کنراد گِسنِر Conrad Gessner
زادروز: ۱۶ مارس ۱۵۱۶م.
زادگاه: زوریخ
ملیّت: سوئیسی
درگذشت: ۱۳ دسامبر ۱۵۶۵ م.
شهرت: کتابشناسی جهانی
کنراد گسنر، اندیشمند اومانیست سوئیسی، کتابشناسی را جایگاه مناسبی برای تجلی ماجراجوییهای عمیق فکری خود میدانست، اما وی را "پدر کتابشناسی" نامیدن، چندان با واقعیت قرین نیست، زیرا قبل از او تریتهایم، اراسموس، نویزانو، للاند، و شامپیه همگی اقدامات مهمی در این زمینه انجام داده بودند، ولی ابعاد دستاوردهای گسنر بسیار گستردهتر است. بیتردید، برنامهریزی منطقی که از گذشتههای دور نیاز بهآن احساس میشد، الهامبخش تلاشهای بهیاد ماندنی وی در خلق مشهورترین اثرش بهنام «کتابشناسی جهانی» بوده است.
گسنر در ۱۶ مارس ۱۵۱۶ در خانوادهای پرجمعیت در زوریخ بهدنیا آمد و سرپرستی وی به دو تن از دوستان خانوادگی سپرده شد. این دو، وی را در مطالعاتش تشویق میکردند. یکی از آنها یوهان یاکوب آمان از دوستان اراسموس بود و زبان لاتین را به گسنر آموخت. نبرد کاپل در ۱۵۳۱ که به کشته شدن تسوینگلی انجامید، پدر گسنر را به جبهه فراخواند و کنراد برای سرپرستی مادرش به خانه بازگشت. در ۱۵۳۳ در معیت گروهی به بورژ سفر کرد، ولی سال بعد بهدنبال حرکتهای نیرومند فرانسویهای ضدپروتستان، به خانه مراجعت نمود. وی در ۱۵۳۵ در سن ۱۹ سالگی ازدواج کرد.
نخستین کتاب گسنر یک واژهنامه یونانی ـ لاتینی بود (۱۵۳۷) که همزمان با انتصاب وی به استادی زبان یونانی در دانشگاه نوپای لوزان منتشر شد. وی چهار سال بعد لوزان را ترک کرد و برای تصدی کرسی فیزیک و تاریخ طبیعی در کالج کارولینیوم عازم زوریخ شد و تا پایان عمر در آنجا ماند. در آنجا امتیازات ویژهای از سوی خانواده سلطنتی به وی اعطا شد، دانشپژوهان به دیدار او میآمدند و وی مکاتبات گسترده با آنان داشت. گسنر در ۱۳ دسامبر ۱۵۶۵ در یکی از طاعونها در زوریخ درگذشت.
گسنر علاوه بر ۷۲ کتاب که در زمان حیات وی منتشر شد، ۱۸کتاب ناتمام دیگر از خود باقی گذاشت. «هیستوریا انیمالیوم» اثری همردیف کتابشناسی جهانی است که چهار جلد آن از سال ۱۵۵۱ تا ۱۵۵۸ منتشر شد و جلد پنجم در ۱۵۸۷، پس از مرگ نویسنده، به چاپ رسید. کار گسنر در زمینه گیاهشناسی با ویرایشی از والریوس کوردوس در ۱۵۶۱ آغاز شد، ولی تا سالهای ۱۷۵۱-۱۷۷۱ که «اپرا بوتانیکا» تکمیل شد، برای چاپ آماده نشد. کار وی در جانورشناسی و گیاهشناسی بیشتر گردآوری و تنظیم بود و تا زمان لینایوس، اثری پیشرو محسوب میگردید. وی واژهنامههای متعددی در لغتشناسی دارد که در مقایسه با «میتری دیت» در رتبه دوم قرار دارد. «میتری دیت» که در ۱۵۵۵ منتشر شد معادلهایی را از ۱۳۰ زبان ارائه کرده است، همچنین زبان رومی نیز برای نخستین بار مورد بحث قرار گرفته است. مطالعات پزشکی او نیز در کتاب« اپیستولاروم مدیسینالیوم» در ۱۵۷۷ گردآوری شد. نظرات او در زمینه طباخی در ویرایش کتاب طباخی ویلیچ بهنام «آرز ماگیریکا» که توسط او در ۱۵۶۳ انجام شد، ملاحظه میگردد. گسنر درخصوص زمینشناسی و معدنشناسی آثار بسیاری منتشر کرد. مطالعات او در زمینه سنگوارهها احتمالا از علاقه وی به کوهنوردی ناشی میشد که بهمنظور ورزش و سرگرمی به آن میپرداخت.
کتابشناسی جهانی گسنر در چهار جلد بزرگ توسط یکی از دوستانش که ناشری زوریخی بهنام کریستوفر فروشاور بود، منتشر شد:
- جلد اول (۱۵۴۵) فهرست مؤلف است، بهدنبال متن اصلی، «پندکت» میآید که نمایه موضوعی ردهای جلد اول است با ۲۱ تقسیم فرعی از جهان دانش
- جلد دوم (۱۵۴۸) شامل ۱۹ موضوع است
- الهیات به تنهایی سراسر جلد سوم را تشکیل میدهد، در حالیکه منابع مربوط به پزشکی هیچگاه چاپ نشد
- چهارمین جلد (۱۵۵۵) ضمیمهای با عناوین اضافی است.
همکاران گسنر خیلی زود به اهمیت این اثر پی بردند و بلافاصله دو خلاصه از آن تهیه کردند (۱۵۵۱ و ۱۵۵۵). در سال ۱۵۵۵ متممهای آن منتشر شد و ویرایشهای جدید بسط یافته آن توسط شاگردانش یوسیاس سیلمر (۱۵۷۴) و یوهان یاکوب فریسیوس ()۱۵۸۳ تهیه شد. مدخلهای کتابشناسی گسنر تنها شامل اطلاعات مؤلف و عنوان نیست، در بسیاری از موارد به اطلاعات نشر، سرفصلها و عناوین بخشها، یا توضیحاتی در مورد محتوا میپردازد و گاهگاهی نکات انتقادی را دربردارد. گسنر علاوه بر آوردن منابع چاپشدهای که از آنها مطلع بوده، در بسیاری موارد به آثار منتشر نشده و ناتمام مؤلفان و حتی آثاری که هنوز در مرحله طرح بودهاند نیز، پرداخته است.