موسسه لغت نامه دهخدا، نخستین سازمان در ایران است که برای تألیف فرهنگ لغت یا واژه نامه تأسیس شده است. حیات این سازمان در سال 1324 ش، حدود 30 سال پس از آنکه دهخدا طرح تألیف لغت نامه را ریخت، با تصویب مجلس شورای ملی، در خانه دهخدا در خیابان ایرانشهر تهران آغاز شد. در سال 1334 با در گذشت دهخدا این سازمان به دو اتاق در کنار عمارت مجلس در میدان بهارستان منتقل شد. بنابر وصیت دهخدا دکتر محمد معین سرپرستی اداره کار را بر عهده گرفت و دیگر یاران دهخدا، دکتر سید محمد دبیر سیاقی و دکتر سید جعفر شهیدی او را یاری دادند.
در آذر ماه 1336 بنابر مصوبه مجلس این سازمان با بودجه پیش بینی شده به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل شد و اعضاء لغت نامه در ساختمان نگارستان در میدان بهارستان مشغول به کار شدند.
در سال 1353 مرحوم دکتر محمود افشار، ساختمانی در محل موقوفات خود به موسسه لغت نامه دهخدا اهدا کرد.
کار تألیف لغت نامه در 50 جلد در سال 1359، پایان یافت. در طول تألیف این لغت نامۀ عظیم بیش از یکصد تن در تألیف، یادداشت برداری و تنظیم یادداشت ها با موسسه همکاری داشته اند. این اثر بزرگ ملی در سال 1372 حروف نگاری رایانه ای شد و اینک در 16 جلد و نیز بر روی لوح فشرده قابل بهره برداری است.
مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی بخش آموزشی سازمان است. این مرکز، نخستین نهاد دانشگاهی است که صرفاً برای آموزش و گسترش زبان فارسی طراحی و تأسیس شده است.
مرکز در سال ۱۳۶۸ به پیشنهاد آقای دکتر شهیدی ، رئیس مؤسسه لغت نامه دهخدا و با تأیید وزارت علوم و آموزش عالی تأسیس شد. تا سال 1389 بیش از 9000 نفر از سراسر جهان در این مرکز زبان و ادبیات فارسی آموخته اند. دوره های آموزشی آن که در آغاز تنها در 4 سطح و در طول سه ماه و نیم برگزار می شد، اینک به دو دورۀ فشردۀ صبح و عصر به مدت 6 هفته و در 6 سطح، دوره های خواندن و نوشتن در دو سطح و دوره عالی زبان و ادبیات فارسی در 3 نیمسال، افزایش یافته و هر سال بیش از 500 دانشجو از سراسر جهان در این مرکز به فراگیری زبان و ادبیات فارسی مشغولند.
مرکز در سال 1384 با همکاری انتشارات دانشگاه تهران، نخستین کتاب آموزش فارسی در سطح مقدماتی را با نام « فارسی به فارسی » منتشر کرد. این کتاب نوشته دکتر شکوفه شهیدی عضو هیأت علمی مرکز است.
ریاست مرکز از سال تأسیس تا کنون با آقای دکتر شهیدی بوده است. وحدت هدف علمی و نیز وحدت اداری و مکانی مؤسسه لغت نامه دهخدا و این مرکز سبب گردید تا طرح ادغام دو نهاد و استقلال آن از دانشکده ادبیات به ریاست محترم دانشگاه پیشنهاد شود و از سال 1386 با تصویب هیأت رئیسه محترم دانشگاه این دو نهاد تحت عنوان واحد موسسه لغت نامه دهخدا و مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی به فعالیت خود ادامه می دهد.