جس هوک شِرا Jesse Hauk Shera
زادروز: ۸ دسامبر ۱۹۰۳م.
زادگاه: آکسفورد اهایو، آمریکا
ملیّت: آمریکایی
درگذشت: ۸ مارس ۱۹۸۲م.
شهرت: اطلاع رسانی و کتابداری
جس هوک شرا، مدرس، فیلسوف، و نظریهپرداز امریکایی است که شاید مهمترین ارمغان وی برای کتابداری نه چیزی ملموس بلکه یک مفهوم بود ــ "مفهوم کتابداری بهعنوان یک وحدت و کلیت که تمامی واقعیتها در آن ارتباط مشترک و وابستگی متقابل دارند". وی براین عقیده پای میفشرد که سندپردازی و اطلاعرسانی بخش جداییناپذیر مفهوم کلی کتابداری هستند و کتابداری یک اصطلاح عام است. به نظر شرا، اطلاعرسانی مبنای نظری و فکری کار کتابداران را فراهم میکند و کتابدار نقش میانجی بین استفادهکنندگان و پیشینههای مضبوط را دارد که هدفش به حداکثر رساندن سودمندی اجتماعی این پیشینهها در جهت منافع بشریت است.
شرا در ۸ دسامبر ۱۹۰۳ در آکسفورد اهایو بهدنیا آمد. وی در دبیرستان ویلیام مک گوفی در آکسفورد تحصیل کرد. سپس وارد دانشگاه میامی شد و در ۱۹۲۵ مدرک کارشناسی خود را در زبان انگلیسی با درجه ممتاز دریافت نمود. وی در ۱۹۲۷ موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد در ادبیات انگلیسی از دانشگاه ییل شد، و سرانجام در ۱۹۴۴ دکترای خود را در رشته اطلاعرسانی از دانشگاه شیکاگو دریافت کرد.
شرا در ابتدا میخواست استاد زبان انگلیسی شود، ولی از همان هنگام که به تکمیل رساله خود در دانشگاه ییل مشغول بود، نشانههای رکود اقتصادی بزرگ دهه ۱۹۳۰ آشکار بود. فرصتهای شغلی برای تدریس ــ بهخصوص تدریس انگلیسی ــ روزبهروز کمتر میشد و ضعف بینایی نیز وی را محدود کرده بود. از این رو، وقتی کتابداری بهنام ادگار کینگ، شغلی در کتابخانه دانشگاه میامی به وی پیشنهاد کرد فوراً پذیرفت. بعدها کینگ او را به پیوستن به مدرسه کتابداری تشویق کرد. شرا در ۱۹۲۸ در دانشگاه کلمبیا (محل تحصیل کینگ) پذیرفته شد، اما بهجای ادامه تحصیل تصمیم گرفت بهعنوان کتابشناس و دستیار پژوهش در بنیاد اسکریپس برای پژوهشهای جمعیتی در میامی بهکار مشغول شود، وی تا ۱۹۳۸ همین سمت را حفظ کرد.
بارقه علاقهای که شرا به جنبههای اجتماعی کتابداری داشت و در رساله کارشناسی ارشدش در دانشگاه ییل و رساله دکترای وی در دانشگاه شیکاگو از ۱۹۳۸ تا ۱۹۴۰ انعکاس یافته است، در جریان همکاری وی با وارن اس. تامپسون، مدیر بنیاد اسکریپس کسی که در جمعیتشناسی صاحبنام و دارای مدرک دکترای جامعهشناسی از دانشگاه کلمیبا بود، شعلهورتر شد، چنانکه بدون هیچ تعلیم و آموزش حرفهای آنطور که خود میگوید "عمیقاً به کتابداری روی آورد".
شرا در شیکاگو درخصوص وسعت و گستره کتابداری با عقایدی برخورد کرد که اندیشههای وی را تأیید و تصریح میکرد. در دانشگاه شیکاگو رویکردی فلسفی، نظری، و بینرشتهای به خدمات کتابداری وجود داشت و لوئیس راند ویلسون، داگلاس واپلز، کارلتون جوگل، رالف بیلز، و پییرس باتلر از جمله سردمداران کتابداری بودند که وی در آنجا ملاقات کرد.
شرا، پس از اتمام دروس خود در دانشکده کتابداری، قبل از دریافت مدرک دکترا به مدت چند سال در واشینگتن بهکار پرداخت. وی از ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۱ بهعنوان سرپرست طرح سرشماری کتابخانه، در کتابخانه کنگره و از ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۴ بهعنوان معاون بخش اطلاعات مرکزی، بخش تحلیل و پژوهش در دفتر خدمات راهبردی (اُ.اس.اس.) خدمت کرد. نخستین سال فعالیت وی در واشینگتن بهدلیل نداشتن مسئولیت مشخص، بیهوده بود، اما کار در دفتر خدمات راهبردی برایش تجربه مهمی بود، زیرا علاوه بر سرپرستی کتابخانه، وظیفه سازماندهی یک مجموعه عکس و یک مجموعه اطلاعات امنیتی، شامل گزارشهای بخشهای مختلف نیروهای مسلح، موسوم به مجموعه بریدههای سانسور شده، از طرف دفتر بازرسی و سانسور را نیز بر عهده داشت. این توده بیشکل میبایست برای دسترسی آسان، سازمان مییافت و برای اینکار آزمودن روشهای بازیابی اطلاعات ضروری بود. از آنجا که شرا دستگاه و برگههای منگنهای و نظایر آن را در اسکریپس در اختیار داشت، از این ابزارها برای ثبت، ذخیره، کاوش، و بازیابی اطلاعات از طریق ایجاد یک نظام تخصیص سرعنوان موضوعی (توصیفگر) استفاده کرد و ضمن تجربهاندوزی در زمینه این جنبههای خودکارسازی و کسب تجارب ارزشمند مدیریتی، بینش عمیقی درخصوص کتابخانههای دولتی بهدست آورد.
شرا، در همان حال که در واشینگتن بر روی رساله خود کار میکرد (که بعدها منتشر شد)، با رالف بیلز، یکی از همکارانش در دانشکده کتابداری شیکاگو و معاون کتابخانه عمومی واشینگتن دی سی، دوستی صمیمانهای برقرار کرد. بیلز در گسترش بینش شرا از کتابداری تأثیر بسیار گذاشت و وقتی در مارس ۱۹۴۴ به ریاست کتابخانههای دانشگاه شیکاگو منصوب شد، از شرا برای معاونت خود، ابتدا در بخش خدمات فنی و سپس خدمات عمومی دعوت بهعمل آورد و هنگامی که به ریاست دانشکده کتابداری منصوب شد، وی را برای تدریس نیمه وقت فرا خواند. به این ترتیب، شرا به شغل موردنظر خود، تدریس، هر چند نه در ادبیات انگلیسی، مشغول شد. وی در ۱۹۴۷ بهصورت تمام وقت به خدمت دانشکده کتابداری درآمد و به تدریس دروس کتابخانههای دانشگاهی، مدیریت، فهرستنویسی، تاریخ کتابداری امریکا، و نظریههای ردهبندی پرداخت.
شرا با همکاران خود در دانشکده کتابداری به تعمق و اندیشه درباره پیامدهای فناوری جدید در خدمات کتابخانه میپرداخت، اما برای دست یازیدن به اقدامی اساسی در باب اندیشههای خود، به زمان نیاز داشت. در این مدت در کنفرانسهای متعدد شرکت کرد که از آن جمله کنفرانسی در زمینه سازماندهی کتابشناختی بود که در ۱۹۵۰ با همکاری مارگارت ایگان برگزار شد. وی پس از تجدید حیات مؤسسه سندپردازی امریکا (اِی.دی.آی.) در ۱۹۵۲، به عضویت این سازمان درآمد و در اواخر همان سال به ریاست مدرسه کتابداری وسترن رزرو، در کلیولند، منصوب شد.
ریاست شرا در این مدرسه از نظر فردی و اجتماعی پر برکت و ثمربخش بود. دانشکده وسترن رزرو برای شرا امنیت روحی و فرصت کافی برای نوشتن و ایراد سخنرانی فراهم کرد و در مقابل شرا نیز برای وسترن رزرو، بهخصوص مدرسه کتابداری آن، آغازگر عصر نوینی بود. شاید بزرگترین اقدام فردی شرا تأسیس مرکز پژوهشهای ارتباطات و سندپردازی (سی.دی.سی.آر.) بود که برای آموزش و پژوهش در حوزه نوظهور بازیابی اطلاعات، برنامهای فراهم میکرد. در ۱۹۵۲ شرا و جیمز پری در مؤسسه بتل مموریال در کلمبوس در زمینه همکاریهای مشترک در این حوزه نوخاسته به توافق رسیدند و پیشنهاد برگزاری یک کنفرانس بینالمللی به مسئولیت بتل و وسترن رزرو را ارائه دادند که در مؤسسه بتل مموریال برگزار شد. چندی نگذشت که شرایط در بتل مموریال تغییر یافت و پری آنجا را ترک کرد. شرا به وی و همکارش آلن کنت پیشنهاد پیوستن به وسترن رزرو را داد و به این ترتیب سی.دی.سی.آر. در بهار ۱۹۵۵ تأسیس گردید.
فعالیتهای سی.دی.سی.آر. توأم با موفقیت بود. برگزاری یک کنفرانس سه روزه بینالمللی در ژانویه ۱۹۵۶ با عنوان "بهکارگیری عملی دانش ثبت شده (پورک)"، موفقیت بزرگی بهشمار میرفت. در این کنفرانس ۷۰۰ شرکتکننده از عالم تجارت و صنعت، بخش دولتی و دانشگاهی همراه با کتابداران گرد آمده بودند. پورک نخستین همایش از سلسله همایشهای مهم بینالمللی و بین رشتهای بود که پس از آن در دهه بعد برگزار شدند. پری در وسترن رزرو اقدام به طراحی و ساخت یک کاوشگزین کرد و در اوایل ۱۹۵۹ دانشگاه برای ساخت مشابه الکترونیکی سریع آن برای سی.دی.سی.آر. قراردادی با جنرال الکتریک منعقد کرد (۱۹۶۱). علاوه بر این، قراردادهای پژوهشی مختلفی با انجمنهای علمی و سازمانهای دولتی منعقد شد که از آن جمله قرارداد با انجمن امریکایی فلزات جهت سازماندهی و چکیدهنویسی منابع مربوط به فلزکاری را میتوان نام برد. علیرغم تمام این موفقیتها که از فعالیتهای مختلف حاصل میشد و با وجود اینکه برنامه آموزشی از طریق دورهها و همایشهای مختلف غنیتر میگردید، هدف اصلی سی.دی.سی.آر که پژوهش در زمینه ابداع و ارزیابی شیوههای جدید و غیرسنتی ذخیره و بازیابی اطلاعات بود، بسیار کمرنگ مانده بود. پری در ۱۹۶۰ و کنت در ۱۹۶۲ وسترن رزرو را ترک کردند. در ۱۹۶۳ شرا، اِی.جِی.گلدوین را که از کارکنان ارشد سی.دی.سی.آر. بود به مدیریت اجرایی منصوب کرد و سازماندهی مجدد امور سبب شد که کارکنان مرکز از بار سنگین کارهای بیسامان رها شوند و امکان تأسیس آزمایشگاه تطبیقی نظامها فراهم آید.
شرا، علاوه بر سرپرستی مرکز سی.دی.سی.آر. و شرکت فعالانه در کنفرانسها، مسئولیت ریاست و سرپرستی مدرسه کتابداری وسترن رزرو را نیز برعهده داشت، و ضمن اشتغال به تدریس، به برنامهریزی امور مربوط به پنجاهمین سالگرد تأسیس مدرسه در ۱۹۵۴ نیز مشغول بود. افزون بر این، همزمان با فعالیت در امور حرفهای مانند تصدی مشاغل مهم و ایراد سخنرانیهای ارزنده، سردبیر مجله رسمی مؤسسه سندپردازی امریکا (۱۹۵۳-۱۹۶۰) و نشریه مجله وسترن رزرو (۱۹۵۴-۱۹۵۹) بودو برای «خبرنامه کتابخانه ویلسون »(1961-1968) مقاله مینوشت. ورنر کلپ در مورد شرا میگوید: "وجود او برای ما بسیار مغتنم بود" در زمان ریاستش تعداد اعضای هیئت علمی تمام وقت را افزایش داد و به فارغالتحصیلان کارشناسی کتابداری امکان داد که با مطالعه بیشتر و نگارش رساله به درجه کارشناسی ارشد ارتقا یابند. وی همچنین برنامه دوره دکترا را آغاز کرد. این امر سبب تقویت فعالیتهای کتابداری و تأکید بیشتر روی تحقیقات شد.
از آنجا که شرا بسیار نگران اصول و مبانی آموزش کتابداری بود، در جلسات متعددی در زمینه فلسفه و نظریه کتابداری با اعضای هیئت علمی به بحث مینشست. در فوریه ۱۹۵۶ اعتباراتی از بنیاد کارنگی برای یک مطالعه سه ساله دریافت کرد و در ۱۹۷۲ کتابی را که در واقع نتیجه این بررسی بود باعنوان «بنیانهای آموزش کتابداری» منتشر کرد.
مطالعه یاد شده بهدلیل فعالیتهای مختلف شرا و مشکلات دیگر با تأخیر انجام شد، اما شرا خود عقیده داشت که تنها از روی کیفیت محصول نهایی است که میتوان در مورد معقول بودن سرمایهگذاری اولیه برای آن مطالعه قضاوت کرد. این کتاب جایزه انتشارات اسکرکرو را در ۱۹۷۴ به خود اختصاص داد.
فعالیتهای دیگر شرا در طول این سالها، متعدد و متنوع بود. بهعنوان مثال، همکاری وی با انجمن کتابداری اهایو از فعالیتهای مهمی بود که در جلوگیری از تعطیل شدن کتابخانه ایالتی نقش مهمی داشت. تأسیس دفتر اجرایی انجمن و بنیانگذاری کمیته گسترش کتابخانهها از دیگر اقدامات او بود.
شرا، در ژوئن ۱۹۷۰ در حالی که ریاست مدرسه کتابداری دانشگاه کیس وسترن رزرو را برعهده داشت، بازنشسته شد. نخستین سال بعد از بازنشستگی را به تدریس در مدرسه کتابداری دانشگاه تگزاس گذراند و سپس برای تدریس به وسترن رزرو بازگشت. و در دورههای کوتاه به تدریس در وسترن رزرو و مدارس دیگر ادامه داد. شرا از نوشتن نیز که عقیده داشت با خون آدمی عجین میشود، دست برنداشت و نقش فعال خود را در امور حرفهای حفظ کرد و بهعنوان سخنران، ویراستار، همکار، و مشاور همواره در صحنه فعالیتهای حرفهای حاضر شد.
شرا علایق گستردهای داشت و در موضوعهای بسیار از فوتبال و تلویزیون تا معرفتشناسی اجتماعی و موسیقی کلاسیک صاحبنظر بود و میتوانست با همه اقشار مردم از هر دری سخن بگوید. شوخطبعی او نیز زبانزد بود. وقتی آلنریز از وی خواست که برای مجله «اخبار اطلاعرسانی» مقالهای در معرفی خود بنویسد، پاسخ داد: چطور چنین مجله معتبری نمیداند که من بازنشسته شدهام!
شرا در ۸ مارس ۱۹۸۲ در کلیولند اهایو درگذشت. پس از درگذشت وی دانشگاه کیس وسترن رزرو، اعتباری در حمایت از کرسی استادیاری آموزش کتابداری بهنام اعتبار اهدایی یادمان جس، اچ. شرا درنظر گرفت. بهدنبال تعطیل شدن مدرسه کتابداری در ژوئن ۱۹۸۵ این اعتبار به کرسی استادیاری علوم انسانی منتقل گردید. به این ترتیب نام شرا در دانشگاه کیس وسترن رزرو جاودانه شد و دلبستگیها و علایق انسانی وی برای همیشه به رسمیت شناخته شد.