روایاتى که در باب نخستین شاعر، یا نخستین شاعران پارسى‌گوى در سه قرن اول هجری، داریم مختلف و غالباً باورنکردنى است. قدیمى‌ترین اشاره‌اى که در این باب داریم آن است که در تاریخ سیستان آمده است.
نخستین شاعر پارسی گوی
PostDateIconیکشنبه, 22 مرداد 1391 ساعت 08:48 | PostAuthorIconنوشته شده توسط قربانی | مشاهده در قالب PDF | چاپ | فرستادن به ایمیل
نخستین شاعر پارسی گوی
روایاتى که در باب نخستین شاعر، یا نخستین شاعران پارسى‌گوى در سه قرن اول هجری، داریم مختلف و غالباً باورنکردنى است. قدیمى‌ترین اشاره‌اى که در این باب داریم آن است که در تاریخ سیستان آمده است. اجزاء این کتاب چند بار نوشته شده ولى قسمت نخستین یعنى بخش قدیم‌تر آن چنان که از سبک تحریرش آشکار است باید مربوط باشد به قرن چهارم و به حداقل، آغاز قرن پنجم هجری. تمام روایات دیگرى که در کتاب‌هائى از قبیل لباب‌الالباب عوفى (تألیف در آغاز قرن هفتم) و المعجم شمس قیس رازى (تألیف در آغاز قرن هفتم هجری) و اقوال نامعتبر دیگرى (مانند قول دولتشاه سمرقندى در تذکرةالشعراء، و قول هدایت الله‌باشى در مجمع‌الفصحاء، و امثال آنها(۱) اگرچه بعید نیست که از مآخذ قدیم نشأت کرده باشد، در کتبى دیده مى‌شود که زمان تألیف آنها بعد از آغاز قرن هفتم هجرى است.
اگر به قول مذکور در تاریخ سیستان استناد کنیم، اولین شعر پارسى دریِ مکتوبِ موجود را یکى از گویندگان و مترسلان دربار یعقوب‌بن لیث به‌نام محمد بن وصیف سگزى ساخت که ابیاتى مشهور است و بدین ترتیب آغاز مى‌شود:
اى امیرى که امیران جهان خاص و عام
بنده و چاکر و مولاى و سگ بند و غلام ...
این ”محمدبن وصیف“ از دبیران یعقوب‌بن لیث است که از اوایل عهد قدرت جوانمرد سیستانى با او بود و دورهٔ امراء بعد از یقعوب را هم درک کرده و غیر از قطعهٔ مذکور چند قطعه شعر دیگر که روان تر و سهل‌تر است از او بازمانده است. نخستین شعر او ظاهراً بایست بعد از سال ۲۵۱ ساخته شده باشد زیرا از فحوای عبارت وى در آن قطعه معلوم است که واقعهٔ عمار خارجى سیستانى که در سال ۲۵۱ از یعقوب شکست خورده و کشته شده بود، موضوع اساسى آن ابیات است. بنابراین اگر قول صاحب تاریخ سیستان را باور داریم نخستین شعر مکتوب موجود پارسى درى که به تقلید از قصاید و اشعار عربى ساخته شده باشد، منسوب است به منتصف قرن سوم هجری؛ و اشعار دو شاعر دیگر درباره یعقوب به‌نام بسام کورد سیستانى و محمدبن مخلد سیستانى هم که در تاریخ سیستان، مقارن همین زمان، ذکر شده باید از اواسط قرن سوم هجرى باشد.
شاعران پارسی گوی
فراموش نکنیم که در پاره‌اى از مآخذ فارسى کسان دیگرى به‌عنوان اولین شاعر پارسى‌گوى ذکر شده‌اند که روایت‌هاى مربوط به آنها یا به‌کلى مجعول و یا مخدوش است و اینان عبارتند از: بهرام گور؛ ابوحفص حکیم بن احوص سغدى سمرقندی؛ ابوالعباس حنوذالمروزی. دربارهٔ بطلان اقوال مربوط به این ”نخستین شاعران ساختگی“ در مفصل کتاب مجلد اول ”تاریخ ابیات در ایران“ (ص ۱۶۵-۱۸۲) به‌تفصیل سخن گفته شده است.
مطلب دیگرى که ذکر آن در اینجا لازم است آن که در تذکره‌ها و کتب ادب نام چند شاعر پارسى‌گوى آمده است که زمان هیچ‌یک از نیمهٔ اول قرن سوم هجرى به‌بالا نمى‌رود و غالباً در اواسط قرن سوم هجرى و یا در نیمهٔ دوم آن قرن مى‌زیسته‌اند. مانند حنظلهٔ بادغیسی، محمود وراق هروی، فیبروز مشرقى و ابوسلیک گرگانی.
1. (دربارهٔ اولین شاعر در مآخذ دیگرى هم سخن رفته است، مثلاً در تاریخ بیهق از على‌بن زید بیهقی؛ و در کتاب محاضرةالاوایل و مسامرةالاواخر از علاءالدین دده... )
منوی اصلی
صفحه اصلی
اخبار
جایزه های ادبی
جشنواره ها
سوالات متداول
گالری تصاویر
معرفی موسسات و دانشکده های ادبیات
نمایشگاه ها
همایش ها
گونه های ادبی
آموزش زبان
زبان شناسی
تاریخ ادبیات
عرب
معرفی بزرگان ادب
ادبیات تطبیقی
ادبیات دفاع مقدس
شعر
زبان و ادبیات عرب
تاریخ ادبیات عرب
بزرگان ادب
معرفی منابع
منابع چاپی
منابع الکترونیکی
پایان نامه ها
نشریات ادواری
نقد منابع
مقاله
