پژوهشی در تلمیحات شعر صائب و تصرفات وی در آن
چکیده
تلمیح مانند دیگر صناعات ادبی به شرط بهره‌مندی از مایه‌های قویی هنری میتواند در برانگیختن عواطف و قدرت القایی و خیال‌انگیزی کلام نقش برجسته‌ای داشته باشد. طرز تلقّی شاعران از تلمیح صرف نظر از شرایط سیاسی و اجتماعی، با نبوغ و استعدادهای فرهنگی آنان پیوند تنگاتنگی دارد؛ و شاهکارهای منظوم و منثور ادب فارسی گواه راستینی براین مدّعاست. نگرش سرایندگان فارسی زبان به این صنعت ادبی در دوره‌های مختلف به گونه‌های متفاوتی چون تمایل بیشتر به نوع ایرانی، تعادل میان اشارات ایرانی و سامی و نیز استیلای تلمیحات سامی – اسلامی و تحقیر اسطوره‌های ایرانی تجلّی یافته است.
در سبک هندی کاربرد تلمیحات، به اقتضای اسلوب ویژة آن در مقایسه با سایر فنون ادبی از بسامد بالایی برخوردار است. در این میان سودای مضمون‌تراشی و شکار مضمونهای باریک و حیرت‌انگیز موجب می‌شود تا صائب به مراتب بیشتر از دیگران از تلمیحات و اشارات استفاده کند. تلمیحات شعر او تلمیحاتی هستند که در دوره‌های گذشته در آثار شعرای پیشین به وفور به تثبیت رسیده با این تفاوت که او بنا به اغراضی چون مضمون آفرینی، ایجاد پیوندهای تناظری و رمزی و کنایه‌ای ساختن کلام از تصرّف و دگرگون ساختن آن پرهیز نمی‌کند.
صائب هر چند که در عرصة تلمیحات و برخورد با اساطیر ایرانی مانند برخی از شعرای عصر سلجوقی به ضدیّت با اسطوره‌های ایرانی و خوار داشت آن مبادرت نمی‌کند امّا به تلمیحات سامی بیشتر از نوع ایرانی اهمیت می‌دهد. همچنین در شعراو به رغم استفادة فراوان از عناصر فرهنگ سامی به ویژه اسلامی، اشارة مستقیم به آیات و احادیث و نیز پرداختن به معارف و عناصر مکتب تشیّع جلوة چشم‌گیری ندارد.
نویسندگان: محمد خاکپور
کلمات کلیدی: سبک هندی، صائب، تلمیحات، تصرفات، سبک شناسی، مضمون¬پردازی
دانلود مقاله 
