مراسم چهل‌وپنجمین سال تأسیس مؤسسۀ

اشاره: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، در چهاردهم فروردین‌ماه سال جاری حدود پنجاه تن از استادان و دانشجویان دکتری را جهت معرفی فعالیت‌های شعبۀ تهران و افتتاح وبگاه آن شعبه و دیجیتالی‌کردن انتشارات آن و بزرگداشت مدیر آن دعوت کرد که در آن از برخی استادان دانشگاه مونترال (فرانسوی‌زبان) و کونکوردیا نیز شرکت داشتند. آنچه در ادامه آمده، گزارش دکتر مهدی محقق، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی است از این مراسم.

چون جهت دیدار برخی از عزیزان، من و همسرم ایام عید را به کانادا به سر می‌بردیم، دو دانشگاه مهم آن کشور یعنی دانشگاه مک‌گیل و دانشگاه تورنتو اغتنام فرصت نموده و مجالس متعدد علمی ترتیب دادند که من در آن مجالس به سخنرانی در حضور استادان و دانشجویان پرداختم که بخش اوّل آن مربوط به دانشگاه مک‌گیل است به طور خلاصه در اینجا یاد می‌گردد:

آقای پروفسور جمیل رجب، استاد ریاضیات و نجوم اسلامی و رئیس مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، در چهاردهم فروردین‌ماه سال جاری حدود پنجاه تن از استادان و دانشجویان دکتری را جهت معرفی فعالیت‌های شعبۀ تهران و افتتاح وبگاه آن شعبه و دیجیتالی‌کردن انتشارات آن و بزرگداشت مدیر آن دعوت کرد که در آن از برخی استادان دانشگاه مونترال (فرانسوی‌زبان) و کونکوردیا نیز شرکت داشتند. او نخست از اینکه دعوت آنان را پذیرفته و کتاب انگلیسی «چهل‌وهشت سال با دانشگاه مک‌گیل: سه سال متوالی تدریس (1344 – 1347 در مونترال کانادا و چهل‌وپنج سال مدیریت شعبۀ تهران مؤسسۀ مطالعات اسلامی با همکاری دانشگاه تهران» را که حاوی فعالیت‌های گوناگون و فهرست آثار علمی آن مؤسسه است برای آنان به ارمغان آورده‌ام تشکر و سپاسگزاری نمود و سپس به شرح احوال و آثار من پرداخت و ضمناً اشاره کرد که انتشارات مؤسسه در تهران دریچه‌ای را برای شناخت فرهنگ علمی اسلامی ـ ایرانی بر جهان گشوده و برای نخستین بار بزرگانی را در زمینه‌های مختلف علمی معرفی کرده است.

او گفت خدمات دکتر محقق همیشه مورد تحسین و تقدیر مقامات علمی دانشگاه بوده و برای تأیید این موضوع نامۀ رئیس اسبق آن دانشگاه را به مدیر مؤسسه در سال 1991 برای حضار به انگلیسی قرائت نمود:

پروفسور محقق عزیز

چه دیدار مسرت‌بخش و چه ملاقات خوبی با شما و معاون دانشگاه تهران و همکارانتان در مونترال داشتم. دیگرگونی‌های سیاسی و فرصت‌های جالبی که در نتیجۀ ارتباطات مسالمت‌آمیز در چند سال اخیر پیدا شده، امکان همکاری استوارتری را میان دانشگاه مک‌گیل و دانشگاه تهران به وجود آورده است.

من بسیار مسرورم از اینکه شما طی سالیان دراز به‌عنوان پلی استوار ارتباط میان دو دانشگاه را حفظ کردید که با کمک آن می‌توانیم اکنون آن را محکم‌تر کنیم. من با علاقۀ فراوان فهرست انتشارات مؤسسۀ مطالعات اسلامی شعبۀ تهران را خواندم و امیدوارم که بار دیگر که آن را می‌بینم عناوین زیادتری به آن افزوده شده باشد.

من با شوق فراوان دعوت معاون دانشگاه تهران را برای دیدار از آن دانشگاه برای وقتی که بسیار نزدیک است می‌پذیرم، شاید در همین سال جاری که من سفری به افریقا دارم، یعنی بین 25 نوامبر تا 5 دسامبر، بتوانم چند روزی را به سفر ایران اختصاص دهم. امیدوارم به‌زودی برنامۀ من مشخص شود و من بتوانم به طور قطع برنامۀ این سفر را به اطلاع شما برسانم.

من همچنین می‌خواهم نهایت سپاس خود را به شما و همکارتان که کتاب «کلید دانش پزشکی و راهنمای دانشجویان آن»1 را منتشر ساختید اظهار دارم. من فقط توانستم خلاصۀ انگلیسی آن را بخوانم چون زبان اصلی آن را نمی‌دانم. من این کتاب را بسیار جالب یافتم و مطالب آن را با دخترم در میان گذاشتم که در این هفته تحصیلات خود را در حقوق آغاز می‌کند و مشغول خواندن کتابی مشابه در راهنمایی دانشجویان حقوق است.

ما فعالیت‌های مشترکی را می‌توانیم میان دانشگاه مک‌گیل و دانشگاه تهران و میان دو کشور کانادا و ایران دنبال کنیم.

یک بار دیگر سپاس خود را به شما اظهار می‌دارم که چنین رابطۀ خوبی را سالیان دراز در شرایط بسیار دشوار برای ما حفظ کردید.

با گرم‌ترین سلام‌های شخصی و اخلاص دوستانه

دیوید، ل. جانستون

(پروفسور جانستون هم‌اکنون فرماندار کل کانادا است).

سپس از من خواست که در جایگاه قرار گیرم و وبگاه مؤسسه را که حاوی آثار دیجیتال مؤسسه نیز بود، افتتاح کنم و سپس لوح تقدیر دانشگاه را که قبلاً تهیه شده بود، به من اهدا نمود.

من لازم بود به‌اختصار دربارۀ مؤسسۀ تهران و سوابق آن صحبت کنم. ازاین‌روی، پس از تشکر از مهمان‌نوازی و توجه آنان به علم و انتشارات مؤسسه، سخن را به زبان انگلیسی چنین ادامه دادم:

چون حضار محترم آگاهی از کیفیت پیدا شدن شعبۀ تهران مؤسسۀ مطالعات اسلامی ندارند به طور اختصار به استحضار می‌رساند: در سال 1344 از طرف دانشگاه تهران مأموریت یافتم که در دانشگاه مک‌گیل، واقع در شهر مونترال از ایالت کبک کانادا، به تدریس زبان فارسی بپردازم. من در آنجا کتاب جامع‌الحکمتین ناصرخسرو و اسرارنامۀ عطار را موضوع درس قرار دادم. در این درس آقایان پروفسور ایزوتسو، استاد ژاپنی فلسفۀ اسلامی، و پروفسور هرمان لندلت، استاد سویسی عرفان اسلامی، به‌عنوان مستمع آزاد شرکت می‌کردند. چون من جسته‌وگریخته در درس، ارجاع به برخی از متون فلسفی و کلامی شیعی می‌دادم، آنان به اولیای مؤسسه پیشنهاد کردند که مناسب است یکی از درس‌های اساسی علوم اسلامی به من واگذار شود که من درس اندیشه‌های کلامی شیعه را پیشنهاد کردم و این درس مورد استقبال قرار گرفت. در این میان آقای ایزوتسو پیشنهاد کرد که با همکاری یکدیگر کتاب شرح منظومۀ حاج ملا هادی سبزواری را به انگلیسی ترجمه کنیم و این همکاری در سه سال که من آنجا بودم ادامه یافت و برای بررسی و تجدید نظر، ضرورت آمدن ایزوتسو به ایران را ایجاب می‌کرد و با کمک پروفسور چارلز آدامز، رئیس مؤسسه، این امر تحقق یافت و تأسیس شعبۀ تهران مورد تصویب هیئت امنای دانشگاه مک‌گیل قرار گرفت و پس از تشریفات قانونی در وزارت امور خارجه و وزارت علوم، مؤسسۀ تهران با حضور رئیس دانشگاه تهران و سفیر کانادا در ایران در دی‌ماه 1347 رسماً افتتاح یافت و نخستین اثر همکاری ما در تهران نشر متن عربی شرح منظومۀ سبزواری بود که در سال 1348 در تهران چاپ و منتشر شد و ترجمۀ انگلیسی ما در سال 1976 در نیویورک به‌وسیلۀ انتشارات کاروان چاپ و منتشر گشت. پس از این ما به تصحیح کتاب قبسات میرداماد پرداختیم که با دو مقدمۀ انگلیسی از فضل‌الرّحمن و ایزوتسو و ترجمۀ فارسی آن‌ها نشر یافت و مجموعه‌ای از رساله‌های منطقی که به‌وسیلۀ دانشمندان ایرانی تألیف یافته بود تحت نام منطق و مباحث الفاظ منتشر گشت. فعالیت‌‌های مؤسسه از انتشارات به تدریس دانشمندان داخلی و خارجی در مؤسسه انجامید. دانشمندانی همچون عبدالرّحمن بدوی از مصر و ریچارد والزر از انگلستان و لوی گارده از فرانسه و فان اس از آلمان، هریک به‌تناوب در مؤسسه تدریس کردند و در انتشارات با ما همکاری نمودند.

مؤسسه به‌تدریج صاحب کتابخانه‌ای شد که دانشمندان داخلی و خارجی از آن استفاده می‌کردند و کتاب به امانت می‌گرفتند. هنوز در دفتر امانت کتاب مؤسسه نام شهید سیّد محمد حسینی بهشتی از ایرانیان و از خارجیان نام آقای سیّد محمد مخدوم رهین، وزیر فرهنگ کشور افغانستان، که دانشجوی دکتری من بوده است دیده می‌شود. مؤسسه با مؤسسات علمی مشابه در خارج در ارتباط علمی است که نام آنان در جزوۀ «چهل‌وهشت سال...» ملاحظه می‌گردد. مؤسسه از آغاز تأسیس همیشه درسی آزاد را برگزار می‌کرده که از میان آن‌ها می‌توان درس کفایة‌الاصول که به‌وسیلۀ مرحوم دکتر ابوالقاسم گرجی ارائه می‌شد یاد کرد. هم‌اکنون این جانب درس شرح حکمة‌الاشراق سهروردی از قطب‌الدّین شیرازی را با همکاری مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه درس می‌دهد که حدود پنجاه تن در آن شرکت می‌کنند.

مؤسسه متجاوز از سی همکار خارجی داشته که از میان آنان می‌توان از افراد زیر با نام کشورشان یاد کرد: توشی هیکو ایزوتسو (ژاپن)، هرمان لندلت (سویس)، عبدالرّحمن بدوی (مصر)، فان اس (آلمان)، معن‌زیاده (لبنان)، نبی‌بخش قاضی (پاکستان)، ظلّ الرّحمن (هند)، آچیک گنج (ترکیه)، وائل حلّاق (فلسطین)، ویلیام چیتیک (امریکا).

همکاران ایرانی نیز متجاوز از سی تن هستند که از ده نفرشان نام برده می‌شود: ‌

محمّد خوانساری، ‌عبدالله نورانی، رضا داوری اردکانی، جلال‌الدّین همائی، سید جلال‌الدّین آشتیانی، عبدالحسین مشکوة‌الدینی، عبدالجواد فلاطوری، سید حسین نصر، سیّد محمد مشکوة بیرجندی، توفیق سبحانی، محمد معین.

انتشارات مؤسسه در چند مجموعه منتشر شده است که عناوین آن‌ها بدین قرار است:

1. سلسۀ دانش ایرانی که شمارۀ آن به هفتاد می‌رسد.

2. تاریخ علوم در اسلام که به هفده جلد بالغ می‌گردد.

3. زبان و ادب فارسی که متجاوز از چهل جلد است.

4. انتشارات همایش قرطبه و اصفهان با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی که به چهل مجلد بالغ می‌گردد.

5. هنر اسلامی و ایرانی که جلد نخستین آن آثار قلمی غیاث‌الدین محمد، هنرمند قرن نهم، چاپ شده است.

امید است که وسایل چاپ کتاب «چهل‌وهشت سال با دانشگاه مک‌گیل» که حاوی تاریخچه و فعالیت‌ها و تفصیل انتشارات آن است هرچه زودتر چاپ شود که همراه با بخش انگلیسی آن که هم‌اکنون تقدیم می‌شود به اهل علم عرضه گردد.

مؤسسه مجلس ناهار هم برای دانشجویان در روز شانزدهم فروردین در تالار «استاد و دانشجو» تشکیل داد، به‌منظور آنکه من از تجربیات شصت‌سالۀ تدریس و تحقیق برای آنان بازگو کنم و آنان مسائل و مشکلات خود را در تحریر رساله‌های دکتری با من در میان بگذارند تا ببینند از چه طریق مؤسسۀ تهران می‌تواند به آنان کمک کند.

http://www.persianacademy.ir/fa/Y210392.aspx