نویسنده: آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای
ناشر: انتشارات انقلاب اسلامی
تاریخ چاپ: ۱۳۹۸
تعداد صفحه: ۲۳۸
اسلام، به عنوان یک مکتب جامع و پویا، نه تنها به تعالی معنوی و مادی فرد توجه دارد، بلکه الگویی کامل و جامع برای حکمرانی و اداره جوامع انسانی نیز ارائه می‌دهد. در میان الگوهای ارائه شده توسط اسلام، حکومت علوی، که در دوران کوتاه و پر فراز و نشیب زمامداری امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به منصه ظهور رسید، جایگاه ویژه‌ای دارد. این حکومت، نه تنها یک نمونه تاریخی از عدالت و تدبیر است، بلکه سرمشقی بی‌بدیل و راهگشا برای سیاستمداران و مدیران مسلمان در تمام اعصار و به ویژه در عصر حاضر به شمار می‌رود. با وجود تلاش‌های گسترده و مستمر برای تحریف و جلوگیری از انتقال معارف علوی به نسل‌های بعد، گنجینه‌ای ارزشمند از این آموزه‌ها، به ویژه در قالب نهج‌البلاغه، به دست ما رسیده است. این کتاب ارزشمند، مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است که در آن، اصول و مبانی حکمرانی اسلامی، به همراه نکات کلیدی در زمینه اخلاق، معنویت و عدالت اجتماعی، به زبانی شیوا و رسا بیان شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نهج‌البلاغه بیش از پیش مورد توجه محافل علمی و فرهنگی قرار گرفت و زمینه‌های پژوهشی گسترده‌ای پیرامون آن شکل گرفت.
این کتاب شریف که مشتمل بر بیانات نغز و حکیمانه امام علی (علیه السلام) است از جمله متون محوری است که از دل آن همواره می‌توان معارف ناب و گهرباری استخراج نمود که فهمی عمیق‌تر و تازه‌تر از دین به مخاطب عطا نماید. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که از جمله متفکران نواندیش و صاحب ایده جهان اسلام در قرن معاصر هستند و در تمام سالیان فعالیت و زعامت خود نگاه ویژه‌ای به کلام و بیان امیرمومنان داشته‌اند، در بسیاری از مواضع و مواقع با استناد به زمانه امام و با توجه به نگاه امیرالمومنین به تحلیل و تفسیر شرایط می‌پردازند. تاکنون از بیانات تفسیری رهبر انقلاب بر کلمات نهج‌البلاغه چهار جلد منتشر گردیده است. کتاب‌های منشور حکومت علوی، راه روشن مدیران، نبوتها، گنجینه بی‌پایان عناوین این مجموعه چهار جلدی است.
منشور حکومت علوی شرح هفت خطبه از امیرالمومنین (علیه‌السلام) است که توسط حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سالهای ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ ایراد شده است. مباحث این کتاب در مسجد امام حسن‌مجتبی (علیه‌السلام) و مسجد کرامت مشهد مطرح شده‌است. محور اصلی این خطبه‌ها دعوت مردم به مبارزه با مستکبران درونی و بیرونی است که در واقع یکی از پایه‌های اصیل زندگی مسلمان حقیقی است. این خطبه‌ها با هدف بیدار نمودن مردم و بسیج ملت علیه حاکمیت طاغوت انتخاب شده‌اند.
حکمرانی اسلامی؛ از نظریه تا عمل
اسلام به مثابه مکتبی جامع، همواره بر تعادل میان ساحت‌های مادی و معنوی زندگی انسان تأکید داشته است. این دین الهی، افزون بر ارائه برنامه‌هایی برای تکامل فردی، الگوهای روشنی برای اداره جوامع انسانی و تحقق عدالت اجتماعی طراحی کرده است. در این میان، حکومت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) به عنوان نماد بی‌بدیل «حکمرانی توحیدی» شناخته می‌شود؛ حکومتی کوتاه‌مدت اما پرثمر که در پنج سال زمامداری ایشان، چنان شالوده‌های استواری از مدیریت اسلامی بنیان نهاده شد که پس از قرن‌ها، همچنان الهام‌بخش مصلحان و سیاستمداران است.
نکته حائز اهمیت، انتقال آموزه‌های این حکومت علوی به نسل‌های پسین است. با وجود تلاش حکومت‌های جور برای محو یا تحریف این میراث، مجموعه‌ای غنی از سخنان، نامه‌ها، و حکمت‌های امام علی (علیه‌السلام) در قالب «نهج‌البلاغه» گردآوری شد. این اثر، که «برادر قرآن» خوانده می‌شود، نه تنها گنجینه‌ای ادبی، بلکه سندی سیاسی-اجتماعی است که اصول حکومت داری بر مبنای عدالت، تقوا، و مردم‌داری را ترسیم می‌کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، توجه به نهج‌البلاغه در محافل آکادمیک و حوزوی اوج گرفت، چرا که جمهوری اسلامی به دنبال تحقق الگویی عینی از حکمرانی اسلامی بود. در این میان، کتاب «منشور حکومت علوی» اثر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به عنوان نقشه‌ای راهبردی برای تبیین این الگو، جایگاهی ویژه یافت.
بازخوانی نهج‌البلاغه؛ سلاحی فرهنگی در برابر استبداد
در دهه ۱۳۵۰، ایران تحت حاکمیت محمدرضا پهلوی، شاهد گسترش سیاست‌های ضداسلامی و وابستگی به غرب بود. در چنین فضایی، مساجد به کانون‌های مقاومت فرهنگی تبدیل شدند. آیت‌الله خامنه‌ای که در آن سال‌ها از مبارزان سرشناس علیه رژیم شاه بود، با درک نیاز جامعه به آگاهی‌بخشی، اقدام به برگزاری جلسات تفسیر نهج‌البلاغه در مشهد کردند. این جلسات، که از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳ ادامه یافت، صرفاً کلاس‌های علمی نبودند، بلکه «پاتوق‌های انقلابی» بودند که در آنها مفاهیم خطبه‌های امام علی(علیه‌السلام) به ابزاری برای افشای استبداد پهلوی و ترویج ارزش‌های اسلامی تبدیل می‌شد ایشان در کنار تدریس و سخنرانی، امامت جماعت مسجد کرامت را برعهده داشتند. این مسجد، به دلیل موقعیت خاص خود و فعالیت‌های روشنگرانه ایشان، به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های انقلابی در مشهد تبدیل شد. سلسله جلسات شرح نهج‌البلاغه، که توسط ایشان در این مسجد برگزار می‌شد، نقشی کلیدی در آگاهی‌بخشی و روشنگری مردم ایفا کردند. انتخاب خطبه‌ها و موضوعات مطرح شده در این جلسات، بر مبنای رویکرد مبارزاتی و روشنگری انجام می‌شد و هدف آن، آشکار کردن تناقض‌های حکومت پهلوی با اصول و ارزش‌های اسلامی بود. در واقع رهبر انقلاب با انتخاب موضوع و خطبه‌های مرتبط در نهج‌البلاغه به شکل غیرمستقیم همه ناراستی و بنیان‌های پلید و جنایتکار حکومت پهلوی را به چالش جدی می‌کشیدند. حکومت استبدادی و مظاهر غیردینی زندگی و تصمیمات محمدرضا در باب حکومت اهمیت این کار رهبر انقلاب را در سالهای جوانی ایشان عیان می‌کند. با این روند ایشان به مخاطب نشان می‌دهد وقتی از حکمرانی اسلامی می‌گوئیم دقیقا با توجه به کلام امیرمومنان به چه چیزی اشاره می‌کنیم.
اسناد ساواک، سازمان اطلاعات و امنیت رژیم شاه، نشان می‌دهد که این جلسات چنان تأثیرگذار و خطرناک تلقی می‌شد که مقامات امنیتی رژیم، دستور توقف فعالیت‌های ایشان را صادر کردند. در ۲۰ دی‌ماه ۱۳۵۳، درست پیش از یکی از جلسات شرح نهج‌البلاغه، آیت‌الله خامنه‌ای دستگیر و تا سال ۱۳۵۷، از هرگونه فعالیت تبلیغی و تدریسی منع شدند. این واقعه، نشانگر اهمیت و نقش محوری نهج‌البلاغه به عنوان ابزاری برای مبارزه با استبداد و احیای ارزش‌های اسلامی در جامعه است.
کتاب منشور حکومت علوی شامل ۱۲ گفتار در شرح هفت خطبه نهج‌البلاغه است که در آن، به مباحث بنیادین و اساسی حکومت علوی پرداخته شده است. این کتاب تلاشی است برای بازخوانی و بسط آموزه‌های امام علی (علیه‌السلام) در چارچوب مفاهیم حکومت و رهبری اسلامی؛ مفاهیمی که امروزه همچنان در جوامع معاصر از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
یکی از نکات برجسته متن، بیان این است که حکومت حقیقی هر جامعه باید بر پایه اخلاق و عدالتی بنا شود که در آن رهبر نه به عنوان فرمانروای مقتدر، بلکه به عنوان خادم مردم و مجری اراده الهی ظاهر شود. علاوه بر ابعاد سیاسی، متن تأکید ویژه‌ای بر ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی دارد. امام علی (علیه‌السلام) به عنوان نماد اخلاق و صداقت در کلام و کردار، در این اثر به عنوان الگویی برای هر نوع رهبری معرفی می‌شود. رعایت حقوق مردم، اهمیت همکاری و همبستگی اجتماعی و نیز تأکید بر مسئولیت‌های فردی و جمعی از مباحث کلیدی این متن است. ایشان در ادامه با ارائه مثال‌هایی از سخنان و آموزه‌های امام علی (علیه‌السلام) سعی می‌کند تا نشان دهد چگونه می‌توان با تکیه بر این اصول، جامعه‌ای عادلانه و برابر را بنیان نهاد. از دیگر محورهای اصلی متن، نقد و بررسی ساختارهای حکومتی است که از اصول دینی و اخلاقی فاصله گرفته‌اند. در این بخش، توجه به پیامدهای منفی حکومت‌های استبدادی و ظالمانه برجسته می‌شود؛ حکومتی که در آن قدرت به زور و سرکوب به دست می‌آید و مردم از حقوق اولیه خود محروم می‌مانند. به بیان دیگر، منشور حاضر بر لزوم حذف فساد، جلوگیری از تمرکز بی‌مورد قدرت و تاکید بر توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها تأکید می‌کند.
همچنین در متن به ضرورت پیوند میان اصول معنوی و اعمال دنیوی اشاره شده و بیان می‌شود که موفقیت یک حکومت نه تنها به سیاست‌های اقتصادی و اداری بلکه به اصالت و صداقت روحانی رهبر نیز وابسته است. این دیدگاه، در تناوب با ارزش‌های امام علی (علیه‌السلام) قرار می‌گیرد که همواره به توصیه به پرهیز از غرور و تلاش برای خدمتگزاری به مردم تأکید داشته است.
ابن کتاب فراخوانی است برای بازنگری در اصول رهبری و حکمرانی، به گونه‌ای که همگام با ارزش‌های اسلامی و انسانی باشد. نویسنده بر این باور است که بازگشت به آموزه‌های امام علی (علیه‌السلام) می‌تواند راهگشای حل بسیاری از معضلات اجتماعی و سیاسی معاصر باشد و پایه‌ای مستحکم برای ایجاد جامعه‌ای عادلانه و برابر فراهم آورد.
ویژگی‌های منشور حکومت علوی
کتاب منشور حکومت علوی دارای ویژگی‌های برجسته‌ای است که آن را از سایر کتاب‌های مشابه متمایز می‌کند:
استناد محکم به نهج‌البلاغه: محتوای کتاب بر اساس خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه تدوین شده و از منابع قرآنی و روایی نیز بهره گرفته است.
رویکرد کاربردی: علاوه بر مباحث نظری، راهکارهای عملی و کاربردی برای مدیریت اسلامی در عصر حاضر ارائه شده است.
بیان ساده و قابل فهم: مطالب با زبانی روان و روشن بیان شده تا برای مخاطبان مختلف، از پژوهشگران و متخصصان تا عموم مردم، قابل درک و استفاده باشد.
جامعیت و غنای محتوا: به ابعاد مختلف حکومت اسلامی، از جمله مبانی، اهداف، چالش‌ها و راهکارها، پرداخته شده و تصویری جامع و کامل از حکومت علوی ارائه شده است.
کتاب «منشور حکومت علوی» اثری ارزشمند و ماندگار برای پژوهشگران، سیاستمداران، مدیران و عموم علاقه‌مندان به حوزه سیاست و مدیریت اسلامی است. این کتاب، نه تنها به تبیین مبانی نظری حکومت اسلامی می‌پردازد، بلکه با ارائه نمونه‌های عینی و کاربردی از سیاست‌گذاری علوی، الگویی جامع و کارآمد برای اداره جامعه اسلامی در عصر حاضر ارائه می‌دهد.مطالعه این کتاب برای تمامی علاقه‌مندان به معارف نهج‌البلاغه، به ویژه مسئولان، سیاستمداران، دانشجویان علوم دینی و سیاسی و فعالان فرهنگی و اجتماعی، توصیه می‌شود. بدون شک، بازخوانی و عمل به آموزه‌های حکومت علوی، می‌تواند مسیر دستیابی به جامعه‌ای عادلانه، معنوی، پیشرفته و سعادتمند را هموار سازد.
