تطبیق عنصر خیال، در متن و نگارههای خاوراننامه، با رویکرد نقد تخیلی گاستون باشلار
نویسنده گان
اعظم حاج‌حسنی، کارشناس ارشد پژوهش هنر ـ دانشگاه مازندران
فتانه محمودی، استادیار دانشکدۀ هنر و معماری ـ دانشگاه مازندران
چکیده:
این مقاله، پژوهشی بینارشتهای در قلمرو ادبیات تطبیقی است که با رویکرد امریکایی ادبیات تطبیقی و نظریۀ هنری رِماک و بر اساس نقد تخیلی گاستون باشلار، رابطۀ تصویر و متن در خاوراننامه را تحلیل می‌کند.
گاستون باشلار شناخت تخیل شاعر و هنرمند را از ورای تحلیل تصاویر ادبی یا هنری مبنای اندیشۀ خود قرار میدهد. او در تصاویر مورد مطالعۀ خود عناصر چهارگانۀ آب و باد و آتش و خاک را ــ که از دیرباز در تمدن کهن شرق نیز مطرح بودهاند ــ به‌عنوان قالبی برای سنجش عناصر مؤثر در تخیل نویسنده در نظر میگیرد و از کهن‌الگوهای اسطورهای و تحلیل تخیل هنرآفرین، بر اساس جلوۀ مادی عناصر چهارگانه، استفاده می‌کند. هدف نقد بر محور تخیل تولیدی (عناصر اربعه) و تخیل مادی (استعارات و تشبیهات) از دیدگاه باشلار و تطابق آن با نگارههای خاوراننامه است. داستانهای خاوراننامه حول پهلوانیها و رشادتهای حضرت علی(ع) و اصحاب ایشان در برابر دشمنان و کفار بوده، شامل داستانهایی حماسی و اسطورهای و افسانهای است که مایۀ اصلی آنها حوادث تاریخی‌ای است که با حوادث خیالی به آنها شاخ و برگ داده‌اند. پس از بررسی و تطبیق شماری از نگارهها با اشعار این نتیجه حاصل شد که تخیل تولیدی و همچنین تخیل مادی از دیدگاه باشلار، یکی از ابزارهای هنرمند برای تصویرگری این منظومه بوده است.
کلیدواژه‌ها: ادبیات تطبیقی، خاوراننامه، نقد تخیلی باشلار، عناصر اربعه، صور خیال.
