هنری اولین بلیس Henry Evelyn Bliss
زادروز: ۲۹ ژانویه ۱۸۷۰ م.
زادگاه: نیویورک، آمریکا
ملیّت: آمریکایی
درگذشت: ۹ اوت ۱۹۵۵ م.
شهرت: رده بندی بلیس
بلیس از چهرههای برجسته امریکایی است که بیش از نیم قرن در قسمت ردهبندی کتابخانه کنگره در دانشکده شهر نیویورک فعالیت داشت. وی زندگی خود را وقف تدوین، آزمایش و اجرای نظام ردهبندی کتابشناختی (ردهبندی بلیس) کرد و به تألیف آثار و مقالات متعدد و مهمی درباره مباحث نظری و عملی ردهبندی کتابخانه پرداخت. وی سردبیر «آگاهینامه ردهبندی بلیس» نیز بود.
بلیس در ۲۹ ژانویه سال ۱۸۷۰ در شهر نیویورک چشم به جهان گشود. پدر او هنری هِیل و مادرش اولینا ماتیلدا دیویس بلیس بود. خانواده او سالها در نیویورک میزیستند و سپس در املاک دیویس در نیوجرسی اقامت گزیدند. بلیس در نیویورک ماندگار شد و در سال ۱۹۰۱ با اِلن دوکاستر ( ـ ۱۹۴۳) مربی کالج هانتر ازدواج کرد.
بلیس تا پانزده سالگی هیچگونه آموزش رسمی ندیده بود و مادرش در خانه به او خواندن و نوشتن میآموخت و معلم سرخانه به وی زبان فرانسوی، زبان لاتینی، حساب و دستور زبان یاد میداد. او در سال ۱۸۸۵ به دانشکده ادبیات روم و یونان باستان کالج شهر نیویورک وارد شد، اما این رشته نتوانست او را قانع کند. لذا در سال ۱۸۸۹، به پیشنهاد پدرش، دانشکده را ناتمام رها کرده و بهدنبال تجارت رفت.
سه سال بعد، در مشاغل دفتری متعددی در تجارتخانههای نیویورک فعالیت کرد. پس از آن در مدرسهای در شهر نیویورک به تدریس مشغول شد تا اینکه در ۱۸۹۲ در دانشکده شهر نیویورک شغل کمک کتابدار را پذیرفت. بلیس در آن زمان حرفه واقعی خود را یافته بود و زندگی حرفهای خود را آغاز کرد. بدین ترتیب، شصت و سه سال زندگی خود را وقف کتابداری و ردهبندی کتابخانه کرد.
تلاشهای او به ابداع "نظام ردهبندی کتابشناختی" که عموماً به "
ردهبندی بلیس" مشهور است انجامید. بلیس کتابداری اندیشمند و دقیق بود و اندیشههایش بهدقت در مجموعه دانشکده نیویورک متبلور و آزموده شد. وی معاصر جان دیویی،
چارلز امی کاتر، و نظامهای ردهبندی آنها بود، اما آرمانها و هدفهای او در ردهبندی کتابخانه متفاوت بود. بلیس روابط میان اشیا را دریافت و متوجه شد که کلید اصلی این روابط ردهبندی است. از اینرو، نظام ردهبندی او بازتابی از مطالعه عمیق نظریه دانش و کتابداری بود.
بلیس در اوایل سال ۱۹۰۰، مطالعه درباره طرح ردهبندی خود را آغاز کرد. وی هیچیک از نظامهای ردهبندی موجود را برای نیازهای کتابخانه مناسب نمیدانست و از اینرو اقدام به تدوین نظام مورد نظر خود کرد. در سال ۱۹۰۸، زمانیکه دانشکده نیویورک به محل جدید انتقال یافت، بلیس فرصتی پیدا کرد تا مجموعه کتابخانه را با استفاده از ردهبندی کتابشناختی خویش مجدداً نظم دهد. در سال ۱۹۱۰ مقالهای با عنوان «ردهبندی نوین با نشانهگذاری ساده، قابل یادسپاری، و مناسب برای کتابخانهها» نوشت که نخستین معرفی عمومی طرح ردهبندی او بهشمار میآید. سالها بعد، از کار خود در دانشکده کناره گرفت و مقالاتی برای نشریات کتابداری نوشت و برخی اندیشههای خود را درباره ردهبندی ارائه کرد.
نقد او بر
ردهبندی دهدهی دیویی که در آن زمان رایجترین نظام بهشمار میآمد برای بسیاری از همکاران محافظه کار او بسیار تکاندهنده مینمود. وی در سال ۱۹۲۸ بار دیگر بهعنوان کمک کتابدار مشغول بهکار شد. در سال ۱۹۲۹ اثر نظری خود را با عنوان «
سازماندهی دانش و نظام علم» منتشر کرد که جان دیویی بهعنوان "اثری جاودانه" از آن یاد کرد. این کتاب، زمینه را برای انتشار اثر مهم بلیس در سال ۱۹۳۵ با عنوان «
نظام ردهبندی کتابشناختی» فراهم آورد. این کتابِ دو جلدی به شرح مهارتهای اجرای این نظام پرداخته و شامل دستوراتی برای استفاده از طرحهای اصلی و تقسیمات فرعی بود. اثر بلیس بازتاب مثبتی در جامعه کتابداری داشت.
محققان، نظام ردهبندی او را "واقعاً عظیم" توصیف کرده و بر این باور بودند که کار او میتواند به معرفی کتابداری بهعنوان رشته علمی کمک کند. در مدت بیست سال بعد، بلیس به توسعه، بازنگری و انتشار جداول طرح ردهبندی خود همت گماشت. او به خدمت در دانشکده ادامه داد تا در سال ۱۹۴۰ بازنشسته شد. سایر فعالیتهای وی در دانشکده، شامل تقویت کتابخانههای گروههای علمی متعدد دانشکده و کمک سردبیری «فصلنامه دانشکده شهر نیویورک» بود. همچنین در سال ۱۹۳۷ به انتشار مجلد کوچکی از اشعار خود با عنوان «توفیق اندک به از هیچ است» همت گمارد. طرح کامل ردهبندی بلیس در سال ۱۹۵۳ منتشر شد.
در اوایل سال ۱۹۵۴، انتشار «آگاهینامه ردهبندی بلیس» بهمنظور گسترش همکاری میان کتابخانههای استفادهکننده از این نظام آغاز شد. این آگاهینامه، جداول جدید و روزآمد ردهبندی مذکور را برای کتابداران منتشر میکرد و به اصلاح برخی نقایص جزیی نظام ردهبندی بلیس میپرداخت.
بلیس نخستین سردبیر این آگاهینامه بود و داراییهایش پشتوانه انتشار شمارههای بعدی این نشریه قرار گرفت. محور طرح ردهبندی بلیس رویکرد موضوعی به اطلاعات بود. طرح اصلی این ردهبندی، موضوعات را تحت عناوین کلی دستهبندی کرده و سپس عناوین کلی بهصورت سلسله مراتبی به تقسیمات فرعیتر تفکیک میگردید. ردهبندی از تحلیل چهریزهای استفاده کرده و از اولین نظامهایی است که برای برخی موضوعها جایگاههای مختلفی را پیشنهاد میکند. به همین دلیل، این ردهبندی یکی از انعطافپذیرترین نظامهای ردهبندی است که تاکنون ابداع شده است. بلیس از شیوه نشانهگذاری کوتاه بهره گرفت. این نشانه بهگونهای تعیین میشود که شماره کتابها بهندرت بیش از چهار رقم میشود. نمایه جامع این ردهبندی، با بیش از 20000 مدخل، دسترسی به ردههای اصلی و تقسیمات فرعی را امکانپذیر میساخت.
نظام ردهبندی بلیس از بسیاری جهات با ردهبندی کتابخانه کنگره قابل مقایسه بوده اما انعطافپذیری بیشتری داشت.
این نظام، ابتدا، در کتابخانههای آموزشگاهی، دولتی و تخصصی انگلیس و کشورهای مشترکالمنافع با موفقیت به کار گرفته شد و در حال حاضر بیش از ۸۰ کتابخانه در استرالیا، نیجریه و زلاندنو از این ردهبندی استفاده میکنند. انتشار آگاهینامه ردهبندی بلیس در انگلیس ادامه یافت. بسیاری از جداول این ردهبندی روز آمد و منتشر گردیده است. در سال ۱۹۶۷ ویرایش خلاصهای از این ردهبندی برای کتابخانههای آموزشگاهی انگلیس منتشر شد.
اگرچه این ردهبندی مورد استفاده و ویرایش قرار میگیرد، جای تأسف است که در رکوردهای فهرستنویسی ماشینخوان کتابخانه کنگره و کتابخانه بریتانیا، ردهبندی بلیس وجود ندارد، با این حال کاربرد رایانه در ردهبندی بلیس بسیار جالب خواهد بود. در سالهای بعد، بلیس بسیار مشتاق بهرهگیری از رایانه در نظام ردهبندی خود شد. خصوصیت نمایهسازی چهریزهای که از مهمترین ویژگیهای نظام ردهبندی بلیس بهشمار میآید، در بسیاری از نظامهای ماشینی امروز موجود است. ویرایشهای فرانمای ردهبندی بلیس با توجه به بسیاری از اصول نظام خودکار پرسی صورت گرفته و ضمن تأکید بر دستیابی موضوعی و با استفاده از رایانه، به آسانی قابل اصلاح و تغییر است.
بلیس در ۹ اوت سال ۱۹۵۵ در پلین فیلد نیوجرسی چشم از جهان فرو بست.
مهمترین آثار
- «سازماندهی دانش و نظام علم» (1929)
- «نظام ردهبندی کتابشناختی» (1936)
- «سازماندهی دانش در کتابخانهها و رویکرد موضوعی به کتابها» (1939)
- «ردهبندی کتابشناختی» (جلد 1-4: 1940-1953).