کتابخانه بودلیان Bodleian Library 

سال تأسیس: ۱۵۹۸م.

وبگاه: http://www.bodleian.ox.ac.uk/bodley

موقعیّت: انگلستان

کتابخانه بودلیان کتابخانه اصلی پژوهشی دانشگاه آکسفورد و از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین کتابخانه‌های انگلستان است. نام این کتابخانه از سر توماس بودلی (۱۵۴۵-۱۶۱۳) سیاستمدار و دانشور انگلیسی گرفته شده است. وی در فاصله سال‌های ۱۵۹۷-۱۶۰۲ پس از بازنشسته شدن و کناره‌گیری از سیاست، کتابخانه کهنه دانشگاه را که به مدت ۵۰ سال منهدم و متروک بود، احیا کرد و بخشی از بودجه بنای تازه آن را هم خود تامین کرد و شخصی به‌نام توماس جیمز را به‌عنوان نخستین کتابدار آن برگماشت. مکاتبات میان بادلی و جیمز از جالب‌ترین و آگاه‌کننده‌ترین مدارک در باب کتابداری در سده‌های گذشته است. ثمره کار جیمز به‌عنوان کتابدار دو فهرست است که اولی را وی در سال ۱۶۰۵ از روی رف‌برگه‌ها تهیه کرده بود و دیگری نیز فهرست کتابی است که در ۱۶۲۰ منتشر کرد. این دو فهرست نخستین فهرست‌ها از نوع خود در انگلستان هستند و دیگران نیز از آنها تقلید کردند. فهرست‌های موضوعی که وی تهیه کرد هنوز بر روی برگه باقی مانده است.

ویژگی برجسته کتابخانه بودلیان غنای کم‌نظیر مجموعه‌های آن در موضوع علوم انسانی است. علاوه بر مجموعه اصلی، ۹ مجموعه دیگر در آکسفورد شامل کتابخانه ژاپنی بودلیان، کتابخانه حقوق بودلیان، کتابخانه هوک، کتابخانه موسسه هند، کتابخانه مؤسسه شرق‌شناسی، کتابخانه فلسفه، کتابخانه علوم رادکلیف، کتابخانه مشترک‌المنافع و مؤسسه افریقایی رودس هاوس و کتابخانه ور هارمسورث وجود دارند. این کتابخانه‌ها ۹ میلیون مدرک و ماده کتابخانه‌ای دارند که ۱۷۶ کیلومتر قفسه را اشغال کرده‌اند. همچنین این کتابخانه‌ها گنجایش ۲۵۰۰ مراجعه‌کننده را دارند.

نخستین مجموعه‌های بودلیان تنها توسط سربودلی و دوستانش تأمین نشد، برای مثال قراردادی که در سال ۱۶۱۰ میان کمپانی انتشاراتی استیشنرز  و کتابخانه بسته شد، یک نسخه از انتشارات این ناشر را روانه کتابخانه کرد. بدین ترتیب کتابخانه بودلیان صدوپنجاه سال پیش از تأسیس کتابخانه موزه بریتانیا عملا کتابخانه‌ای واسپاری شده بود. این قرارداد را در ایجاد نظام واسپاری در انگلستان مؤثر می‌دانند. بدین‌ترتیب کتابخانه بودلیان به خانه منحصر به‌فرد انتشارات سده‌های هفدهم و هجدهم انگلستان تبدیل شد. در طول سده هفدهم نسخه‌های خطی به زبان یونانی و قرون وسطایی که به کتابخانه رسید موجب رواج مطالعات یونان‌شناسی و انگلیس‌شناسی در دانشگاه آکسفورد شد. خرید مجموعه ویرایش‌های نخستین آثار کلاسیک در سال ۱۷۸۹-۱۷۹۰ از یک حراج بزرگ، بنیان مجموعه غنی کتاب‌های اینکونابولای بودلیان را نهاد. کتابخانه هزینه لازم برای خرید این کتاب‌ها را با تلاش بسیار تأمین کرد. در ۱۸۳۴ رئیس سابق موزه بریتانیا 13000 جلد کتاب چاپی نفیس را به بودلیان هدیه کرد که بزرگ‌ترین مجموعه کتابی بود که این کتابخانه یکجا دریافت کرده بود.

مجموعه کتابخانه بودلیان، به موازات گسترش علاقه به خاورشناسی در قرن هفدهم از این لحاظ نیز توسعه یافته است و مجموعه آن از لحاظ در برداشتن آثار چاپی خاورشناسان انگلیسی و اروپایی، از جمله ایران‌شناسان و اسلام‌شناسان، در جهان کم‌نظیر است. مجموعه نسخه‌های خطی فارسی آن، که از دهه ۱۶۳۰ به بعد به کمک گروهی از دانشمندان برجسته دانشگاه آکسفورد گسترش یافت، بودلیان را به یکی از مجموعه‌های بزرگ فرهنگ، زبان، تاریخ و ادبیات ایرانی مبدل کرد.

هرمان اته در سال ۱۸۸۹ فهرست نسخ خطی فارسی کتابخانه بودلیان را بدون نمایه تهیه کرد و اکنون نسخ خطی فارسی این کتابخانه به ۲۵۳۰ نسخه یعنی کمی بیش از نسخ خطی عربی می‌رسد. در حدود هفت هزار کتاب چاپی فارسی نیز در بودلیان نگهداری می‌شود.

ساختمان

مشکل فضا برای جا دادن کتاب‌ها از همان آغاز در کتابخانه بودلیان مطرح بود. در همان بیست سال نخست تأسیس کتابخانه، به آن بخشی افزوده شد. نقشه افزوده بعدی در ۱۶۲۹ در انداخته شد تا برای ذخیره نسخه‌های خطی از آن استفاده شود.

مجموعه‌های به نسبت کلان و ارزشمندی که در طول سده هفدهم و به‌ویژه میانه سده هجدهم به کتابخانه بودلیان اهدا شد، بنا و کارکنان معدود آن را به سختی زیر فشار قرار داد و در میانه سده نوزدهم نیاز مبرم به فضا برای استفاده‌کنندگان و بنای بسیار زیبا و ارزشمند و تاریخی رادکلیف واقع در صحن دانشگاه که شاهکار معماری قرن گذشته بود به کتابخانه داده شد. از این به بعد تا دهه ۱۹۲۰ تغییر و بهبود محسوسی در فضای کتابخانه به‌وجود نیامد. در دهه مذکور، بودلیان کتابخانه‌های علوم رادکلیف، کتابخانه مؤسسه هندشناسی و کتابخانه ساختمان رودس را نیز جذب و در خود ادغام کرد و سیستم کتابخانه‌ای واحدی را ایجاد کرد که در عین حال استفاده جداگانه از این مجموعه‌ها را نیز ممکن می‌ساخت.

رشد سریع مجموعه کتابخانه واسپاری و مشکل جا دادن آن در وسط صحن دانشگاه آکسفورد، در نهایت منجر به ساخته شدن بنای جدید کتابخانه بودلیان در ۱۹۳۹ در شمال ساختمان قدیمی شد که با کمک مالی عظیم بنیاد راکفلر صورت گرفت. از آن زمان به بعد تنها ساختمان جدیدی که به بودلیان افزوده شده، ساختمان کتابخانه حقوق در ۱۹۴۶ بوده است.

تصاویر کتابخانه