آموزش ترجمه

۱۳۹۷-۰۵-۱۴

آموزش ترجمه

کتابی کاربردی در آموزش ترجمه

اعتماد: ترجمه علم باشد یا هنر یا صناعت، به‌هرحال به آموزش نیاز دارد و چه بهتر که این آموزش از رهگذر کتابی صورت گیرد که به جنبه‌های گوناگون این امر خطیر بپردازد و مولفش کسی باشد که خود مترجم باشد و ویراستار و مدرس ترجمه و درگیر حوزه‌های مختلفی که در ترجمه دخیلند. کتاب آموزش ترجمه ابتدا در سال ۱۳۹۴ چاپ شد و چاپ دوم آن در ۱۳۹۶ انتشار یافت. در این گفتار به بررسی ویژگی‌های این کتاب می‌پردازیم.

ساختار کتاب
آموزش ترجمه از ۱۵ درس تشکیل شده، مقدمه‌ای مفصل و دو نمایه دارد. در مقدمه از انگیزه تالیف کتاب، ساختار کتاب، مخاطبان کتاب، هدف، روش کار، بیست سوالی ویرایش و نقد و ارزیابی ترجمه و شیوه استفاده از کتاب صحبت شده است.

هر یک از درس‌های پانزده‌گانه دو بخش دارند: ۱) یک متن انگلیسی با شرح و تحلیل که ترجمه پیشنهادی در پایان آن آمده و ۲) تمرین‌ها، که اساسا بر دو نوعند. گونه اول، یک متن انگلیسی است با شرح و تحلیل و پرسش‌هایی چالش‌برانگیز برای خوانندگان، بدون ترجمه پیشنهادی. گونه دوم، تمرین مقابله ترجمه با متن اصلی و ارزیابی آن در پرتو پرسش‌هایی درباره متن اصلی و ترجمه آن است. در اینجا از آثار مترجمان بزرگی مانند نجف دریابندری، صالح حسینی، کریم امامی، و ادوارد رِهاتسِک استفاده شده است. بعضی از درس‌ها یکی از این تمرین‌ها را دارند و برخی هردو را. در پایان هر درس، موضوعات و مطالب عمده‌ای که در آن درس مورد بحث قرار گرفته‌اند، آمده است.

آموزش ترجمه دو نمایه دارد: نمایه فارسی متشکل از مباحث کتاب و نمایه دشواری‌های واژگانی و ساختاری متشکل از برخی واژه‌ها و ساختارها که معمولا در ترجمه اشکال‌برانگیزند و تعداد زیادی از مترجمان و ترجمه‌آموزان را دچار مشکل می‌کنند مانند as well (as) , to be to, by + adverb of time, develop, development, emphatic do, experience, fore legs, hind legs, including

مطالب هر درس
مطالبی که در هر درس بررسی شده‌اند اساسا عبارتند از: تحلیل متن برای کمک به ترجمه مسائل واژگانی و معنایی و دستوری و کاربردی در ترجمه و رفع مشکلات آنها، موارد مربوط به ویرایش و آماده‌سازی متن، تولید عبارت‌ها و جمله‌های خوش‌ساخت برای رسیدن به فارسی سلیس و طبیعی و متین و شیوه‌ها و فرآیندهای ترجمه.

مخاطبان
مخاطبان کتاب آموزش ترجمه دانشجویان و کسانی هستند که می‌خواهند ترجمه انگلیسی به فارسی یاد بگیرند و نیز کسانی مانند استادانی که می‌خواهند ترجمه آموزش دهند و شاید به همین دلیل باشد که میناباد برای عنوان انگلیسی آن عبارت Teaching and Learning Translation را برگزیده است. مخاطبان، دانشجو یا دانشجویان رشته زبان انگلیسی هستند یا دانشجویان رشته‌های دیگر که چند واحد زبان تخصصی دارند و در آنها معمولا ترجمه متون تخصصی آن رشته‌ها تدریس می‌شود.

هدف
هدف اصلی آموزش ترجمه کمک به ترجمه‌آموزان و دانشجویان ترجمه در یادگیری این امر خطیر است و نیز آشنایی آن‌ها با فرآیندها و شیوه‌های ترجمه، شناخت ساختار جمله، رفع لغزشگاه‌ها و مشکلات واژگانی و نحوی و معنایی و کاربردی، تحلیل متن انگلیسی برای رسیدن به معنا و پیام، مهارت در تولید جمله‌های خوش‌ساخت و متن سلیس و طبیعی فارسی و ویرایش ترجمه. تاکید کتاب در بخش تمرین ترجمه بر این است که خوانندگان و ترجمه‌آموزان خودشان تفکر و تحلیل کنند. هدف در بخش مقابله ترجمه با متن اصلی این است که با اطلاعاتی که به خوانندگان داده می‌شود آنها بتوانند خودشان به جست‌وجو بپردازند و به قضاوت درباره ترجمه‌ها بنشینند. سوال‌هایی که در این دو قسمت مطرح می‌شود مخاطبان را به تامل وامی‌دارد و آنها را عملا درگیر فرآیند شناخت ماهیت ترجمه و مسائل و مشکلات آن می‌سازد.

روش کار
میناباد متن‌هایی را که در این کتاب بررسی شده‌اند ابتدا در کلاس‌های مختلف ترجمه تدریس کرده و همراه و همگام با دانشجویان و ترجمه‌آموزان به مسائل و مشکلات این متن‌ها پی برده است. اصولی که پایه تحلیل‌ها و استدلال‌های کتاب بوده عبارتند از: تحلیل خطاها، تفکر انتقادی، کنش‌پژوهی یا اقدام‌پژوهی، تاکید بر بافت و کلیت متن و موقعیت آن، رهیافت مجموعه‌ای و نظام‌نگر. متن‌هایی که برای کتاب آموزش ترجمه انتخاب شده‌اند، متنوع هستند و از رشته‌ها و شاخه‌های مختلف مانند شعر و داستان، علم و فن، آشپزی، فوتبال و جز آن تا برای خوانندگانی با سلیقه‌های مختلف ملال‌آور نباشند و نیز مخاطبان کتاب در ترجمه انواع سبک‌ها و سیاق‌های انگلیسی تمرینی داشته‌باشند. متن‌ها عمومی و غیرتخصصی‌اند تا همه ترجمه‌آموزان با هر زمینه تحصیلی و شغلی بتوانند از این کتاب بهره ببرند.

بیست‌سوالی ویرایش و نقد و ارزیابی ترجمه
مولف علاوه بر مطالبی درباره ماهیت، روش‌ها، فرآیندها، تکنیک‌ها و تاکتیک‌ها و فنون ترجمه که در کتاب مطرح کرده، یک «بیست‌سوالی ویرایش و نقد و ارزیابی ترجمه» تدوین کرده تا راهنمایی کلی باشد در این کار. برخی از ملاک‌های این بیست‌سوالی عبارتند از: سبک، مخاطب، بافت و کلیت متن، توجه به نشانه‌های صوری مانند ایتالیک‌نویسی و کاپیتال‌نویسی، حفظ تاکیدهای متن اصلی، طبیعی‌ترین و مصطلح‌ترین و نزدیک‌ترین معادل، شیوایی و روانی، نداشتن ابهام ناشی از ترجمه، یکدستی و انسجام و شناخت اصطلاحات زبانی و نیز اصطلاحات فنی و تخصصی.

توانش ترجمه‌ای و بازتاب آن در این کتاب
در گذشته برای مترجم‌شدن سه شرط اصلی در نظر می‌گرفتند: تسلط بر زبان مبدأ، تسلط بر زبان مقصد، و تسلط بر موضوع مورد ترجمه. امروزه در مطالعات ترجمه این سه شرط را بسط داده‌اند و با تکیه بر مفهوم توانش (competence) که نوام چامسکی زبان‌شناس مطرح کرده‌ بود مفهوم توانش ترجمه‌ای را پیشنهاد داده‌اند. توانش ترجمه‌ای یعنی نظام زیربنایی دانش لازم برای ترجمه‌کردن و شناخت روابطی که بین متن مبدأ و مقصد برقرار است. این دانش، انسان را قادر می‌سازد تا یک متن، جمله یا واژه یا اصطلاحی را از زبانی به زبان دیگر ترجمه کند. توانش ترجمه‌ای از زیرمجموعه‌هایی تشکیل می‌شود که عبارتند از: توانش زبانی، توانش فرهنگی، توانش متنی، اشراف بر موضوع مورد ترجمه، توانشِ پژوهشی و توانش انتقال از زبانی به زبان دیگر. گروه پکته (PACTE) از سال ۱۹۹۷ در بارسلون پژوهش‌های تجربی و آزمون‌گرایانه‌ای درباره توانش ترجمه‌ای و اکتساب آن انجام می‌دهد. این گروه پنج زیرتوانش (sub-competence) را در این امر لازم می‌داند.

۱) زیرتوانش دوزبانه: توانایی برقراری ارتباط در دو زبان شامل دانش منظورشناختی، زبانی-اجتماعی، متنی، دستوری، نحوی و واژگانی.

۲) زیرتوانش فرازبانی: شامل اطلاعات عمومی و دایره‌المعارفی، دانش درباره موضوع مورد ترجمه، دانش بینافرهنگی

۳) دانش درباره ماهیت ترجمه، شناخت ماهیت ترجمه و جنبه‌های گوناگون این حرفه: سازوکارهای ترجمه چیست و چه کارهایی در فرآیند ترجمه صورت می‌گیرد؟

۴) زیرتوانش ابزاری: دانش و مهارت استفاده از منابع و اسناد و مدارک، تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی مربوط به ترجمه (انواع فرهنگ‌های لغت، دایره‌المعارف‌ها، کتاب‌های دستور، شیوه‌نامه‌ها، متون موازی، پیکره‌های الکترونیکی، موتورهای جست‌وجو و...) .

۵) زیرتوانش راهبردی: مهم‌ترین بخش توانش است که کیفیت و فایده‌مندی و کارایی ترجمه را تضمین می‌کند و مترجم با استفاده از آن، مشکلاتی را که در ترجمه با آن‌ها روبه‌رو می‌شود حل می‌کند. کنترل تمام فرآیندهای ترجمه به کمک زیرتوانش راهبردی امکان‌پذیر می‌شود. مترجم در اینجا برای کارش برنامه‌ریزی می‌کند، اصلاحات لازم را در سیاست‌ها و خط‌مشی‌ءها و روش کارش انجام می‌دهد، فرآیند ترجمه را عملی می‌سازد، ارزیابی‌های لازم را صورت می‌دهد و مشکلات ترجمه را شناسایی می‌کند و استراتژی‌ها و روال‌های مناسب برای حل آنها را به کار می‌گیرد. مطالبی که در آموزش ترجمه آمده که در بالا به برخی از آنها اشاره شد، به دست‌یافتن مهارت‌های مختلف ترجمه‌ای و کسب توانش ترجمه‌ای کمک‌های شایانی می‌کند به‌ویژه در زیرتوانش راهبردی، ابزاری و دانش درباره ماهیت ترجمه. از سوی دیگر، شرح و تحلیل‌های درس‌ها که بر مسائل متنی، واژگانی، نحوی و زبانی- اجتماعی پرتو می‌افکند به اکتساب زیرتوانش دوزبانه یاری می‌رساند.

آموزش ترجمه به بسیاری از مسائل اصلی ترجمه و کاربرد عملی توانش‌های فوق در فرآیند ترجمه پرداخته است که نمونه‌هایی از آنها را از نمایه موضوعی پایان کتاب نقل می‌کنیم: آرایش صوری اجزای متن، آهنگ جمله‌ها، آهنگ شعر، زبان موزون، وزن درونی، رفع ابهام، پیوند مفهومی، اطلاعات پنهان/پوشیده/تلویحی، اعراب‌گذاری، اعلام (اسامی خاص)، افسون معنای اول، شکسته‌نویسی، انس با ادب فارسی، بازی زبانی، برجسته‌سازی، برجسته‌نویسی، تاکید، ترجمه‌افزایی، ترجمه‌کاهی، تغییر دستوری، تکیه تاکیدی، چندمعنایی، حرف‌نویسی، حُسن تعبیر، حوزه معنایی، خوش‌آوایی، ... از آن‌جا که ویرایش نقش بسزایی در ترجمه دارد، مولف تاکید ویژه‌ای بر ویرایش داشته و به جنبه‌های گوناگون ویرایش صوری، مقابله‌ای و زبانی پرداخته است. نقش برجسته‌ای که میناباد در این کتاب برای ویرایش قائل شده از ضرورت گریزناپذیر این امر در فرآیند ترجمه ریشه می‌گیرد و حاصل سال‌ها تجربه مولف در مقام مدرس ترجمه و ویراستار است.

میناباد علاوه بر نمایه‌ها، از نظام ارجاع متقابل استفاده گسترده‌ای کرده و چنین توضیح داده است: «وقتی در درسی موضوعی مطرح می‌شود که پیش از آن به‌نوعی درباره آن صحبت شده، مطلب تازه را به مطالب قبلی ارجاع داده‌ایم تا به عمق دانش خوانندگان افزوده شود و همچنین تمرینی باشد در به یادآوردن اطلاعات پیشین» (ص۱۴). به صفحه‌آرایی کتاب توجه ویژه‌ای بذل شده، کتاب از ویژگی‌های صوری مطلوبی برخوردار است و غلط چاپی کمی دارد.

برخی از نارسایی‌های کتاب
آموزش ترجمه با وجود کاربردی و راهگشابودنش، نیازمند بذل توجه بیشتری بوده است تا از بروز نارسایی‌ها در آن جلوگیری شود. در مواردی برخی جمله‌ها شایسته اندکی توجه بوده‌اند تا متن روشن (تری) به‌دست آید: «complex از نظر معنایی با serious [در عبارت paragraphs in complex and serious works ] همراه شده؛ پس هر دو مفهوم مشابهی دارند» (۷۷) . بهتر است گفته شود: «هر دو ارزش واحدی دارند»، مفهوم‌شان که مشابه نیست.

برچسب ها:

آموزش،ترجمه،معرفی،نقد،, سایت،کتابخانه،وابسته،آستان،قدس،رضوی،

افزودن دیدگاه جدید:

متن ساده

HTML محدود