌آرایی)نقد لغوی نمونه‌ها نقد موسیقی شعر مولانا از کتاب"             
یک طرح درس (طرح درس تعاریف و انواع نقد کتاب نقد ادبی، نقد ادبی - رشته علوم انسانی) (3 صفحه)
نویسنده : رضایی،فاطمه
چکیده
نویسنده مقاله سعی کرده است شیوه‌ی تدریس خود را برای درس«تعاریف و انواع نقد»کتاب ادبیات(1)پیش‌دانشگاهی با توجه به اهداف کلی و جزئی درس‌ تشریح نماید.لحاظ کردن پیش‌زمینه‌های ذهنی دانش‌آموزان و شکل‌گیری کلاس‌ درس و رعایت مراحل یادگیری درس هرکدام،در این‌جا به نحوی مورد توجه قرار گرفته است.
کلمات کلیدی
نقد ظاهر،نقد محتوا،نقد لغوی، نقد فنی،پیش‌زمینه‌های ذهنی، مراحل یادگیری‌
رشد آموزش زبان و ادب فارسی » نیمه اول زمستان 1384 - شماره 76 (صفحه 53)
‌ ‌‌‌یـک‌ طرح درس‌ طرح درس تعاریف و انواع نقد کتاب نقد ادبی‌ نقد ادبی-رشته‌ی‌ عـلوم‌ انـسانی‌
فـاطمه رضایی‌ مدّرس مرکز پیش‌دانشگاهی علامه‌ قزوینی منطقه 51 تهران
کلید واژه:
نقد ظاهر،نقد‌ محتوا،نقد لغـوی، نقد فنی،پیش‌زمینه‌های ذهنی، مراحل یادگیری‌ درس دهم:تعاریف و انواع‌ نقد
موضوع:انواع نـقد‌ یا‌ مکتب‌های نقّادی،نـقد لغـوی،نقد فنّی(صص 78-28)
روش:یادگیری از طریق بارش فکری و همیاری
زمان یادگیری:54 دقیقه
تعداد:04 نفر(8 تیم 5 نفری)
وسایل کمک‌آموزشی:ضبط صوت، نوار،گچ‌ و تخته،نمونه‌های کپی‌شده از متن‌های گوناگون نقد*و کتاب چشمه‌ی‌ روشن از غـلامحسین یوسفی
انواع نقد و مکتب‌های نقادی،نقد لغوی و نقد فنی‌ الف)اهداف کلی درس:
1-آشنایی با انواع نقد(نقد براساس‌ شکل‌‌ ظاهری و نقد محتوا و نقد قدیم و جدید) 2-آشنایی با تعاریف و ویژگی‌های نقد لغوی و فـنی
3-آشـنایی با نام برخی حکما،ادیبان و منتقدان قرون گذشته
چکیده:
نویسنده مقاله سعی کرده است شیوه‌ی تدریس‌ خود‌ را برای درس«تعاریف و انواع نقد»کتاب ادبیات(1)پیش‌دانشگاهی با توجه به اهداف کلی و جـزئی درسـ‌ تشریح نماید.لحاظ کردن پیش‌زمینه‌های ذهنی دانش‌آموزان و شکل‌گیری کلاس‌ درس و رعایت مراحل یادگیری‌ درس‌ هرکدام،در این‌جا به نحوی مورد توجه قرار گرفته است.
ب)هدف‌های جزئی(رفتاری):
در پایان تدریس دانش آمـوزان بـاید بتوانند:
1-با درک درست،نقد لغوی و فنی را (به تصویر‌ صفحه‌ مراجعه‌ شود) تعریف کنند.
2-مواردی که‌ در‌ نقد‌ لغوی و فنی موردنظر قرار می‌گیرد،از حفظ نام ببرند.
3-یک اثر ادبی را از جهت کـاربرد لغـت،
رشد آموزش زبان و ادب فارسی » نیمه اول زمستان 1384 - شماره 76 (صفحه 54)
اصـول و قواعد زبان،تعبیرات‌ و ترکیبات‌‌ بـررسی‌ کـنند(بـا اعضای گروه خود به‌ بحث بگذارند‌.)
4-یک‌ اثر ادبی را از نظر کاربرد آرایش‌های‌ لفظی و معنایی و تأثیر آن‌ها بر کلام‌ ارزیابی کنند.(نـسبت بـه کـشف فنون‌‌ بلاغی‌ و زیبایی‌های‌ ظاهری و درونی آثار حساس شـوند.)
5-عـوامل مؤثّر در ایجاد موسیقی‌ در یک‌ اثر(نظم یا نثر)را تشخیص دهند، حسن تأثیر موسیقی حروف و کلمات‌ را بر آن اثر‌ درک‌ کـنند‌ و بـرای دوسـتان‌ هم‌گروه خود و یا کل کلاس توضیح‌ دهند.
پیش‌زمینه‌های ذهنی‌‌ (دانـسته‌های‌ لازم)
دانش‌آموزان باید از حدود و امکانات نقد ادبی اطلاع کافی داشته باشند و بتوانند(با تمرین‌هایی که‌ در‌ جلسه‌ی‌ قبل داشته‌اند)یـک اثـر را از جـنبه‌های مختلف(ظاهری،لفظی،تکنیک‌ و خصوصیات‌ فنی‌)مورد‌ توجه و بررسی قرار دهـند.قـدرت نقد و بررسی موردنظر ما نیست‌ بلکه کافی است بتوانند‌ به‌ جنبه‌های‌ گوناگون نقد اشاره کنند کـه ایـن کـار را در جلسات قبل‌ (جلساتی که فقط‌ به‌ آموزش عروض اختصاص‌ داشت)با بـررسی آثـار دوسـتانشان و یا اشعار و متن‌های منتخبشان انجام‌ داده‌اند‌.
شکل‌ کلاس یا چینش میز و نیمکت‌ها
باید بـه گـونه‌ای بـاشد که تمام بچه‌ها به راحتی‌‌ همدیگر‌ را ببینند(نیمکت‌ها را دورتادور کلاس قرار دهند).از طرف دیـگر بـتوانند به‌‌ سرعت‌ در‌ گروه‌های پنج‌نفری دور هم جمع‌ شوند.(وقتی دانش‌آموزان در ردیف‌های‌ پشت سر هـم،مـثل اتـوبوس‌!فقط‌ معلم را می‌بینند،توان و جرئت ابراز نظر کم‌تری‌ دارند.)لازم به تذکر‌ است‌ که‌ ایـن کـار زمان‌ زیادی را از کلاس نمی‌گیرد.تجربه‌ کرده‌ایم:روزهایی که دانش‌آموزان در ساعت‌ تفریح‌ شکل‌ کـلاس را تـغییر نـداده‌اند، ابتدای ساعت ظرف مدت دو دقیقه و نیم‌ نیمکت‌ها‌ را‌ جابه‌جا کرده‌اند.
مراحل یادگیری با زمان‌بندی
الف-پخش نـوار(بـدون در دست داشتن‌ متن شعر)
5 دقیقه‌
تذکر‌:برای این مرحله غزلی از مولانا انـتخاب مـی‌کنیم،چـراکه«زبان و طرز تعبیر‌ مولوی‌ در غزلیات و موسیقی سحرآسای‌ شعرش چندان ویژه‌ و منحصر‌ به‌ فرد است‌ کـه بـه شـعر هیچ شاعری‌ نمی‌ماند‌ و مصداق‌ تعبیر کالریج در سیره‌ی ادبی کاملا اختصاصی و مشخص اسـت.2»از ایـن جهت‌‌ برای‌ بررسی لغوی،فنّی و موسیقی شعر‌ بهترین‌ نمونه است‌.از‌ سوی‌ دیگر چون اکثر آهنگ‌سازان و خـوانندگان مـعاصر‌،اشعار‌ مولوی را به شکل‌های مختلف اجرا کرده‌اند می‌توان بنا به سلیقه‌ی عـموم‌ کـلاس‌،از بین‌ نوارهای موجود(مثلا شعر‌ و عرفان، مـهتاب‌رو،آتـش در‌ نـیستان‌،و...از شهرام‌ ناظری؛شب عاشقانه‌،مستانه‌ و...از افتخاری؛هـفت‌سین،حـسرت و...از محمد اصفهانی و یا نوارهای علیرضا عصار)یک‌ مورد‌ را‌ انتخاب کنیم.ما را با‌ صـدای‌ عـلیرضا‌ افتخاری برگزیدیم،زیرا‌ که‌ هـم مـوسیقی آن‌ بـا‌ شـعر‌ تـناسب کامل داشت و هم نقد این غـزل‌ بـه‌طور کامل در کتاب چشمه‌ی روشن‌ (مرحوم‌ غلامحسین‌ یوسفی)آمده است که‌ می‌توانیم بـه‌ عـنوان‌ نمونه‌ای خوب‌ در‌ کلاس‌‌ از آن استفاده کنیم‌.
ب-گـفت‌وگوی اعضای گروه درباره‌ی‌ مـوارد امـکان نقد شعر(یک نسخه از مـتن شـعر به هر‌ گروه‌ داده می‌شود.)
5 دقیقه
ج-تمام دانش‌آموزان(افراد‌ گروه‌ها‌) نکات‌ موردنظر‌ خود‌ را بـه گـونه‌ی‌ بارش‌‌ فکری می‌گویند و معلم تـمام آنـ‌ها را(اعـم از جنبه‌های ظاهری و مـعنوی)درهـم و نامنظم‌ روی تخته کلاس‌ مـی‌نویسد‌.
3 دقـیقه‌
د-از هر گروه فردی(به انتخاب اعضا‌) کنار‌ تخته‌ می‌آید‌ تا‌ به‌ سرعت دور عناوینی‌ کـه مـربوط به نقد معنی می‌شود خط بـکشد. (مـواردی مانند انـدیشه‌ی شـاعر،هـدف و پیام‌ شعر و معنی و مـفهوم آن)
2 دقیقه
کاربرد کلمه
دستور زبان ترکیب‌ تازه
وزن
آهنگ درونی(تناسب-واج‌آرایی) ایجاز تطویل
کاربرد حـروف(اضـافه،ربط و...)
انتخاب کلمه(از بین مترادفات) آرایـه‌های ادبـی(تـشبیه،اسـتعاره و...)
هــ-معلم به تـرتیب مـواردی را که مربوط به‌ نقد‌ فنی است به یک طرف تخته و مواردی‌ که در نقد لغوی مطرح مـی‌شود بـه سـمت دیگر تخته منتقل می‌کند.ضمن آن‌که بـرای هـر مـورد تـوضیح مـختصری مـی‌دهد و در پایان‌‌ عنوان‌(نقد فنی)و(نقد لغوی)را در رأس‌ هر گروه می‌نویسد.
01 دقیقه
و-مجددا دانش‌آموزان در گروه‌های‌ پنج نفری خود به بحث درباره‌ی صنایع‌ لفظی‌‌ شعر،چگونگی به‌کارگیری آن‌ها،و بـررسی‌‌ موسیقی‌ درونی و وزن شعر می‌پردازند. (معلم با سرکشی به گروه‌ها آن‌ها را به اهداف‌ موردنظر خود هدایت می‌کند.)
6 دقیقه
رشد آموزش زبان و ادب فارسی » نیمه اول زمستان 1384 - شماره 76 (صفحه 55)
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
نقد‌ فنی‌
1-بلاغت(معانی،بیان،بدیع‌)آرایه‌های‌‌ ادبـی(تـشبیه،استعاره و...)
2-موسیقی(وزن و آهنگ درونی)وزن، آهنگ درونی(تناسب-واج‌آرایی)
نقد لغوی
1-رعایت اصول زبان،دستور زبان
2-کاربرد کلمه
3-ترکیب تازه
4-ایجاز و تطویل
5-کاربرد حروف(اضافه،ربط و...)
6-انتخاب‌ کلمه‌(از بین مـترادفات)
ز-مـعلم مواردی را که دانش‌آموزان خود در بحث کاربرد آرایش‌های کلام و موسیقی‌ شعر به آن رسیده‌اند به‌طور مختصر روی تخته‌ می‌نویسد.سپس درباره‌ی واژه‌ی جدید ایقاع‌ و موسیقی‌ در‌ نـثر تـوضیح‌ می‌دهد.
8 دقیقه
نقد فنی‌ 1-بـلاغت(مـعانی،بیان،بدیع)
اول شاعر و نویسنده خالق و آفریننده‌ باشد
دوم آرایه پوشیده‌ و طبیعی باشد(نه‌ متکلف و مصنوع)
2-موسیقی(وزن و آهنگ درونی)
اول کمیت‌ و ریتم‌(ایقاع‌)
دوم هماهنگی حروف(واج‌آرایی)
نـقد لغـوی
1-رعایت اصول زبان
2-کـاربرد کـلمه
3-خلق تعبیرات و ترکیبات
4-مسئله‌ی مترادف
5-تطویل‌ و ‌‌ایجاز‌
6-کاربرد ادات
7-اشتقاق کلمات و معانی آن‌ها
ح-نمونه‌هایی از نقد آثار مختلف در اختیار‌ گروه‌های‌ قرار‌ می‌گیرد تا مورد نقد قرار گیرد و نوع آن را تعیین کنند.یکی از ایـن‌ نـمونه‌ها‌ نقد موسیقی شعر مولانا از کتاب« چشمه‌ی روشن»است که بعد از آن‌ توسط یکی از اعضای‌ گروه‌ برای همه دانش‌آموزان‌ کلاس خوانده می‌شود.
6 دقیقه
زیرنویس
(*)مثل صفحاتی از کتاب‌های:پیرگنجه...(زرین‌کوب) -تأملی در شـعر شـاملو(پورنامداریان)-شـعر زمان ما (حقوقی)و برگ‌هایی از چشمه‌ی روشن(یوسفی)
منابع
1-درباره‌ی ادبیات‌ و نقد ادبی؛دکتر خسرو فرشید ورد؛ ج اول؛ص 23
2-چشمه‌ی روشـن؛غلامحسین یوسفی؛ص  
آدرس مقاله در پایگاه مجلات تخصصی نور: رشد آموزش زبان و ادب فارسی » نیمه اول زمستان 1384 - شماره 76 (از صفحه 53 تا 55)
URL : http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/196895