شهریار مُلک سخن
علی ای هُمای رحمت، تو چه آیتی خدا را
که به ما سِوا فکندی، همه سایه هما را
بی گمان با شنیدن این بیت زیبا، همگان به یاد مرحوم، شادروان محمد حسین بهجت تبریزی، معروف به «شهریار»، این ترک پارسی گوی زمانمان می افتند که با کلامی دلنشین و اشعاری نغز، روح و روان همه علاقه مندان شعر فارسی را نوازش می دهد.
شهریار با تفأّل از دیوان حافظ، که دوبار انجام گرفت و با توجه به این مصراع از خواجه «که چرخ این سکّه دولت به نام شهریاران زد» و «روم به شهر خود و شهریار خود باشم»، تخلّص شعریِ خود را از بهجت، به «شهریار» تبدیل نمود.
حافظ، پیر و مرشد شهریار
شهریار در جایی سروده:
پیر رندان خواجه شیراز و من شاگرد او
رندم و از خواجه دارم با شما رندان سلام
شهریار، نخستین قدم های خود را در شعر، بر جای پای حافظ می نهد. تخلّص خود را از او به تفأل می ستاند و پس از آن که خود رهرو و تیزگام این طریق نه چندان هموار می شود نیز، خواجه را به عنوان چراغدار و پیشوای خود از یاد نمی برد. در دیوان و دفتر او، بی شک از هیچ کس به اندازه حافظ نام برده نشده است.
شیوه کار من از خواجه شیراز بپرس
کان چه استاد غزل گفت بکن، آن کردم
به اعتقاد شهریار، حافظ، بزرگ ترین شاعر جهان است. او الگوی شعر و تمثیل شاعری است و شهریار، منصفانه هر جا که فرصتی دست می دهد، بر پیر خود ادای دین می کند.
حافظا! چشمه اشراق تو جاویدانی است
تا ابد آب از این چشمه روان خواهد بود
استاد سخن معاصر، شهریار، بیش از 28000 بیت شعر به زبان فارسی، و در حدود 3000 بیت به زبان ترکی آذری سروده است.
رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنه ای، در مورد شعر شهریار می فرماید: «این شاعر نامی، یک دوره عرفانی و معنویِ بسیار زیبایی را با انس به قرآن و معنویات و خودسازی گذرانده است و سعی کرده باطن و معنویت خود را صفایی بخشد».
در شعر «پیام به انیشتین» نیز که سروده ای تاریخی و پرمحتواست، آمده است:
انشتن بغض دارم در گلو، دستم به دامانت نبوغ خود به کام التیام زخم انسان کن...
حیدر بابا؛ شاهکار شهریار
منظومه ترکی «حیدر بابایه سلام» اثر بی نظیر استاد شهریار، به عنوان یک شاهکار ادبی مورد توجه ادب دوستان قرار گرفته و تا کنون به بیش از نود زبان زنده دنیا ترجمه شده است. این منظومه در سال 1331، سالی که مصادف با فوت مادر شهریار، «کوکب خانم» بود، به زبان مادری شاعر، «ترکی آذری» سروده شده است، و تجلی شور و خروش جوشیده از عشق شهریار به مردم آذربایجان است.
شهرت عالم گیر
شهرت استاد شهریار، مرزهای داخلی کشورمان، ایران را درنوردیده و اکنون، در بیش تر کشورهای جهان، شخصیتی شناخته شده است. مرحوم استاد مهرداد اوستا، شاعر متعهد و انقلابی زمانمان در این باره می گوید: «بی تردید در میان سخنوران روزگار، کم تر شاعری به روزگار حیات خویش، به نام و آوازه ای هم چون شهریار دست یافته است».
شهریار و اهل بیت علیهم السلام
استاد سید محمد حسین شهریار، عاشق و دلداده پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت عصمت و طهارت بود و می سرود:
قوام عرش خدا قائم از قیام محمد صلی الله علیه و آله
ببین که سر به کجا می کشد مقام محمد صلی الله علیه و آله
عشق و علاقه خاص استاد به ائمه اطهار علیهم السلام ، به ویژه علی علیه السلام در شعرهای همای رحمت، یا علی، شب و علی، و علی و دنیا نمایان است:
علی آن شیر خدا، شاه عرب الفتی داشته با این دل شب
شب ز اسرار علی آگاه است دل شب مظهر سِرُّ اللّه است
نیز در مرثیه «حماسه حسینی» و قصیده «کاروان کربلا»، علاقه وافر شهریار به سرور شهیدان، امام حسین علیه السلام آشکار شده است:
شیعیان! دیگر هوای نینوا دارد حسین
روی دل با کاروان کربلا دارد حسین
هم چنین در مورد محّرم می سراید:
محّرم آمد و آفاقْ مات و محزون شد
غبار محنت این خاکدان به گردون شد
شهریار و انقلاب اسلامی
ایشان در پیام در گذشت استاد شهریار هم فرمودند: «در ده سال آخر عمر، این مرد بزرگ و این شاعر کهن، با دلی جوان و لبالب از شوق و احساس و با درک وظیفه بزرگ شاعرِ دوران انقلاب، همه سرمایه عظیم ذوق و هنر خود را در خدمت هدف و راهی گذاشت که کشور او و مردم او برگزیده و برای آن تن به فداکاری داده بودند».
شهریار و جنگ تحمیلی
استاد شهریار در هنگام جنگ تحمیلی با شعرهایی که می سرود، شور و شعفی در میان ملت و ادب فارسی ایجاد می کرد.
سلام ای جنگجویان دلاور
نهنگانی به خاک و خون شناور
سلام ای صخره های صف کشیده
به پیش تانک های کوه پیکر...
سلام ای خاندان های شهیدان
پدر، مادر، برادر، یا که خواهر
به صد داغِ ستم ننشسته از پای
که بنشانی به جای خود ستمگر...
تو هم با خون پاکان شهریارا!
بشوی اوراق از این دیوان و دفتر
استاد شهریار در سال 1367، در مراسم مجتمع هنر و ادبیات دفاع مقدس، به دریافت لوح دست خط زرّین حضرت امام رحمه الله ، دیپلم افتخار و سکه یادبود مجتمع به عنوان برگزیده شعر دفاع مقدس و جنگ تحمیلی نائل آمد.
مقام معظم رهبری و شهریار
مقام معظم رهبری، در مورد شعر فارسی شهریار می فرماید: «عمده آن خصوصیتی که در شعر فارسی شهریار است، این است که شعرِ به معنای حقیقی کلمه است؛ یعنی فقط نظم کلمات نیست. لُبّ احساس و خیال [است] و گاهی این زبان اوج می گیرد. یعنی ما غزل هایی در شعر فارسی شهریار داریم که در ردیف غزل های درجه یک فارسی است [که]... او را در ردیف یکی از بزرگ ترین شعرای زمان ما قرار می دهد».
درباره «حیدر بابایه سلام»
رهبر معظم انقلاب، در مورد شعر «حیدر بابایه سلامِ» شهریار ـ که از معروف ترین شعرهای اوست ـ می فرماید: «شهریار یکی از بزرگ ترین شعرای همه دوران های تاریخ ایران است و آن به لحاظ «حیدر بابایه سلام» اوست. حیدر بابایه سلام یک شعر استثنایی است. همه خصوصیات شعری مثبت شهریار در آن هست؛ یعنی آن روانی، صفا، سخن شیرین و چیزهای دیگری که مربوط به شعر است، همه در حیدر بابایه سلام هست و آن این است که در یک شعر معمولی که تصویری است از سابقه ذهنی خود شاعر، مطالب بسیار حکمت آمیزی هست؛ یعنی با این حساب، می توان شهریار را یک شاعر حکیم به حساب آورد».
پیام درگذشت شهریار
مقام معظم رهبری، در پیامی به مناسبت درگذشت استاد شهریار فرمودند: «شهریارِ شعر و ادب ایران درگذشت و بلبل داستان سرای غزل فارسی خاموشی گزید. بیش از نیم قرن، شهریار، ذهن و دلِ دوست داران ادبیات و هنر را با شعر خود و با صفا و خلوصی که از آن چلچراغ رنگارنگ می تراوید، نور باران می کرد و با زبانی که اگر نه زبان مادری او، امّا زبان دل و روح و احساس او بود، به دل های شیدا، شور و حال می بخشید... درخشان ترین هنر شهریار آن است که وظیفه تاریخی خود را شناخت و با همه وجود و به کمال خلوص به آن عمل کرد».
پرواز مرغ بهشتی
گردش ایام به روز 27 شهریور سال 1367 رسید. در این روز اندوهناک، ایران زمین، بزرگی از بزرگان جامعه شعر و شاعری خود را به سرمنزل مقصود بدرقه کرد و به ابدیت سپرد؛ آری، شهریار مُلک سخن ایران، رخ در نقاب خاک کشید و بار سنگین 82 بهار عمر را بر زمین نهاد و مرغ بهشتی به پروازی در اوج درآمد.
مردم فرهنگ دوست و قدرشناس تبریز، به نیابت از مردم فرهیخته ایران اسلامی، سید محمد حسین بهجت تبریزی، متخّلص به شهریار را بر دوش خود، به مدفن وی در «مقبرة الشعرا» در جوار دیگر عارفان، ادیبان و شاعران نامی ایران زمین حمل کردند و به خاکش سپردند.
در این آرامگاه، افزون بر شهریار، چهار شاعر بزرگ تاریخ ادب چون خاقانی شروانی، همام تبریزی، قطران و... نیز آرمیده اند.
یادشان گرامی باد.