سرآنتونی پانیتسی     Sir Anthony Panizzi

سر آنتونی پانیتسی آزادیخواه ایتالیایی و کتابدار برجسته بریتانیایی در قرن نوزدهم است. آنتونیو جنسیو ماریا پانیتسی در ۱۶ سپتامبر ۱۷۹۷ در برشلو شهری نزدیک مودنا، واقع در شمال ایتالیا متولد شد. پدرش به کار داروسازی اشتغال داشت و هر دو پدر بزرگش حقوقدان بودند. در ۱۸۱۴ در دانشگاه پارما به تحصیل حقوق پرداخت و در آنجا از محبت آنجلو پتسانا، کتابدار دانشمند کتابخانه پالاتینا، بهره‌مند شد. دوستی پتسانا در افکار و هدف‌های پانیتسی تأثیر بسیار گذاشت و عشق به دانش‌اندوزی را در وی برانگیخت. در ۱۸۱۸ پس از پایان تحصیلات، به زادگاهش (برشلو) مراجعت کرد و پس از اندک زمانی با سمت بازرس مدارس به کار پرداخت.

در سال ۱۸۲۲، وقتی آشکار شد که پانیتسی عضو سازمانی مخفی است و بر ضد حکومت فعالیت می‌کند، ناگزیر از ایتالیا گریخت. مدت کوتاهی در سوئیس به‌سر برد، اما در 1823، مانند تعدادی از هموطنانش، به انگلستان پناهنده شد و در ماه مه ۱۸۲۳، در نهایت تنگدستی وارد لندن گردید. سپس به لیورپول رفت و چند سالی در آنجا از راه تدریس زبان ایتالیایی به سختی امرار معاش کرد. در ۱۸۲۸ به‌عنوان نخستین استاد زبان و ادبیات ایتالیایی در دانشگاه لندن برگزیده شد.

در ۱۸۳۱، در پی بازنشستگی یکی از کارکنان بخش کتاب‌های چاپی موزه بریتانیا، پانیتسی با حمایت دو تن از دوستان بانفوذش، لرد بروهام و توماس گرنویل، به‌عنوان کمک کتابدار به استخدام موزه در آمد. در این هنگام، اداره امور موزه نامطلوب‌تر از هر زمان دیگر در طول تاریخ آن بود. ابتدا وظایف فهرستنویسی به وی محول شد که در انجام آن شایستگی‌های زیادی از خود نشان داد. در ۱۸۳۵ به‌منظور گردآوری اطلاعات دست اول درباره کتابخانه‌های ممالک دیگر، به مسافرت در کشورهای اروپایی پرداخت. ره‌آورد این سفر یافته‌های جالبی درباره کتابخانه‌های بزرگ اروپا بود. در ۱۸۳۶ فرصت آن را یافت که در برابر کمیته منتخبی، که از طرف مجلس عوام مأمور تحقیق در وضع اداره موزه بریتانیا شده بود، نظریات صائب خود را درباره نابسامانی‌های موزه با ارائه شواهدی محکم بیان کند.

در سال ۱۸۳۷ به سمت مسئول بخش کتاب‌های چاپی منصوب شد. در این مقام به تجدید سازمان کتابخانه موزه بریتانیا پرداخت و درصدد بر آمد که آن را به‌صورت بزرگ‌ترین کتابخانه بریتانیا، و نیز سراسر جهان، درآورد. در وهله اول، با نظارت وی، کتاب‌ها از محل قدیمی آنها که در عمارت مونتاگو قرار داشت به بنای جدید واقع در ضلع شمالی ساختمان موزه که به کتاب‌های چاپی اختصاص یافته بود منتقل شد. پانیتسی در عین حال از پی‌گیری دو هدف اصلی خود غافل نبود: اول اینکه مجموعه کتابخانه را با استفاده از همه امکاناتی که در اختیار داشت توسعه دهد، و دیگر اینکه آن را طوری سامان بخشد که کتاب‌ها به سهولت در اختیار همه مراجعان قرار گیرد.

برای نیل به هدف نخست، ابتدا توانست بودجه سالانه‌ای به مبلغ ده هزار پوند برای تهیه کتاب‌ها فراهم آورد که موفقیت بزرگی محسوب می‌شد و با به‌کار گماشتن نمایندگانی فعال در سراسر اروپا و ایالات متحده، مجموعه کتاب‌های خارجی را به‌میزان قابل ملاحظه‌ای غنی‌تر کرد. همچنین برای تحقق هدف مزبور، اجرای صحیح قانون تحویل نسخ رایگان ضرورت داشت. تا قبل از تصدی وی بر بخش کتاب‌های چاپی، تنها چهل درصد کتاب‌هایی که می‌بایست به موزه بریتانیا تحویل گردد به آنجا می‌رسید و ناشران برای طفره رفتن از رعایت قانون مزبور به هر حیله و تمهیدی متوسل می‌شدند. پانیتسی در اجرای این قانون بسیار جدی عمل کرد و به‌رغم اعتراضات شدید، درصدد برآمد که ناشران متخلف را در همه نقاط بریتانیا تحت تعقیب قانونی قرار دهد و سرانجام در این کار خطیر موفق شد.

در جریان توسعه مجموعه کتابخانه با بسیاری از گردآورندگان مشهور کتاب آشنا شد و با آنان دوستی برقرار کرد. به تشویق او توماس گرنویل، یکی از مجموعه‌داران بزرگ، مجموعه نفیس و کمیاب دو هزار جلدی خود را به موزه هدیه کرد. با تلاش‌های پی‌گیر او کمک‌های سخاوتمندانه‌تر دولت و اجرای دقیق و جدی قانون تحویل نسخ رایگان، سرانجام مجموعه کتابخانه که کمتر از 250000 جلد بود به حدود 1000000 جلد رسید.

به‌منظور امکان دسترسی آسان به مجموعه عظیمی که به این ترتیب رشد می‌کرد، تهیه فهرستی جامع ضرورت اساسی داشت. پانیتسی فهرست الفبایی مؤلف را به فهرست رده‌ای ترجیح می‌داد و در پی انتصابش به سمت سرپرست بخش کتاب‌های چاپی در ۱۸۳۷، بر تألیف فهرستی جدید اصرار ورزید. به‌منظور تدوین این فهرست، "مجموعه قوانین نودویک مادّه‌ای" خود را وضع کرد. در ۱۸۴۱ نخستین جلد فهرست با شناسه‌هایی که با حرف A شروع می‌شد منتشر گردید. اما از آنجا که انتشار حرف به حرف مجلدات فهرست با مشکلات زیادی همراه بود، چاپ مجلدات بعدی به آماده‌شدن همه دستنویس‌ها موکول گردید.

پانیتسی همچنان مجدّانه به تلاش‌هایش در جهت اعتلای کتابخانه ادامه می‌داد، اما به‌علت داشتن ملّیت ایتالیایی، مبارزه‌ای حساب شده علیه او آغاز شد و انتقادهای شدید از وضع کتابخانه و رئیس خارجی آن بالا گرفت که سرانجام موجب شد در ۱۸۴۷ هیأتی از طرف دربار برای رسیدگی به وضع موزه بریتانیا مأمور گردد. پانیتسی با تشریح خدمات درخشانش به دفاع از خود پرداخت. انتشار گزارش این هیأت در ۱۸۵۰، که در تأیید خدمات پانیتسی بود، برای او پیروزی بزرگی محسوب می‌شد.

با توسعه روزافزون مجموعه، کتابخانه از لحاظ جا در مضیقه بود و پانیتسی به‌منظور تأمین فضای مناسب برای این رشد و نیز فضای مورد نیاز مراجعان، تالار قرائت مدوّر بزرگ را تدارک دید. این تالار مجلل که جای لازم را برای یک میلیون جلد کتاب و سیصد خواننده تأمین می‌کرد، در ۱۸۵۷ افتتاح شد.

در ۱۸۵۶ به سمت کتابدار ارشد منصوب شد و به مدت ده سال در این مقام به تمشیت امور کتابخانه پرداخت. در ۱۸۶۶ به علت بیماری از کار کناره گرفت و سیزده سال آخر عمرش را در بلومزبری نزدیک موزه بریتانیا گذراند. در ۱۸۶۹ به پاس خدماتش به لقب نایت و عنوان سرآنتونی مفتخر شد. در هشتم آوریل ۱۸۷۹ درگذشت و در گورستان سنت مری به خاک سپرده شد.

پانیتسی، گرچه درباره زبان و ادبیات آثار متعددی از خود به جا گذاشت، در زمینه کتابداری مطلب زیادی منتشر نکرد. از جمله آثار معروفش ویرایش‌های «اورلندوی مجنون» از ال.آریستو و «اورلندوی دلباخته»  از ام.ام. بایاردو را می‌توان نام برد که در فاصله سال‌های ۱۸۳۰ تا ۱۸۳۴ در نه جلد منتشر شد. همچنین مقالات و نقدهایی از وی در مجلات معتبر آن زمان درج گردید. قواعد نودویک گانه او در ۱۸۴۱ با عنوان «قواعدی برای تدوین فهرست»  انتشار یافت. وی در این قواعد برای نخستین بار به‌صورت جامعی به بحث درباره فهرستنویسی آثار مجهول المولف ، آثاری که مؤلفان آنها نام مستعار دارند، آثاری که دارای چند نویسنده هستند، دایره‌المعارف‌ها، نشریات ادواری، نشریات انجمن‌های علمی، و غیره می‌پردازد. مجموعه این قواعد که قدیمی‌ترین و مهم‌ترین قواعد فهرستنویسی انگلستان بود و بعداً به قواعد موزه بریتانیا مشهور شد، بر اکثر قواعد فهرستنویسی که پس از آن تدوین شد تأثیر گذاشت.

پانیتسی یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های تاریخ کتابداری محسوب می‌شود. ادوارد میلر در کتابش با عنوان «شاهزاده کتابداران» که به بررسی شرح حال او و دوره اشتغالش در موزه بریتانیا در طی سال‌های ۱۸۳۱ تا ۱۸۶۶ می‌پردازد، این سال‌ها را دوران رشد و تحول یکی از پرآوازه‌ترین کتابخانه‌های پژوهشی جهان می‌داند. وی خاطر نشان می‌سازد که خدمات پانیتسی در آنجا، بر کلیه جوانب عملکردهای این کتابخانه تأثیر گذاشت. او بیش از همه در تبدیل این کتابخانه از یک موزه کتاب به مجموعه‌ای کارآمد و با کفایت سهیم بود. گرچه از نعمت داشتن دوستانی متنفذ بی‌بهره نبود، ناگزیر از تحمل انتقادها و مخالفت‌های خصمانه، در بخش اعظم دوران اشتغالش در موزه بریتانیا بود. بخشی از این مخالفت‌ها به این علت صورت گرفت که به او به چشم بیگانه تازه به دوران رسیده‌ای می‌نگریستند و بخشی نیز به این دلیل که وقتی معتقد بود حق با اوست ذره‌ای از عقیده‌اش عدول نمی‌کرد. به کمک تدبیر، اراده، دانش و تجربه، و تلاش‌های پردامنه‌اش، شالوده کتابخانه‌ای را ریخت که امروز در شمار بزرگ‌ترین کتابخانه‌های ملی جهان قرار دارد. او مفهوم جدیدی از نقش ویژه کتابخانه ملی ارائه داد و عقیده داشت که این کتابخانه نه تنها باید به گردآوری کتاب‌های جدید بپردازد، بلکه بایستی نشریات نادر، ناپایدار و کتاب‌های حجیم و نفیسی را که در جاهای دیگر قابل دسترسی نیستند، نیز فراهم آورد. از دوران همکاری وی با موزه بریتانیا، همواره به‌عنوان دوره فعالیت‌های پردامنه یاد خواهد شد و ثمرات تلاش‌های این پناهنده غریب، به‌عنوان مظهر سخت‌کوشی و شهامت برای همیشه باقی خواهد ماند.

پانیتسی همچنین یکی از حامیان سرسخت خدمات همگانی کتابخانه‌ها بود. سخنان پرشور او که در ۱۸۳۶ در برابر کمیته منتخب مأمور رسیدگی درباره وضع اداره موزه بریتانیا ایراد شد، نشان‌دهنده تجددطلبی فطری وی بود. او در برابر این کمیته چنین اظهار داشت: "می‌خواهم وقتی پای کتاب در میان است، یک دانشجوی فقیر برای اقناع کنجکاوی علمی، پیگیری هدف‌های معقول، استفاده از منابع معتبر، و تعمق در پیچیده‌ترین مسائل از همان امکاناتی بهره‌مند باشد که ثروتمندترین افراد و معتقدم که دولت موظف است از این لحاظ او را بی‌دریغ یاری دهد."