عاشورا در آیینه شعر مولوی

توصیف و شرح وقایع کربلا، از دیرباز، در شعر عرفانى ما، چه در آثارشاعران شیعى و چه شاعران اهل سنت، سابقه‏اى دیرین دارد و شاعران بزرگى چون :

«سنائى، عطار، سیف‏الدین، فرغانى، جامى، وحشى بافقى، صائب، بیدل دهلوى، عمان‏سامانى‏» و تعدادى دیگر، هر یک به فراخور حال از واقعه عاشورا از دید عرفانى‏خود یاد کرده‏اند.

جلال الدین مولوى بزرگترین شاعر پارسى‏گوى، نیز اشارات عرفانى متعددى به واقعه‏کربلا دارد، از جمله در یک غزل، با لطافت هرچه تمامتر سخن‏سرائى نمموده و دریغ واندوه و آلام خود را رنگى عارفانه داده و مى‏گوید:

کجائید اى شهیدان خدائى

بلاجویان دشت کربلائى

کجائید اى سبکروحان عاشق

پرنده تر زمرغان هوائى

کجائید اى شهان آسمانى

بدانسته فلک را در گشائى

کجائید اى ز جان وجان رهیده

کسى مر عقل را گوید: کجائى؟

کجائید، اى در زندان شکسته

بداده وامداران را رهائى

کجائید اى در مخزن‏گشاده

کجائید اى نواى بى‏نوائى (1)

دنباله اشعار مولوى درباره حضرت امام حسین(ع):

تا چه کین دارند دائم دیو و غول

چون یزید و شمر با آل رسول

گفت دانم کز تجوع وزخلا

جمع آمد رنجتان زین کربلا (2)

آن غریب شهر سربالا طلب

گفت مى‏خسپم درین مسجد به‏شب

مسجدا، گر کربلاى من شوى

کعبه حاجت رواى من شوى (3)

مولوى در دفتر پنجم‏مثنوى خود درباره ابتداى خلقت جسم آدم(ع) و وقتى که به فرستادن اسرافیل رسیده،این ابیات را هم سروده است:

در دمى از صور یک بانک عظیم

پرشود محشر خلائق را رمیم

در دمى در صور گوئى‏الصلا

بر جهیداى کشتگان کربلا

اى هلاکت دیدگان از تیغ مرگ

بر زنید از خاک، سر شاخ وبرگ (4)

و درباره عزادارى اهل حلب در ایام عاشورا گوید:

به تعزیت داشتن شیعه، اهل حلب هر سالى در ایام عاشورا به دروازه انطاکیه ورسیدن غریب شاعر از سفر و پرسیدن که این غریو چه تعزیه است؟

روز عاشورا همه اهل حلب باب انطاکیه اندر، تا به شب گرد آید مرد و زن، جمعى‏عظیم ماتم آن خاندان دارد مقیم ناله و نوحه کنند اندر بکا شیعه عاشورا براى کربلا بشمرند آن ظلمها و امتحان کز یزید و شمر دید آن خاندان نعره‏هاشان مى‏رود در ویل ودشت پر همى گردد همه صحرا و دشت یک غریبى شاعرى از ره رسید روز عاشورا و آن افغان‏شنید شهر را بگذاشت و آن سو راى کرد قصد جست و جوى آن هیهاى کرد پرس پرسان مى‏شداندر افتقاد (5) چیست این غم، بر که این ماتم فتاد نام او و القاب او، شرحم‏دهید که غریبم من، شما اهل ده‏اید چیست نام و پیشه و اوصاف او تا بگویم مرثیه زالطاف او مرثیه سازم که مرد شاعرم تا از اینجا برگ و لا لنگى برم آن یکى گفتش که‏هى دیوانه‏اى تو نه‏اى شیعه، عدوى خانه‏اى روز عاشورا نمى‏دانى که هست ماتم جانى که‏از قرنى به است؟ پیش مؤمن کى بود این غصه، خوار قدر عشق گوش، عشق گوشوار پیش مؤمن ماتم آن پاک‏روح شهره‏تر باشد ز صد طوفان نوح (6)

پی نوشت ها:

1- کلیات دیوان شمس، تصحیح محمد عباسى، ص 1017 - غزلیات شمس، ص 523.

2- مثنوى، محمد مولوى، به اهتمام رینولد نیکلسون، دفتر سوم، تهران، 1353،بیت 72.

3- همان منبع، بیتهاى 4213 و 4214.

4- همان منبع، دفتر پنجم، ص 904.

- افتقاد در بیت هشتم، یعنى گم کردن و از دست دادن چیزى، جستن گم شده‏مهربانى، دلجوئى تفقد (فرهنگ معین، ج‏1، ص 312).

6- همان، دفتر ششم.

منبع:

محمد قاسم هاشمى، فصلنامه مکتب اسلام، شماره 8