ارزش ادبی نسخ تعزیه ایرانی

احمد جولائی - مدرس تعزیه و ادبیات دراماتیک دانشگاه

چکیده مقاله:

روزی که ابوالشعراء فارسی با همرهان در کوچه می رفت و کودک جوز (گردو) باز را دید که به همسالان خود می گفت : غلطان غلطان همی رود تا بن گود . و رودکی با وجد تمام به همرهان گفتند همین است شعر یعنی همین . و چیزی که برای او مهم می نمود، نه سراینده بود، و نه الزاماً مکتوب بودن و یا ثبت در دفتر شعری، بلکه موسیقی، آهنگ و بطور کلی ریختار (form) و معنی، موضوع و درونمایه (content) بود، و اگر می گفتند روزی ادیبی برخلاف نظر او خواهد نوشت: شعر که اوفتد قبول خاطر عام خاص داند که سست باشد و خامچه می کرد، نظر خود را نسبت به تعریف شعر عوض می کرد، و یا با توجه به درجه استادی خود، نظر ادیبی را که شعر مورد قبول و پذیرش مردم عادی فاقد وجاهت و ارزش شعری می داند را رد می کرد؟ براهل فن پوشیده نیست، که در بین هنرهای شناخته شده ایرانیان، هنر مردمی و با ارزش تعزیه از جایگاه ویژه ای برخوردار است . و درطول تاریخ چند هزار ساله این مردم چه قبل و چه بعد از اسلام قابل بررسی و ا رزشگذاری است . و همانگونه که مرسوم دنیاست از دوره یونان باستان تاکنون برای اجرای نمایش (تئاتر) احتیاج به نوشته یا دستورالعملی است، که اصطلاحاً به آن (تِکس) و یا به افتخار پدید آورنده آن در یونان باستان (لَس پِیس ) به (پیس) معروف است، و در هنر نمایش ایرانی تعزیه از آن به عنوان نسخه یاد می شود . که شباهت هایی زیادی هم به نوع یونانی خود دارد از جمله متنی نوشتاری است، دوم به صورت منظوم و یا ترکیبی از نظم و نثر و به ندرت منثور است. کلیه اطلاعاتی که لازم است گروه اجرا درباره فعالیت های خود در حین اجرا بداند این متن د ر خود دارد . حتی ابزار و ادوات مجلس را گاه در ابتدای نسخه می نویسند، و همینطور تعداد اشخاص حاضر در هر مجلس شبیه خوانی، و ... نگارنده سر آن را داردکه در این مقال علاوه بر قابلیت های نمایشی و اجرائی این نسخ تعزیه ایرانی به بعد دیگری از این منشور چند وجهی یعنی ارزش ادبی و جایگاه این نسخ در بین سایر نوشته و دستنوشته های ایرانی بپردازم، که واقعاً بی جهت مورد اینهمه کم لطفی و یا نادیده انگاشتن قرار گرفته اند . در حالی که ما مواجه با حجم عظیمی نسخه تعزیه هستیم که توسط ادبا، شعرا و هنرمندان ایرانی تهیه و تولید و در داخل و خارج کشور در موزه ها و مجموعه های شخصی چونان نگینی گرانبها نگهداری می شوند.

کلیدواژه‌ها:

تعزیه – نسخه – ادب – شعر – ترانه – نمایش.