«رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه» اثر استاد جوادی آملی تقریبا مفصل ترین و شاید در نوع خود تنها شرح بر اسفار صدرالمتالهین صدرای شیرازی فیلسوف مسلمان ایرانی است.
این شرح در واقع تقریر، بازنویسی و بازبینی آخرین دوره درس های اسفار مؤلف، و البته پس از تدریس حداقل دو دوره اسفار و چندین و چند دوره کتاب های پیرامونی است. قهرا نه تنها حاصل تامل ورزی های مستانف و اخیر مؤلف بلکه برآیند بحث های گرم و دامنه دار حداقل سه نسل تحصیلی فلسفه است؛ یعنی اساتید مؤلف، شخص مؤلف و معاصران و طبقه شاگردان وی. و به جرات می توان ادعا کرد که اثر این هر سه نسل در این شرح مفصل قابل بازشناسی است.
مؤلف در دوره جوانی فاضل باحث و نقاد مدرسه فلسفی استادان مسلم این فن همچون علامه طباطبائی، حکیم الهی قمشه ای، حکیم شعرانی و حکیم فاضل تونی و بهره مند از روش ها و رویکردهای بحثی آنان بوده است. وی در میان سالی، مدرس اصلی ترین متون این زمینه و بعضا درصدد پروراندن این فلسفه همراه با نقادی های طبقه شاگردان و نسل فلسفی پس از خود است. و هم اینک این همه تلاش های پیگیر در چنین شرحی بروز و ظهور یافته است و سهم ویژه مؤلف در نوآوری فلسفی، خصوصا در ارائه مفاهیم گویا، افراز مقدمه های بنیادین استدلال ها و نقادی های تمام عیار بسیار جلب توجه می کند.
در این اثر که ادامه مباحث فلسفی مندرج در کتاب "الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة" تألیف صدرالدین محمد شیرازی معروف به صدر المتألهین در زمینه برخی از حالات و انحاء وجود است، به شرح مسایلی مانند امکان استعدادی در موجودات ممکن الوجود و مباحث مربوط به حرکت جوهری پرداخته شده و دیدگاه ملاصدرای شیرازی در مورد احکام وجود و متعلقات آن به تصویر کشیده شده است.
در همین زمینه نویسنده ابتدا به بحث در مورد مسبوقیت حادث زمانی به استعداد و ماده پرداخته و دیدگاه ملاصدرا را در مورد امکان استعدادی موجودات و حدوث کون و فساد بر آن ها بیان کرده است. آنگاه به بحث در مورد حرکت جوهری در همه موجودات پرداخته و نحوه استدلال و مبانی فلسفی ملاصدرا را در این زمینه ذکر نموده است. وی در همین راستا به تبیین مسایلی همچون: نسبی بودن و نفسی بودن خیر و نسبی بودن شر و نفسی نبودن آن، نیاز حرکت به موضوع و احکام آن، اثبات صور نوعیه، موضوع بودن ماده برای حرکت جوهری، تقدم قوه بر فعل، اثبات طبعیت برای هر گونه متحرک، فرق بین حرکت بالذات با حرکت بالعرض، ربط متغیر به ثابت، بیان مهمترین دلایل حرکت در جوهر، نسبت بین حرکت با مقولات، تعیین انواع حرکت در مقولات و نفی حرکت در برخی از آن ها پرداخته و دیدگاه ملاصدرا را در این مسایل شرح نموده است.
