نویسنده کتاب «اخبار مکه، اسرار کعبه و شگفتی های حج» نوشته ابوالوليد محمد بن عبدالله بن احمد ازرقي است. این کتاب توسط انتشارات چاپ و نشر بنياد در سال 1368 به چاپ رسیده است.
کعبه در سراسر جهان اسلام مظهر وحدت و یگانگی مسلمانان است که نه تنها در زندگی بلکه پس از مرگ هم همگان به آن روی میآورند. با توجه به اینکه مکه محل وحی الهی است و فریضه حج در آن شهر انجام میگیرد، گروهی از دانشمندان همچون واقدی و مدائنی و زبیر بن بکارد درباره مکه و اخبار آن کتابهایی تالیف کردهاند. در مقدمه مرحوم رشدی صالح نام این کتابها آورده شده است. همچنین در الفهرست ابن ندیم نام دو کتاب دیگر از جمله کتاب مکه و الحرم تالیف ابوعبیده معمر بن مثنی تیمی درگذشته 209 هجری و کتابی دیگر با همین نام( مکه و الحرم) از ابونضر محمد بن مسعود عیاشی دانشمند شیعی آورده شده است.
این کتاب نخست مجموعه کوچکی بود که تعلیقات و اضافات بسیاری بر آن افزوده شد و به صورت تاریخی بزرگ درآمد، سپس دو تن آن را مختصر کردند و یکی هم آن را به شعر سروده است.
در چاپ این کتاب از سه نسخه خطی و نسخه اروپایی استفاده شده است. نسخه چاپی اروپایی اساس و نسخه مادر قرار گرفته است و از لحاظ فصلبندی و بخشهای مختلف و مسائل دیگر براساس همان نسخه است.
نسخه چاپی اروپایی: این چاپ را وستنفیلد در سال 1275 هجری قمری انجام داده است که در 518 صفحه به قطع متوسط و حروف به نسبت ریز است. وستنفیلد مقدمهای به زبان آلمانی در بیست و پنج صفحه نوشته است.
نسخههای خطی استفاده شده در تالیف این کتاب، سه نسخه خطی است که عبارتند از:
نسخه خطی اول از نسخههای خطی کتابخانه محمودیه مدینه منوره است و شماره آن 53 بخش تاریخ است. این نسخه دارای 278 صفحه است که هر صفحه 23 سطر دارد، طول هر صفحه 24 و عرض آن 17 سانتیمتر است.
نسخه خطی دوم هم از نسخههای خطی کتابخانه محمودیه مدینه منوره است و شماره آن 96 بخش تاریخ است. این نسخه کامل است ولی جای سپید آن از نسخه اول بیشتر است. این نسخه در 407 صفحه است و سطرهای صفحات مختلف است.
نسخه خطی سوم در کتابخانه استاد شیخ عبدالستار دهلوی که از علمای مکه مکرمه است، به دست آمد که صاحب آن میگوید به خط خویش از روی نسخه خطی موجود در دارالکتب مصر قاهره نوشته است. این نسخه کامل و در دو جزء است. امتیازی که این نسخه بر نسخههای دیگر دارد این است که فهرست موضوعات عمومی نسخه هم در آن آمده است.
از جمله موضوعات مطرح شده در کتاب میتوان طواف کشتی نوح بر گرد کعبه، خانه کعبه در فاصله میان نوح و ابراهیم(ع)، اندازههای درونی کعبه، صفت میخهایی که درون کعبه بر الواح است، صفت در کعبه، درباره چگونگی ریگ زدن، عرفات و حدود آن و محل وقوف در آن و موارد دیگر را نام برد.
در انتهای کتاب پیوستها و فهرست قبیلهها، طایفهها و خاندانها آورده شده است.