نشست تخصصی «بررسی سیر تاریخی ایثار در فرهنگ ایرانیان» سه شنبه 15 دی‌ماه 1394 با حضور دکتر علی ططری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی و داوود امینی، پژوهشگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.

ططری در ابتدای این برنامه به تعریف واژه فرهنگ از نظر لغوی پرداخت و گفت: دانشمندان علوم انسانی بیش از 200 تعریف مختلف از این واژه دارند. جامع‌ترین تعریف این است که فرهنگ، مجموعه دستاورد‌های معنوی انسانی است که دربر گیرنده نیاز‌های غریزی و فطری انسان، اجتماعی، سیاسی و فکری بشر است. علم و دانش، باور‌ها و ایدئولوژی شامل دین، مذهب و حتی بی‌دینی هم از اجزای فرهنگ‌اند و تمدن زیرمجموعه فرهنگ است. مسایل اخلاقی در فرهنگ اسلامی بسیار پررنگ شده است. «ایثار» نیز از اجزای فرهنگ است که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که ما دارای فرهنگ خاص خود در کشور هستیم، درباره دلایل آن توضیح داد: اگر بخواهیم پهنه فرهنگی ایران را بشناسیم، باید از زمان امپراتوری هخامنشی، گستره جغرافیایی آن را بررسی کنیم.

وی سپس به تعریف واژه «ایثار» پرداخت و گفت: به زبان ساده، ایثار به معنای از خود گذشتگی است. ابعاد ایثار بسیار زیاد است. ممکن است از اعطای نوبت خود به نفر بعدی شروع شود تا زمانی که فردی از اعتبار و جان خود برای منافع دیگران مایه می‌گذارد.

ططری درباره ریشه‌های فرهنگ ایثار در عمق فرهنگ ایرانی گفت: تاریخ ما به دو بخش اسطوره‌ها و رسمی تشکیل شده است. تاریخ رسمی ما از زمان دیااکو آغاز شده است.

وی با بیان این‌که «سرزمین» هویت ملی به انسان‌ها می‌دهد و «آب و هوا» سبب جنبه‌های ایدئولوژیک فرهنگ است، ادامه داد: موقعیت سوق‌‌الجیشی ایران در پایه‌گذاری فرهنگ ایرانی بسیار مهم بوده است. ایرانیان همیشه در اقتباس و تقابل فرهنگ‌های دیگر قرار داشته‌اند. موقعیت ما همواره جزو سه نقطه حساس دنیا بوده است. ما هزار سال با رومیان در تقابل بودیم. سرزمین ما دلیل اصلی وجود فرهنگ ایثار در قوم ایرانی است. قهرمانان اسطوره‌ای ما در دفاع از مام میهن جان سپردند. بنابراین، پشتوانه‌ای مهم از ایثار و ازخودگذشتگی قبل از جنگ ایران و عراق در کشور ما وجود داشت.

عوامل کاهش انگیزه ایثار
مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، یکتاپرستی را افتخار ایرانیان دانست و گفت: چه چیزی انگیزه ایثارگری در ایرانیان کهن بوده است؟ این همان عنصر وطن بود. ایران همواره در برابر توران قرار داشت. ایدئولوژی پس از اسلام در ایران قوی‌تر می‌شود و در کنار سرزمین و خاک و نژاد قرار می‌گیرد. دستگاه فاسد ساسانی و آن‌ تفاوتی که میان زبان و عملکرد وجود داشت، سبب کاهش انگیزه‌های فداکاری و ایثار در مقابل اعراب شده بود. نخستین عامل محرک درباره ایثار انگیزه است که باید در فکر انسان شکل بگیرد. انگیزه ایثار پس از اسلام قوی‌تر شد و حتی دو قرن بعد، با شیعه شدن مردم ایران قوت بیشتری گرفت.

ططری درباره بایسته‌های رشد فرهنگ ایثار در جامعه توضیح داد: این امر وابسته بر دو کلمه ملی و مذهبی است. ما در یکی از این دو جنبه بیش از حد عمل کرده‌ایم. در حالی که باید این دو عنصر هم‌سو با هم پیش بروند. من این دغدغه را ندارم که ایثار در ایران کم شده است اما نگران این هستم که باید در کنار پررنگ کردن مذهب، عنصر هویت خاک، ملیت وطن‌دوستی را هم تزریق کنیم. صدا و سیما بسیار مهم است. چه برنامه‌ای دارد؟ هر قدر دانش‌آموزان در کتاب‌های درسی هویت ملی خود را بیشتر بشناسند، انگیزه‌ بیشتری برای ایثار خواهند داشت.

اوج ایثار از زمان نهضت مشروطیت
داوود امینی نیز در این برنامه اظهار کرد: کشور ما فرهنگی است. در این کشور ایثار و از خود‌گذشتگی از دیرباز با مردم همراه بوده است. از ابعاد مختلف می‌توان به ایثار پرداخت. انگیزه دینی ایثار را به اوج خود می‌رساند اما این هم همیشه قوه محرکه اسلام بوده است و در الگوی امامت کاربرد بسیاری داشته است. پشتوانه امروز جامعه ما نیز همان ایثار‌های جنگ تحمیلی است.

وی ادامه داد: ایثار در دوران مختلف دچار اوج و افول شده اما از بین نرفته است. اوج ایثار از زمان نهضت مشروطیت آغاز می‌شود و کتاب «چالش‌های روحانیت و رضاشاه» به این نوع ایثار‌ می‌پردازد.

امینی با بیان این که در زندگی روزمره ما می‌تواند ایثار حضور داشته باشد، گفت: فرهنگ ایثار شامل همه مقوله‌ها می‌شود. ایثار حتی دلبستگی‌های ما را هم شامل می‌شود. اگر مصداق می‌آوریم فقط می‌خواهیم به ارزش‌ها اشاره کنیم. متاسفانه امروزه فرهنگ ما با تزریق فرهنگ غربی تحت تاثیر قرار گرفته است.

وی همچنین با اشاره به کتاب خاطره «مرضیه حدیده‌چی دباغ‌» و کتاب «خاک‌های نرم کوشک» بر وجود جنبه‌های مختلف ایثار در میان مبارزان و رزمندگان تاکید کرد.