کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی Library, Museum and Document Center of parliament

تاسیس: 1287 ه.ش.

وبگاه: http://www.ical.ir

موقعیّت: تهران

کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی که در حال حاضر 510 هزار کتاب چاپی، 24 هزار کتاب خطی، بیش از 41 هزار مجلد نشریه‌ی ادواری و میلیون‌ها برگ سند در آن نگهداری می‌شود، نهادی با سابقه‌ی نزدیک به  یک صد سال است که بخش مهمی از میراثِ ماندگارِ تمدنِ کهنسال و بزرگِ ایرانِ اسلامی را بر دوش می‌کشد و بر اساس رسالت تاریخی که بر عهده‌اش نهاده شده، یعنی پشتیبانی اطلاعاتی از فرآیند قانونگزاری و حمایت از پژوهش در حوزه‌ی علوم انسانی، همواره چشم‌به‌راهِ پویندگانی از قافله‌ی علم و آگاهی بوده است؛ و اینک پس از یک عمر بالندگی و ثمردهی به‌سان درختی تنومند، برخیلِ مشتاقانِ معارف سایه‌ای پُرمهر گسترانیده و با گنجینه‌هایی از نفایس و نوادر به علاقمندانِ پرشمارِ خود، بی‌منّت و ادعا، طعم دلچسبِ تلاش‌های دانشورانِ گذشته و حال را می‌چشاند.

این بنای آگاهی به اراده دوستدارانی از خبرگانِ فرهنگ و ادب در جمع مجلسیان منتخب مردم در اوائل تأسیس حکومت مشروطه، همزمان با استقرارِ مجلس و اراده حاکمیت قانون در ایران شکل گرفت، و اینگونه، اولین کتابخانه‌ی پارلمانی آسیا، با اندکی مسامحه، عمری به قدمت تاریخ تأسیس مجلس قانونگذاری (1285 ش) در این سرزمین دارد.

تأسیس رسمی کتابخانه‌ای با هدف بنیادینِ حمایت فکری و علمی نمایندگانِ مجلس که از ضرورت‌های اساسی تشکیلِ حکومتِ جدید بود، اگرچه در دوره‌ی نخست مجلس با همه‌ی عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به‌دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله‌های فراوان نمایندگان میسر نشد اما با مساعی و پشتکارِ برخی از نمایندگانِ فرهیخته‌ی عضو هیأت رئیسه‌ی دومین دوره‌ی مجلس شورای ملی و با تصویب آیین‌نامه‌ی داخلی جدید مجلس شورای ملی در سال 1287 دنبال شد.

نخستین گام‌ها در گردآوری کتب، مجموعه‌های اهدایی عده‌ای از فرزندان فرزانه‌ی ملت در صدر مشروطیت بود که به امید تقویت علم و آگاهی و قانون، میراث علمی و مکتوب برجای مانده از عمری تلاش خود و خاندان خویش را به کتابخانه‌ی مجلس سپردند و بدین ترتیب هم کتابخانه را بنیان نهادند و هم نام نیک از خود برجای گذاشتند.

این کتابخانه با ابتکار عده‌ای از برگزیدگان مجلس و در رأس آنان ارباب کیخسرو ـ به اعتبار آن که سالها سمت کارپردازی مجلس‌ را داشت ـ و تنی چند از دوستداران دیگر در فضایی محدود در کنار حوضخانه‌ی ساختمان قدیمی و زیبای مجلس، موسوم به ساختمان مشروطه پا به عرصه حیات گذاشت و خیلی زود محفلِ انس و منزلِ نورانی صاحبانِ خرد و ارباب کمال شد. این نهال نورُسته با اقبالِ پاک‌اندیشانِ متعهد و فهیم و اهدای مجموعه‌های نادر و نفیس، اولین کتابخانه‌ی رسمی و مدرن کشور را خیلی زود در مسند برترین و معتبرترین کانون‌های فرهنگی کشور نشانید.

چیزی نگذشت که با استقبال پژوهشگران، دانشجویان و صاحبان فضل و کمال، از یک کتابخانه‌ی اختصاصی به کتابخانه‌ای نیمه تخصصی و عمومی و رو به پیشرفت تبدیل شد. این سیرِ رو به کمال هم در زمینه‌ی مجموعه‌سازی و هم در حوزه‌ی ارائه‌ی خدمات ارزشمند علمی و فرهنگی به مثابه‌ی سنتی پسندیده و روشی هدفمند همچنان پی‌گرفته شد تا امروز که با بهره‌جویی از تجهیزاتِ روزآمد و غنی‌سازی منابع، متناسب با آخرین تولیداتِ علمی به‌ویژه در حوزه‌ی ایرانشناسی، کتابخانه‌ی مجلس توانسته به اعتباری کم‌نظیر در گستره‌ی ملی و بین‌المللی دست یابد و علاقمندانِ مشتاق را از گوشه گوشه‌ی ایران و جهان به سوی خود بکشاند.

پس از شکل‌گیری کتابخانه در فضای محدود و موقتِ جنبِ حوضخانه در ساختمان مشروطه،  به دلیل استقبال منتخبین ملت از این جایگاه معرفتی، تلاش‌های بسیاری برای تخصیصِ مکان و فضایی مناسب‌تر برای این مجموعه پی‌گرفته شد.

این تلاش در دوره‌ی پنجم مجلس شورای ملی(1302 ش) به بار نشست و ساختمان‌ موجود در ضلع شرقی باغ بهارستان یعنی عمارت عزیزالسلطانی خریداری و بخشی از آن‌ها برای تأسیس کتابخانه‌ای آبرومند اختصاص یافت. در این زمان عبدالحمید نقیب‌زاده مشایخ به عنوان مسئول موقت منصوب گردید و تا سال 1304 در این سمت باقی ماند. در سال 1304 کتابخانه‌ی مجلس به عنوان اولین کتابخانه‌ی رسمی و دولتی نوین ایران به‌طور رسمی گشایش یافت و انسانی دانشمند و فاضل به‌نام یوسف اعتصام الملک آشتیانی به عنوان مدیر کتابخانه منصوب گردید.

رشد و توسعه‌ی این کتابخانه و افزایش مجموعه‌ها، منابع و مخازن آن، در سالهای بعد مدیران و مسئولان کتابخانه و مجلس را بر آن داشت تا به فکرِ احداثِ ساختمانی متناسب با کاربری چندجانبه باشند، آن‌گونه که بتواند حافظ حریم علمی و حرمت معنوی مجلس بوده و پاسخگوی حجم منابع و مراجعانِ کتابخانه‌ی مجلس باشد. بدین ترتیب قدم دوم در 17 بهمن ماه 1341 برداشته شد و ساختمانی که در حال حاضر کتابخانه در آن قرار دارد افتتاح گردید.

کتابخانه‌ی مجلس، فعالیت‌های خویش را ادامه داد تا آنکه دوران پهلوی به سر آمد و انقلاب اسلامی از راه رسید. در پی این رویداد بزرگ تاریخی، کتابخانه‌ی مجلس تنها پس از یک توقف داوطلبانه‌ی شش‌ماهه بار دیگر به عنوان مرکزی فرهنگی  فعالیت خویش را از سر گرفت.

در سال 1362 با تصمیم مسئولین وقت، کتابخانه‌ی مجلس سنای سابق نیز با عنوان کتابخانه‌ی شماره‌ی 2 زیر نظر کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی قرار گرفت. یک دهه‌ی بعد بر مبنای اساسنامه‌ی مصوب مجلس، مورخ 13 آذر ماه 1375، کتابخانه با عنوان «کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی» تحت نظارت هیأت امنایی با ترکیب اعضای انتخابی و انتصابی با ریاست عالیه‌ی رئیس مجلس روند توسعه و تحول رو به تکامل خود را استمرار بخشید.

مدیرانی که از دیروز تا امروز سکانداری این کشتی معرفت را بر عهده داشته‌اند به ترتیب عبارتند از: عبد‌الحمید نقیب‌زاده مشایخ (1302-1305)، یوسف اعتصام ‌الملک آشتیانی (1305-1316)، ابراهیم شریفی (1316-1339)، دکتر تقی تفضلی (1339-1346)، خانم فخری راستکار (1346-1352)، محمد شهدادی(1352-1354)، استاد عبدالحسین حائری (1354-1374)، دکتر غلام‌رضا فدایی عراقی(1374-1377)، حجة الاسلام و المسلمین سید محمد علی احمدی ابهری(1377-1386)، دکتر احمد جلالی(1386-1387) و حجة ‌الاسلام و المسلمین دکتر رسول جعفریان(1387- تا کنون). در این میان استاد عبدالحسین حائری با 57 سال تلاش در کتابخانه‌ی مجلس یعنی از سال 1330 تا زمستان 1387 بیشترین سابقه‌ی خدمت در این کتابخانه را داشته است.

امروز این مرکز فرهنگی که کتابخانه‌های شماره یک و دو مجلس شورای اسلامی را شامل می‌شود با مجموعه‌های کم‌نظیر، نفیس و ارزشمند خود همچون کتب و رسائل خطی، کتب چاپی سنگی، سربی و نوین، اسناد تاریخی و ملی از جمله اسناد مکتوب، عکسهای تاریخی، قراردادها و فرمانهای حکومتی دوران قاجار و اسناد دیداری و شنیداری، گزارشهای دولتی و اسناد و انتشارات واسپاری سازمان ملل و ارگان‌های وابسته، نشریات و نیز اشیاء موزه‌ای پاسخگوی خیل عظیمی از پژوهندگان است.

استفاده از فن‌آوری روز در ارائه خدماتِ ویژه به کاربران مختلف و حضور پرثمر در نمایشگاه‌ها و همایش‌های علمی که از سوی سازمان‌های بین‌المللی تخصصی بر‌می‌گردد، بازدید میهمانان و مراجعین خارجی از این مرکز، اعزام کارشناسان کتابخانه به مجامع فرهنگی داخلی و خارجی و … بخشی از تعاملات مثبت و سازنده‌ای است که همگامی کتابخانه را با تحولات نوین در عرصه‌ی خدمات کتابخانه‌ای، پژوهشی، کتابداری و اطلاع‌رسانی برقرار نموده و استحکام می‌بخشد.

کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی که سال‌هاست به عنوان یکی از مراکز علمی و فرهنگی معتبر و مهم در پاسداری از میراث مکتوبِ فرهنگ و تمدن ایران و اسلام در جهان شناخته شده است دارای گنجینه‌هایی کم‌نظیر از منابعی است که بر اعتبار جایگاه آن به عنوان مرکزی مهم در بسط و اشاعه تاریخ علم و هنر افزوده است. بهترین مجموعه‌ها و بخش‌های این کتابخانه عبارتند از:

بخش نسخ خطی

نسخ خطی برجای مانده از دوران‌های درخشان شکوفایی علم و فرهنگ و اندیشه در ایران و سرزمین‌های اسلامی به عنوان گنجینه‌ی ماندگار ملت، پیام‌داران برجسته‌ای از تعالی علمی و نبوغ اندیشمندان و متفکران ایرانی و مسلمان در بسط و گسترش  ادب، فرهنگ، عرفان، اخلاق و هنر هستند که خلاقیت کم‌نظیر و تمدن بی‌همتای آنان و سیطره‌ی بی‌چون و چرای ایشان بر فعالیت‌های کمرنگ و بی‌رونق علمی دیگر جوامع آن روزگار را به اثبات می‌رساند.

شمار نسخه‌های خطی کتابخانه‌ی مجلس به بیش از 25 هزار مجلد بالغ می‌شود. این نسخه ها طی یکصد سال گذشته خریداری یا به صورت اهداء به کتابخانه واگذار شده است.

بخش عمده نسخه های موجود در کتابخانه به همت فهرست‌نگاران بلندپایه‌ای همچون یوسف اعتصامی، ایرج افشار، عبدالحسین حائری، محمد تقی دانش‌پژوه، فخری راستکار، ابن یوسف شیرازی، بهاء‌الدین علمی انواری، احمد منزوی، علینقی منزوی، سعید نفیسی و از نسل جدید پژوهشگرانی چون سوسن اصیلی، محمد برکت، جواد بشری، ابوالفضل حافظیان بابلی، سید محمدحسین حکیم، یوسف بیگ باباپور، سید جعفر آصف آگاه (حسینی اشکوری)، سید صادق آصف آگاه (حسینی اشکوری)، احسان‌اله شکر‌اللهی، محسن صادقی، علی صدرایی خویی، علی‌اکبر صفری، سید محمد طباطبایی بهبهانی(منصور)، محمود طیار مراغی، حسین متقی و محمود نظری و همچنین یک جلد فهرست توصیفی شبیه‌نامه‌های دوره‌ی قاجار نیز توسط رضا کوچک زاده فهرست شده است.

نسخه‌های فهرست‌نشده نیز در حال حاضر توسط همین فهرست‌نگاران جوان و توانمند در حال فهرست‌نویسی است. همچنین کتابخانه‌ی مجلس در صدد باز‌نگری و بازچاپ تمامی فهرست‌های پیشین خود است که تاکنون تعداد 9 مجلد از این فهرست‌های بازنگری‌شده به چاپ رسیده است و این کار مهم و اساسی همچنان ادامه دارد.

کتابخانه‌ی مجلس همچنان آماده تحویل گرفتن نسخه‌های خطی و چاپی اهدایی از طرف دوستداران فرهنگ می‌باشد.

افزون بر آن، کمیته‌ی تقویم کتابخانه که در حال حاضر با حضور سهراب یکه‌زارع -مدیر بخش خطی، خلیل مستوفی، محمود نظری و سیمین صیدیه تشکیل می‌شود مشغول فعالیت بوده و به طور سالانه حدود پانصد نسخه پس از ارزش گذاری و خریداری به گنجینه نسخ خطی افزوده می‌شود.

گام بعدی در معرفی و نمایاندن این گوهرهای تابان، تهیه‌ی تصاویری باکیفیت از آن‌هاست. این حرکت از سال 1330 در قالب تهیه‌ی میکروفیلم (ریزفیلم) آغاز و در یک دهه پیش تهیه تصاویر دیجیتالی سیاه و سفید نیز به آن اضافه گردید. در حال حاضر با استفاده از فن‌آوری‌های نوین و به‌کارگیری تعداد قابل ملاحظه‌ای از اسکنرهای پیشرفته از اغلب نسخه‌های خطی، تصاویر دیجیتال تمام‌رنگی و با کیفیت بالا فراهم شده است که در کتابخانه دیجیتال آذرخش قابل استفاده و دانلود می باشد و این یکی از مهم‌ترین گام‌ها در حفظ این میراث گران‌بها و دسترسی همگانی و آسان به آن‌ها است.

در حال حاضر 95 درصد از نسخه‌های خطی فهرست شده و فهرست باقی آن‌ها نیز در آینده‌ی نزدیک انجام یافته و منتشر خواهد شد.

 کتاب‌های چاپ سنگی و سربی

کتاب‌های چاپ سنگی و سربی کتابخانه‌ی مجلس که به کتاب‌های چاپ قدیمی و یا کتاب‌های نادر نیز معروف هستند بالغ بر 16 هزار جلد می‌شود. این منابع از لحاظ محتوای علمی و تاریخ چاپ و نشر از ارزش فوق‌العاده‌ای برخوردارند. برخی از این کتب از روی نسخ خطی‌ای استنساخ شده‌اند که دیگر وجود ندارند.

علاوه بر کار فهرست‌نویسی و مرمت و آسیب‌زدایی این کتب، تهیه‌ی تصاویر دیجیتالی از آن‌ها نیز رو به اتمام است و تصویر کتابهای اسکن شدهدر کتابخانه دیجیتال آذرخش قابل استفاده و دانلود می باشد.

 کتاب‌های چاپی

کتاب‌های چاپی این کتابخانه در یک کتابخانه‌ی اصلی و سه کتابخانه‌ی فرعی نگهداری می‌شود:

 کتابخانه‌ی اصلی

ساختمان این کتابخانه که به شماره‌ی 1 معروف است در 17 بهمن 1341 گشوده شد. از مجموع منابع موجود در کتابخانه مجلس که به بیش از 670 هزار می رسد تعداد کتب چاپی فارسی و عربی (کردی، ترکی و… را شامل می گردد) نزدیک به 245 هزار جلد، کتب لاتین 48392 جلد، پایان نامه فارسی 5901 جلد، پایان نامه لاتین2359 جلد، چاپ سنگی و سربی نزدیک به 13500 جلد میباشد.

این کتابخانه بر اساس فلسفه‌ی وجودی کتابخانه‌های پارلمانی تأسیس شده و علاوه بر ذخیره کتاب‌ها و گنجینه‌های خطی و اسنادی، منابع آن به منظور پشتیبانی اطلاعاتی نمایندگان مردم و متناسب با کارگروه‌های کمیسیون‌های مجلس فراهم آمده است. باید تأکید کرد که کتابخانه‌ی مجلس به طور عمده در حوزه‌ی علوم انسانی و به طور خاص در زمینه‌ی ایرانشناسی فعال است.

از دیگر منابع این کتابخانه، تعدادی پایان‌نامه‌ی قدیمی و جدید در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا متعلق به دانش‌آموختگان داخلی و خارجی است.

همچنین بخش قابل توجه‌ای از منابع و دست‌نوشته‌های این کتابخانه، کتب اهدایی بزرگان و فرهیختگانی است که با هدف توسعه‌ی علم، مجموعه‌ی خویش را وقف این کتابخانه کرده‌اند. بعضی از این مجموعه‌های اهدایی عبارتند از: مجموعه‌ی احتشام السلطنه، مجموعه‌ی سید محمد طباطبائی، مجموعه‌ی رهی معیری، مجموعه‌ی پروانه، مجموعه‌ی پارسیان هند، مجموعه‌ی نجم‌الدوله، مجموعه‌ی فیروز، مجموعه‌ی سید جمال‌الدین اسد‌آبادی، مجموعه‌ی امام جمعه خوئی، مجموعه‌ی غلام‌حسین سرود، مجموعه‌ی جعفر سلطان القرائی، مجموعه‌ی کریم زاده تبریزی، مجموعه‌ی ملک مدنی و مجموعه‌ی صدر الافاضل.

 کتابخانه‌ی شماره‌ی دو

کتابخانه شماره 2 مجلس شورای اسلامی که به کتابخانه ایرانشناسی نیز معروف است دارای مجموعه‌ای نفیس از منابع تخصصی در زمینه اسلام‌شناسی و شرق‌شناسی است. این کتابخانه که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان کتابخانه مجلس سنا فعالیت می‌کرد از آغاز با توجه ویژه روسای مجلس سنا و با بودجه و امکاناتی که در زمان خود قابل توجه بود، پایه گذاری شد. زمان تاسیس آن را همراه با تشکیل مجلس سنا در سال 1328 ذکر کرده‌اند.

کتابخانه‌ی مزبور با احداث و افتتاح ساختمان مجلس سنا (ساختمان مجلس شورای اسلامی در دوره های اول تا ششم) در سال 1335 به تالاری در جنب هیأت رئیسه‌ی مجلس سنا و سپس در اوائل سال 1362 به کاخی که در شرق عمارت مجلس سنا قرار داشت و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی موزه‌ی نگارستان در آنجا مستقر بود به عنوان کتابخانه‌ی ایرانشناسی مجلس انتقال یافت. با انتقال به موزه‌ی نگارستان سابق به مرور این کتابخانه شکل عمومی نیز به خود گرفت و درهای آن به روی همه‌ی اهل پژوهش باز شد.

کتابخانه‌ی مذکور در اوائل سال 1383 به عمارت قدیمی مجلس شورای ملی (ساختمان مشروطه) واقع در میدان بهارستان منتقل و در نهایت در 24 آبان 1384 به عمارت قدیمی کتابخانه‌ی مجلس منتقل و با حضور چهره‌های فرهنگی و سیاسی باز‌گشایی گردید.

از سالهای 1384 تا 1386 این کتابخانه به جمع‌آوری کتب ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی مشغول بوده است، از سال 1387 به این سوی تغییرات اساسی و بنیادین در این کتابخانه انجام گرفت. از جمله وجین و انتقال کتب از این مجموعه به کتابخانه‌ی شماره‌ی یک که در حوزه‌ی ایران‌شناسی و اسلام شناسی نبوده‌اند.

در حال حاضر این کتابخانه‌ دارای مجموعه‌ها و منابع ارزشمند، کمیاب و بی‌نظیری مشتمل بر:

کتابهای فارسی و عربی: این مجموعه از بهترین ناشران یا بهترین آثار برگزیده در سطح کشور جمع آوری گردیده است؛

کتاب‌های چاپ سربی و سنگی: از دیگر مجموعه‌های با ارزش موجود در این کتابخانه کتاب‌های سربی و سنگی است؛

کتاب‌های لاتین به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، ترکی و روسی؛

نشریات ادواری تخصصی فارسی، عربی و لاتین: نشریات ادواری موجود در این مرکز نیز در نوع خود از بی‌نظیر‌ترین مجموعه‌های سازماندهی شده در مراکز آرشیوی داخل کشور است. این مجموعه شامل مجلات تخصصی در حوزه‌های ایرانشناسی به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، روسی و ترکی و همچنین مجلات تخصصی فارسی و عربی چاپ داخل و خارج از کشور است که برخی از آنها سابقه و قدمت بیش از یک قرن دارد؛ و

نقشه های جغرافیایی بسیار نایاب و ممتاز مربوط به ایران، کشور‌های شرقی و دنیای اسلام است.

در این کتابخانه گنجینه­ ای از سفرنامه‌های فرنگی‌ها درباره‌ی ایران نگهداری می‌شود. از 586 سفر‌نامه، 349 عنوان به زبان انگلیسی، 123 عنوان به زبان فرانسوی، 87 عنوان به زبان آلمانی و 32 عنوان به زبان‌های ایتالیایی، لاتین، ترکی، روسی و غیره است.‌

در حال حاضر کتابخانه‌ی ایرانشناسی مجلس به صورت حرفه‌ای به فراهم‌آوری منابع اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی می‌پردازد و با حفظ رویکرد تخصصی خود به فراهم‌آوری و خرید مجموعه‌های مرتبط مشغول است. تهیه‌ی تصاویر دیجیتالی از کتب قدیمی، تک نسخه و نفیس این کتابخانه جهت قرار گرفتن در کتابخانه‌ی دیجیتالی کتابخانه‌ی مجلس در حال انجام است.

کتابخانه‌ی ویژه‌ی نمایندگان

کتابخانه ویژه نمایندگان در دی ماه 1374 و در آستانه یکصدمین سالگرد تاسیس مجلس شورای اسلامی تاسیس و افتتاح گردید.

 در واقع تاسیس این کتابخانه اقدامی مبتکرانه بود. زیرا با ایجاد کتابخانه ویژه نمایندگان اینک کتابخانه مجلس این امکان را یافته است تا به ارائه خدمات مستقیم اطلاع‏رسانی به نمایندگان محترم بپردازد. پیشتر، نمایندگان مجلس ناچار بودند تا به کتابخانه اصلی مجلس مراجعه و از منابع و خدمات آن بهره مند گردند. اما با راه اندازی کتابخانه ویژه نمایندگان، دسترسی آنان به منابع و خدمات مورد نیاز – بویژه منابع مرجع و خدمات اینترنت- بسیار تسهیل و آسان گردید.

به لحاظ مکانی، این کتابخانه در فاصله بسیار نزدیک به صحن – و کمیسیونهای تخصصی مجلس- قرار دارد و نمایندگان، در صورت نیاز، در کمترین زمان (کمتر از یک دقیقه)، می توانند به کتابخانه مراجعه و از خدمات آن استفاده نمایند. هر چند در موارد زیادی، نمایندگان، حتی مراجعه حضوری به کتابخانه ندارند و تلفنی، مطالب و اطلاعات مورد نیاز خود را درخواست می کنند.

همه منابع و خدمات و تجهیزات کتابخانه در فضایی حدود یکصد متر مربع گرد آمده است. حدود 5000 جلد کتاب در این کتابخانه جا داده شده است. کتب موجود عمدتا شامل کتب حقوقی و سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، کتب تاریخی و اسلامی و نیز منابع مرجع عمومی و تخصصی است. در انتخاب منابع، از نظرات کارشناسی نمایندگان محترم نیز استفاده شده تا کتب گردآمده هر چه بیشتر پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی آنان بعنوان جامعه اصلی استفاده کننده از کتابخانه باشد. برای به روز نگهداشتن مجموعه، کتابهای موجود مستمرا مورد بازبینی و کتابهای جدید جایگزین کتابهای قدیمی می شود. در سال 1391، حدود 200 جلد کتاب جدید به کتابخانه اضافه شده است. در این فضا، علاوه بر منابع موجود، تعداد شش دستگاه رایانه و دستگاه ها و وسایل جانبی آن نیز مستقر شده تا دسترسی به شبکه اینتر نت نیز فراهم آید و البته یکی از خدمات پرمراجعه در اینجا، استفاده از خدمات اینترنت است.

نمایندگان عموما جهت استفاده از خدمات اینترنت، امانت گرفتن کتاب و منابع مورد نیاز و بخصوص درخواست جستجوی اطلاعات – اعم از مقالات، آمار و اطلاعات در موضوعات خاص و مناسبتی-  به این کتابخانه مراجعه می نمایند. به طور کلی، درخواست جستجوی اطلاعات از سوی نمایندگان مجلس، مرتبط با موضوعات مورد بحث در صحن علنی مجلس، در کمیسیون‏های تخصصی، نطق‌های پیش از دستور، سئوال از وزرای دولت، سفرهای ماموریتی داخلی/خارجی، مصاحبه با رسانه‌های داخلی و خارجی و نیز مرتبط با حوزه تخصصی و زمینه تحصیلی آنها است. از این نظر درخواست های اطلاعاتی نمایندگان طیف گسترده ای را شامل می شود که خود تابعی از حوادث و وقایع ریز و درشت سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی در داخل، در منطقه و در سطح بین المللی است.

کتابخانه ویژه نمایندگان، نیازهای اطلاعاتی نمایندگان را، عمدتا و در ابتدا از طریق مراجعه به اینترنت و پایگاه های مقالات فارسی و سپس از طریق مراجعه به کتابها ومنابع مرجع موجود در کتابخانه ویژه نمایندگان و در صورت نیاز با مراجعه به مجموعه کتابخانه اصلی و بزرگ مجلس شورای اسلامی تامین و برآورده می‌ کند. بخشی نیز از طریق گزارشات دولتی چاپی یا الکترونیکی موجود تامین می‌گردد. علاوه بر اینها، نمایندگان محترم، در صورت نیاز، پیوسته از کمک و یاری کتابدار کتابخانه ویژه نمایندگان برخوردارند.

در بسیاری از موارد نیز درخواست جستجوی اطلاعات بصورت تلفنی از سوی نمایندگان اعلام و متعاقب آن مطالب و اطلاعات مورد نیاز، فورا تهیه و در صحن مجلس به نمایندگان تحویل می گردد. ویژگی کار کتابخانه نیز همین است که بازیابی اطلاعات مورد نیاز نمایندگان، به فوریت و بدون معطلی انجام و به دست درخواست کنندگان می رسد.

مراجعان این کتابخانه علاوه بر نمایندگان مجلس، شامل دبیران کمیسیون ها، مدیران کل و رییسان ادارات مجلس، مشاوران و معاونان پارلمانی وزارتخانه ها و دستگاه های اجرایی هستند. اگر چه جامعه استفاده کننده از کتابخانه ویژه نمایندگان، جامعه ای کوچک است، اما نیازهای اطلاعاتی آنان که تابعی از اوضاع داخلی مملکتی، منطقه ای و بین المللی است می تواند بسیار متنوع باشد.

کتابخانه ویژه نمایندگان، بعنوان پل ارتباطی میان منابع غنی و پایگاه‏های اطلاعاتی موجود در کتابخانه مجلس و نمایندگان مجلس، همواره از پشتیبانی کتابخانه مجلس بهره مند بوده است. در واقع، حاصل کار و تلاش جمعی کارکنان کتابخانه مجلس، از طریق کتابخانه ویژه نمایندگان و با سرعت و سهولت بیشتر –نسبت به گذشته- در اختیار نمایندگان مجلس قرار می گیرد. به دلیل همین پشتیبانی و کار جمعی؛ علی رغم محدودیت فضا، و امکانات و تجهیزات، کتابخانه ویژه نمایندگان توانسته است ضمن پاسخگویی سریع به درخواست‌های اطلاعاتی نمایندگان و بازیابی فوری منابع و مطالب مورد نیاز؛ آنان را تا حد ممکن در انجام وظایف نمایندگی یاری نماید و از این لحاظ – بنا به نظر مثبت و مکرر بسیاری از نمایندگان – تا حد زیادی مثمر ثمر و مفید فایده بوده است. استقبال خوب نمایندگان و مراجعه مستمر آنان به این کتابخانه از بدو تاسیس تا کنون موید همین موضوع است. به طوری که طی هفت سال گذشته، بنا به آمارهای موجود، سالانه به طور متوسط حدود 800 مورد مراجعه به کتابخانه ویژه نمایندگان صورت گرفته است.

کتابخانه‌ی تخصصی انقلاب اسلامی

فرا رسیدن سی‌امین سال پیروزی انقلاب اسلامی فرصتی فراروی پژوهشگران است تا با نگاهی عمیق‌تر ابعاد این انقلاب مردمی و مبتنی بر آرمان‌های دینی و میهنی را بررسی کنند و حاصل یافته‌های خویش را برای نسل امروز و فردا به یادگار گذارند. کتابخانه‌ی تخصصی انقلاب اسلامی که در بر دارنده‌ی منابع مربوط به این برهه‌ی تاریخی است همزمان با شانزدهمین هفته‌ی کتاب جمهوری اسلامی در سال 1387 با چنین هدفی در دل کتابخانه‌ی مجلس راه‌اندازی شد. در حال حاضر این مجموعه در حدود 8223 جلد کتاب را در خود جای داده است که هر روز به این مجموعه افزوده می شود.

کتابخانه‌ی تخصصی افغانستان

تفکر ایجاد کتابخانه‌ی تخصصی افغانستان بعد از برگزاری نخستین همایش بین‌المللی میراث مکتوب ایران و افغانستان 1389 بوجود آمد. در حال حاضر کتابخانه بیش از 1771 جلد عنوان کتاب را در خود جای داده است.

 اسناد ملی، تاریخی و بین‌المللی

بخش مرکز اسناد کتابخانه‌ی مجلس با در اختیار داشتن آرشیو بی‌همتایی شامل بیش از دوازده میلیون برگ از اسناد مربوط به 24 دوره‌ی مجلس شورای ملی و هفت دوره‌ی مجلس سنا، تنها مرکز غنی اسناد پارلمانی کشور، معرفِ تاریخ قانونگذاری، سیر تصویب قوانین و تحولات قوه‌ی مقننه در ادوار مختلف و روایتگری صادق و بی‌غرض از تعاملات مردم با نمایندگان خویش است که به لحاظ پژوهش‌های جامعه‌شناختی و تحقیقات اجتماعی بسیار مهم و ارزنده محسوب می‌شود.

این مرکز با مجموعه‌های اهدایی نظیر مجموعه‌ی 75 هزار سندی خانواده‌ی متین دفتری و مجموعه‌ی ده هزار سندی فرمانفرما و… تقویت گردیده و عرصه‌ی مطالعاتی و پژوهشی نابی را برای نویسندگان و پژوهشگران فراهم آورده است. این اسناد مشتمل است بر نامه‌ها، فرمان‌ها، قراردادها، امتیازنامه‌ها، اسناد مالی، قباله‌ها، وقفنامه‌ها، اعتبارنامه‌ها، عرایض و شکایات مردمی، اسناد انتخابات، اسناد و مدارک کمیسیون‌ها، لوایح، طرح‌ها، اسناد حسابداری، قوانین، اسناد مجلس مؤسسان، عکس‌ها، آلبوم‌های تاریخی و نقشه‌ها، نوارهای ریلی مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و فایل‌های دیجیتالی آن‌ها، بریده‌ی نشریات، پرونده‌ی نمایندگان مجالس ملی و سنا و غیره است. برای بخش مهمی از اسناد موجود در این بخش کاربرگه تهیه شده و اطلاعات آن در شبکه کتابخانه موجود و از طریق وب سایت کتابخانه، فهرست آنها، قابل دسترس است. طی سالهای 1387 – 1389 دهها دانشجوی ارشد رشته های تاریخ و نسخه شناسی به کار فهرست نویسی این اسناد مشغول هستند.

این بخش همچنین در بر دارنده‌ی اسناد سازمان ملل شامل مجموعه‌های ارزشمند اطلاعات، اسناد و مدارک، گزارشات و انتشارات ارکان ششگانه سازمان ملل و کارگزاری‌های تخصصی آن یعنی سازمان بین‌المللی کار، سازمان خوار و بار و کشاورزی، سازمان بهداشت جهانی، بانک جهانی و یونسکو است. این اسناد از اولین سال‌های تأسیس سازمان ملل در سال 1948 میلادی(1327 خورشیدی) تاکنون، به زبان‌های انگلیسی، عربی و فرانسه به این کتابخانه می‌رسد و مطابق طبقه‌بندی خاص آن نگهداری می‌شود.

برای مراجعین کتابخانه استفاده از منابع نامبرده، نامحدود و رایگان است و همچنین جستجوی الکترونیکی در کلیه سایت‌های سازمان ملل از طریق اینترنت در محل کتابخانه میسر است.

بخش دیگری از این مرکز به مجموعه گزارش‌های دولتی اختصاص دارد که توسط سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی به صورت کارنامه، گزارش عملکرد، سالنامه و آمارنامه، گزارش کنفرانس‌ها، قطعنامه‌ها و سمینارها تهیه و معمولاً با تیراژ محدود منتشر و به مراکز معدودی ارسال می‌شود. این گزارش‌ها حاوی مجموعه‌ای از آخرین اطلاعات آماری موجود در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور است که نیازهای اطلاعاتی تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان و پژوهشگران را در این حوزه‌ها بر طرف می‌کند.

در کنار اسناد مکتوب مرکز اسناد کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی، واحد اسناد شنیداری و دیداری به‌عنوان قسمت دیگری از بخش اسناد، دارای منابع غنی و منحصر به‌فردی است. از آنجا که عصر حاضر، عصر ارتباطات و ﭘﻴﺸﺮفت سریع در علوم است ابزار های شنیداری و دیداری در انتقال اطلاعات و هم‌چنین در نظام آموزشی، تحقیقاتی و فرهنگی جوامع بشری نقش به‌سزایی دارند. در این راستا بود که واحد شنیداری و دیداری کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی از سال 1377، فعالیت خود را با هدف گردآوری، حفظ و نگهداری منابع آغاز نمود و به جامعه محققان و پژوهشگران فرهنگ و تاریخ خدمات اراﺋﻪ می‌دهد. در طی دو سال گذشته و مشخصاً از سال 1387تاکنون بیش از 3 هزار عکس جدید از طریق اهدا و خرید به مجموعه عکس‌های تاریخی مجلس اضافه شده است.

از دیگر بخش های مرکز اسناد کتابخانه می توان به شورای ارزیابی اسناد، واحد فهرست نویسی، واحد فراهم آوری، واحد تحقیقات تاریخ مجلس، واحد تاریخ شفاهی، فصلنامه اسناد بهارستان و واحد مخزن و خدمات آرشیوی اشاره نمود.

 نشریات ادواری

در کنار مجموعه‌های ارزنده و کم‌نظیر نسخ خطی و کتاب‌های چاپ سنگی و سربی و مجموعه‌های اسنادی این کتابخانه، مجموعه‌ی 5 هزار عنوان نشریه‌ی معتبر و در خورِ اعتنای این کتابخانه فرصتی مناسب را برای پژوهشگران و مشتاقان این عرصه فراهم آورده است. مجموعه‌ای از قدیمی‌ترین مجلات فارسی‌زبان چاپ داخل و خارج کشور، نشریات مرتبط با ایران و جهان اسلام به زبان‌های غیر فارسی، شب‌نامه‌ها و … در سیر پژوهش‌های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و خصوصاً بررسی‌های ادواری یک‌صد سال اخیر، منابعی متنوع و در عین حال قابل اعتمادی محسوب می‌شود. بخصوص نشریات مربوط به نهضت مشروطیت، نهضت ملی شدن صنعت نفت، انقلاب اسلامی و … و نیز نشریات محلی، بر غنای این مجموعه افزوده است. در حال حاضر هم از طریق شبکه رسا و هم چاپ فهرست مجلات موجود در کتابخانه از آغاز تا سال 1386 تمامی نشریات موجود در کتابخانه به ویژه در حوزه فارسی زبان فهرست شده است و قابل بازیابی و استفاده می باشد. هم‌اکنون این مجموعه به بیش از 40 هزار مجلد رسیده است.

 آثار هنری و موزه‌ای

بنیانگذاران روشن‌بین کتابخانه‌ی مجلس از همان سال‌های نخستینِ راه‌اندازی کتابخانه، دراین اندیشه بودند که با خرید تابلوهای هنرمند عالیقدر، استاد کمال‌الملک و برخی دیگر از هنرمندان برجسته در کنار پارلمان موزه‌ای به‌نام آن استاد برجسته برپا کنند. استاد کمال‌الملک پس از آگاهی از این نیتِ خیر تعدادی از آثار خویش را نیز به رسم اهداء در اختیار می‌گذارد و این مجموعه ارزشمند سنگ‌بنای شکل‌گیری موزه‌ی مجلس می‌شود. بعدها با افزوده شدن برخی آثار ارزنده‌ی دیگر از دست‌نویس‌های و اسناد تاریخی و اشیای نفیس موزه‌ی مجلس تنوعِ بیشتری یافت.

در سال‌های پس از پیروزی انقلاب نیز تحولی در مجموعه‌سازی این موزه پدید آمد و اشیاء و آثارِ اهداءشده از سوی مقامات خارجی و هیأت‌های پارلمانی به رؤسای وقت مجلس شورای اسلامی هم به این موزه منتقل گردید. از جمله مقاطع چشمگیر فعالیت این موزه طی سال‌های 1377 تا 1383 بود که بخش عمده‌ی ساختمان موزه‌ی نگارستان برای نمایش اشیاءِ آن آماده‌سازی و در نظر گرفته شده بود و بازدیدکنندگان فراوانی را به خود جلب می‌کرد.

با جابجایی مجلس و دوایر تابعه به باغ بهارستان، فعالیت موزه به طور موقت متوقف شد و مقدماتی فراهم گردید تا این اشیاء در فضایی همخوان با تاریخ مجلس و با توجه به ارزش آن‌ها در معرض بازدید مشتاقان و علاقمندان قرار گیرد. در دوره‌ی هشتم مجلس با حمایت ریاست آقای دکتر علی لاریجانی، موزه در عمارت قدیمی و زیبای مجلس شورای ملی معروف به ساختمان مشروطه در تاریخ 11 آذر 1388 با حمایت های جدی و پیگیر ریاست محترم دفر رئیس مجلس جناب آقای دکتر جعفری بازگشایی گردید.

در حال حاضر موزه‌ی مجلس با دو رویکرد هنری و تاریخی به فعالیت خود ادامه می دهد. در رویکردی هنری برخی از آثار هنری از جمله تابلوهای استاد کمال‌الملک و شاگردان ایشان مانند علی محمودی، محمود اولیاء، جعفر چهره‌نگار … و هدایایی که مقامات خارجی به رؤسای مجلس شورای اسلامی تقدیم نموده‌اند در معرض نگاه علاقه مندان قرار داده شده و در رویکرد تاریخی، تاریخ مشروطیت، مجلس، قانونگذاری و انقلاب اسلامی در قالب تصویر، سند و تندیس شخصیت‌های تاریخی معاصر ایران به نمایش گذاشته شده است. از دیگر بخش‌های این موزه صحن علنی و زیبای مجلس شورای ملی است که انسان را به یاد تاریخ پر جنب و جوش مجلس می‌اندازد.

آسیب‌شناسی و مرمت

بخش آسیب شناسی و مرمت امروزه یکی از اصلی‌ترین قسمت‌های کتابخانه‌های بزرگ که مجموعه‌های نفیس تاریخی دارند را شامل می‌شود. همچنین فعالیت‌های چنین بخش‌هایی در مراکز دیگر که دارای آثار تاریخی و نفیس می‌باشند، به صورت حرفه‌ای و با توجه به نیاز هر مرکز برنامه‌ریزی می‌شود.

در بین کلیه مجموعه‌های تاریخی، کتابخانه‌هایی که دارای آثار نفیس از جنس کاغذی می‌باشند، حساسیت خاص خود را دارند؛ زیرا این آثار در مقابل نور و رطوبت بسیار آسیب پذیرند. همچنین همیشه در معرض میکروارگانیزم‌ها‌،‌ حشرات و یا جوندگان می‌باشند. علاوه بر آن اکثر اسناد و کتب تاریخی تنها جنبه نمایشی، هنری و تاریخی ندارند و همواره در راه پژوهش و تحقیق در حال استفاده از سوی محققین و پژوهشگران می‌باشند و این امر مسئله را حساس‌تر می‌نماید.

از سوی دیگر آسیب‌پذیر بودن آن و همچنین قابل استفاده بودن اثر شرایط خاصی را فراهم می‌آورد که در این راستا مرمت‌گران باید به کمک مجموعه داران امکاناتی را فراهم نمایند که اثر قابل استفاده باشد.

در این بین کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی از جمله مجموعه‌های فرهنگی باسابقه و پرکار کشور می‌باشد که در حوزه نگهداری از آثار و اسناد کتب تاریخی سابقه‌ای طولانی دارد و به همین جهت بخش مرمت این مجموعه نیز دارای سابقه‌ای طولانی و پرکار در این حوزه می‌باشد که همواره از اساتید فن به بهترین نحو ممکن بهره برده است.

مدیریت حفاظت و مرمت یکی از واحدهای فعال کتابخانه‌ی مجلس است که با همت مرمت‌گران و کارشناسان مربوطه و با بهره‌گیری از ابزار پیشرفته و مواد مناسب و برگشت‌پذیر به صورت فنی و تخصصی منابع کاغذی از جمله کتب خطی، سنگی، سربی و نوین، اسناد و نشریات را از گزند عوامل مخربِ محیطی همچون نور، رطوبت، دما، و نیز عوامل بیولوژیک مثل قارچ، کپک و میکرب و عوامل فیزیکی از قبیل پارگی و چسبیدگی اوراق و… نجات داده و محافظت می‌نماید.

تقسیم‌بندی کاری بخش مرمت در کتابخانه، نحوه سرویس دهی و مخزن داری بر اساس اصول علمی کتابداری در مجموعه مرتبط می‌باشد، به این معنا که در مرحله اول اصول اولیه حفاظت از آثار و اسناد باید رعایت شود و سپس براساس اولویت‌بندی‌های مختلف کار مرمت روی آثار انجام گیرد.

در این راستا کارشناسان این بخش با کنترل رطوبت، دما و شرایط دیگر لازم جهت نگهداری از اسناد و کتب در مخازن، همواره سعی در نگهداری هرچه بهتر از آثار را دارند و همواره با دیگر کارشناسان در دیگر بخش‌های کتابخانه به صورت هماهنگ همکاری می‌نمایند.

گذشته از بحث حفاظت و نگهداری اصولی و علمی از آثار وظیفه دیگر این بخش مرمت کردن آثار آسیب دیده یا در معرض آسیب ابتدایی می‌باشد.

اصولاً‌حوزه کاری این بخش را دو قسمت «مرمت آثار خطی» و «صحافی آثار چاپی» تشکیل می‌دهد که هرکدام در راستای یکدیگر کار خود را انجام می‌دهند.

در حوزه صحافی سال‌هاست که با بهترین تجهیزات و امکانات و با به کارگیری ماهرترین صحافان کتب چاپی که در هنگام مطالعه آسیب می‌بیند صحافی می‌شود. همچنین کلیه مجلات، روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌هایی که در کشور منتشر می‌شوند و در آرشیو کتابخانه نگهداری می‌شود با هماهنگی بخش‌های دیگر کتابخانه در این بخش به صورت ماهانه صحافی می‌شود تا نگهداری و استفاده از آن آسان‌تر باشد.

همچنین انجام کارهای نفیس و هنری و یا ساخت لوح سپاس و دیگر موارد نیز از سایر فعالیت‌های این بخش است.

در قسمت مرمت آثار خطی کلیه کتب خطی، اسناد تاریخی، روزنامه‌ها و مجلات قدیمی توسط مرمت‌گران ماهر و حرفه‌ای تحت شرایط خاص خود ضدعفونی و مرمت می‌شود.

این مجموعه شامل تجهیزات پیشرفته‌ای می‌باشد که توسط همکاران فارغ‌التحصیل رشته مرمت آثار تاریخی و با استفاده از روش‌های مختلف مرمتی و همچنین استفاده از لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی موجود در بخش هر اثری در بدو امر مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد از بررسی‌های اولیه که روی آن انجام می‌پذیرد، تصمیم نهایی برای نحوه و نوع مرمت آن گرفته می‌شود و کار مرمت آن آغاز می‌گردد.

غالب آثاری که در این حوزه مرمت می‌شوند نسخه‌های خطی هستند که مربوط به دوره‌های تاریخی مختلف هستند.

به جز آن اسناد موجود در مجموعه مرکز اسناد کتابخانه مجلس نیز در این بخش مرمت می‌شود و در کنار آن نیز نقشه‌های قدیمی و آثار مشابه.

این مرکز همچنین یک کارگاه جهت مرمت آثار تاریخی موجود در موزه مجلس دارد که در آن آثار چوبی، چرمی و یا موارد مشابه مرمت می شود. از جمله فعالیت‌های صورت گرفته در این کارگاه می‌توان به مرمت تخصصی آثار نقاشی اشاره کرد که طی سال‌های اخیر این فعالیت‌ انجام می‌شود و آثاری از استاد کمال‌الملک و محمود ولیا و دیگر هنرمندان که در مجموعه مجلس موجود است مرمت و آسیب زُدایی می‌شود.

همچنین باید از همکاری با دیگر مراکز موجود در کشور و سایر کشورها چون عراق اشاره کرد که همواره تعاملات خوبی را در جهت حفاظت و مرمت آثار تاریخی داشته و آموزش دیگر مراکز و یا همکاری در جهت ترمیم نسخ خطی از جمله فعالیت‌های سال‌های اخیر این مرکز می باشد.

 فن‌آوری اطلاعات و منابع دیجیتال

این بخش از جدید‌ترین و روز‌آمد‌ترین بخش‌های کتابخانه‌ی مجلس است. می‌توان گفت این کتابخانه با استفاده از فن‌آوری‌های نوین و فعالیت‌های گوناگون اطلاع‌رسانی خود را در ردیف کتابخانه‌های مدرن دنیا قرار داده است.

عمده فعالیت این مدیریت در دو بخشِ زیرساخت شامل زیرساخت سخت افزاری (تجهیزات شبکه و clients)، زیرساخت ارتباطی و زیرساختهای نرم افزاری و بخش تولید، نگهداری و اشاعه محتوای دیجیتال می باشد.

بخش زیرساخت

بخش زیرساخت شامل نگهداری و پشتیبانی و توسعه 3 حوزه زیر می باشد:

• زیرساخت ارتباطی
• زیرساخت سخت افزاری
• زیرساخت نرم افزاری

درحوزه زیرساخت ارتباطی، مسیرهای ارتباطی از قبیل شبکه پسیو داخل کتابخانه، تجهیزات ارتباطی وایرلس، لینک‌های ارتباطی بیرونی کتابخانه جهت اتصال به اینترنت، نگهداری و پشتیبانی می‌گردند.

نگهداری زیرساخت سخت افزاری شامل نگهداری، پشتیبانی و توسعه تجهیزات شبکه، سرورها، تجهیزات امنیت شبکه، فضاهای ذخیره سازی محتواهای دیجیتال، تجهیزات تهیه نسخه آرشیوی از اطلاعات و نیز نگهداری کلیه رایانه‌ها در بخش‌های مختلف کتابخانه می‌باشد.

حوزه زیرساخت نرم افزاری نیز شامل تهیه، نگهداری، پشتیبانی و توسعه نرم افزارهای تخصی کتابخانه (نرم افزار مدیریت کتابخانه و نرم افزار کتابخانه دیجیتال) و نیز پشتیبانی نرم افزارهای back office از قبیل اتوماسیون‌های مالی، اداری، پرسنلی می‌باشد. نگهداری و ارتقاء تمامی نرم‌افزارها و نیز امکان سنجی نرم‌افزارهای جدید بر اساس نیاز واحدهای مختلف کتابخانه به عهده این بخش می‌باشد.

در حوزه زیرساخت نرم افزاری، نگهداری و بروزرسانی وب سایت سازمان نیز صورت می گیرد. (لازم بذکر است بروز رسانی محتوای اخبار وب‌سایت به عهده مدیریت روابط عمومی می‌باشد.)

در حال حاضر وب سایت کتابخانه علاوه بر بخش اخبار، گفتگو و معرفی بخش‌های مختلف کتابخانه، دارای بخش‌های متنوع زیر می‌باشد:

• جستجوی اطلاعات کتابشناختی منابع موجود در کتابخانه‌ مجلس؛
• جستجوی تصاویر دیجیتالی منابع خطی و چاپ سنگی سربی کتابخانه مجلس؛
• نمایش و امکان جستجوی مذاکرات 24 دوره‌ی مجلس شورای ملی و 8 دوره‌ی مجلس شورای اسلامی با فرمت‌های متنی به همراه فایل JPG آنها؛
• ارائه نسخه دیجیتال منابع منتشر شده کتابخانه مجلس شامل انتشارات کتابخانه‌ی مجلس، فصل‌نامه‌ی پیام بهارستان، نامه بهارستان، اسناد بهارستان، مجله لاتین، کتاب بهارستان و نشریات ادواری قدیمی در قالب PDF و قابل ذخیره؛
• ارائه پایگاه مشار که یک منبع مهم و با ارزش جهت تحقیق پژوهشگران می‌باشد؛

بخش تولید محتوای دیجیتال

این واحد در اوایل دهه‌ی سی و با تجهیزات ساده و عاریتی؛ عکس­برداری از نسخه­های خطی را به منظور حفاظت از آنها در قبال حوادث و مخاطرات و از سوی دیگر تسهیل ارائه خدمات به مراجعین آغاز کرد و به مرور بر فعالیت­ها و ظرفیت­های خود افزود، تا سال‌های اخیر که با خرید دستگاه­های جدید، کار تهیه‌ی میکروفیلم و تصاویر دیجیتال از منابع سرعت و شتاب چشم‌گیری یافت.

امروزه با تجهیز این بخش به دستگاه­های پیشرفته اسکنر کتاب، با کمترین آسیب‌رسانی به منابع، از آنها تصاویر مناسب به همراه فایل‌های پشتیبان تهیه می­شود. این اقدامات هم اینک با شتابی مطلوب در حال انجام است و بر نحوه­ی ارائه خدمات ویژه به متقاضیان، تأثیر بسزایی داشته است. در حال حاضر تمامی نسخه‌های خطی و نیز 80% نسخه های چاپ سنگی سربی کتابخانه مجلس به فرمت دیجیتال تبدیل شده اند و بر روی کتابخانه دیجیتالِ این مرکز، قابل مشاهده می باشند.

 بخش خدمات به مراجعین

در این بخش کلیه اطلاعات پایگاه ها و منابع دیجیتال موجود در کتابخانه در اختیار مراجعین قرار می‌گیرد. علاوه بر ارائه خدمات بر روی شبکه داخلی کتابخانه، بسیاری از خدمات این مرکز از طریق وب‌سایت کتابخانه به آدرس www.ical.ir نیز ارائه می گردد.

طی دو سال اخیر کوشش‌های چشم‌‌گیری در این حوزه صورت گرفته است که بخشی از آن به شرح ذیل است :

دیجیتال‌سازی بیش از 24000 نسخه خطی؛

راه‌اندازی کتابخانه‌ی دیجیتالی مجلس به‌نام «رسان» به نشانی  dl.ical.ir در روز یک‌شنبه، مورخ 28 تیر 1388 مصادف با شب مبعث پربرکت رسول اکرم(ص). در هنگام نگارش این راهنما (مهرماه 89)، متن کامل بیش از 14000 نسخه خطی بر روی این کتابخانه قرار گرفته که بزرگترین مجموعه‌ی خطی در جهان اسلام است که به صورت تمام‌متن در اینترنت قرار دارد. روزانه صدها نسخه‌ی دیجیتالی از مجموعه‌ی خطی کتابخانه‌ی مجلس در اختیار پژوهشگران قرار می گیرد.

• انتشار برخط مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی از ابتدا و به‌روز رسانی جلسات اخیر در سه فرمت متنی، عکسی و PDFدر وب‌سایت کتابخانه‌ی مجلس و نیز انتشار لوح فشرده‌ی آن تاکنون دو نسخه از آن آماده شده و امید است که نسخه سوم آن به طور کامل منتشر شود.
• امکان جستجوی فهرست منابع، انتشار برخط مجله‌ی پیام بهارستان، نامه­ی بهارستان و برخی از نشریات قدیمی و راه‌اندازی درگاه موزه به منظور معرفی آن در وب‌سایت کتابخانه‌ی مجلس.
• انتشار 17 عنوان لوح فشرده نشریات قدیمی کتابخانه‌ی مجلس که در قسمت انتشارات توضیح داده شده و دایما در حال افزایش است.
•  ارسال کتاب‌های منتشره کتابخانه مجلس برای اساتید، محققین و پژوهشگران داخل و خارج کشور در قالب فایل PDF از طریق پست الکترونیکی.
•  دیجیتال‌سازی کتب چاپ سنگی و سربی و نشریات کتابخانه‌ی مجلس.
• درج فهرست و تصاویر دیجیتالی تمام‌متن 7 هزار کتاب چاپ سنگی و سربی در وب‌سایت کتابخانه‌ی مجلس و کتابخانه‌ی رسان در آینده‌ی نزدیک.
   

وب سایت

وب‌سایت کتابخانه‌ی مجلس در دو سال اخیر بهینه شده و ارتقاء یافته است و علاوه بر اخبار، معرفی کتابخانه، مرکز پژوهش، کتابخانه‌ی شماره‌ی 2، مرکز اسناد شامل اسناد ملی، سازمان ملل، انتشارات، تاریخ شفاهی، شنیداری دیداری، شورای ارزیابی اسناد، طرح‌های پژوهشی، فرآهم‌آوری، فهرست‌نویسی، گزارش‌های دولتی، مرکز تحقیقات تاریخ مجلس و واحد مخزن و موزه‌ی مجلس شامل معرفی موزه، گالری‌ها، تاریخ مجلس، مجموعه‌ها، ساختمان مشروطه، رویدادها و راهنمای بازدید؛ امکاناتی به شرح ذیل نیز دارد:

• جستجوی اطلاعات کتابشناختی منابع موجود در کتابخانه‌ی مجلس؛
• جستجوی تصاویر دیجیتالی نسخ خطی کتابخانه‌ی مجلس در رسان؛
• جستجوی مذاکرات 24 دوره‌ی مجلس شورای ملی و 8 دوره‌ی مجلس شورای اسلامی با فرمت‌های متنی، عکسی و PDF. در آینده مذاکرات مجالس مؤسسان و سنا و تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و بازنگری آن نیز اضافه خواهد شد.
• منابع دیجیتال شامل انتشارات کتابخانه‌ی مجلس، فصل‌نامه‌ی پیام بهارستان و نشریات ادواری قدیمی در قالب PDF و قابل ذخیره؛
• پیوند‌ها که شامل کتابخانه‌های مهم، سایت‌های مرتبط با مجلس، کتابخانه‌های دیجیتال و مؤسسات فرهنگی است.

سایت مشار

خانبابا مشار، کتابشناس و مؤلف دو کتابشناسی مشهور «مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی (1340 ش)»، و «فهرست کتاب‌های چاپی فارسی (1337-1342؛ 1350؛ 1352 ش)» است.

اهمیت کار مشار برای کتابشناسی ایران از آن‌روست که وی پایه کتابشناسی کتاب‌های چاپی فارسی را نهاد، کاری که پیش از او کسی به آن اقدام نکرده بود. کتاب او جامع‌ترین کتابشناسی کتاب‌های چاپی فارسی تا زمان انتشار آن‌هاست.

اولین اطلاعات وارد شده فهرست‌های کتب چاپ سنگی و سربی در سایت مشار از تاریخ 30/2/89 آغاز شد. در ابتدای کار مبنا براساس کتابهای چاپی فارسی مشار قرار گرفت و بعد از آن فهرست چاپ‌های سنگی منتشر شده در داخل و خارج از کشور، نسخه‌های خطی کشورهای عربی و غیره نیز در دستور کار قرار گرفت.

باید توجه داشت که عناوین درج شده در سایت مشار به معنای موجود بودن منبع در کتابخانه‌ها و علی الخصوص کتابخانه مجلس شورای اسلامی نیست، بلکه این عناوین تنها راهنمایی به مأخذی است که نام کتاب در آنجا آمده است.

تاکنون بیش از 972378 منبع اطلاعاتی برگرفته از فهرست کتب زیر در سایت مشار ورود شده است:

• فهرست کتاب‌های چاپی فارسی/ خانبابا مشار.
• فهرست کتابهای چاپی عربی ایران از آغاز چاپ تا کنون/ خانبابا مشار.
• الفهرست ابن ندیم.
• تاریخ الاسلام/ ذهبی.
• فهرس المطبوعات الترکیه العثمانی.
• تاریخ نگارش‌های عربی/ فواد سزگین.
• فهرست کتاب‌های فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش/ عارف نوشاهی.
• کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون/ حاجی خلیفه.
• فهرست کتاب‌های چاپ سنگی و سربی کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری/ زیر نظر ابوالقاسم نقیب، به کوشش سهراب یکه زارع.
• فهرس مصادر الفرق الاسلامیه/ علی اکبر ضیایی.
• فهرست نسخه‌های چاپ سنگی دانشگاه اصفهان/ سید محمدرضا حسینی اشکوری.
• فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه حضرت عبدالعظیم حسنی/ ابوالفضل حافظیان بابلی، علی صدرایی خویی.
• فهرست کتاب‌های چاپ سنگی و سربی کتابخانه تربیت تبریز/ هادی هاشمیان.
• فهرست کتب سنگی چاپ تبریز/ هادی هاشمیان.
• فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه تخصصی وزارت امورخارجه/ اکرم مسعودی.
• کتابخانه ابن طاوس و احوال و آثار او/ اتان کلبرگ، ترجمه سید علی قرائی، رسول جعفریان.
• فهرست کتب چاپ فارسی و عربی کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان/ محمدعلی هدایت.
• فهرست کتب درسی چاپ سنگی موجود در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران/ صدیقه سلطانی فر.
• کتابشناسی توصیفی نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز/ سید محمد تقی علوی.
• فهرست کتاب‌های چاپ سنگی ایران/ اکرم مسعودی.
• فهرست کتب چاپ سنگی موجود در کتابخانه سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
• فهرست کتب سنگی چاپ شیراز/ احمد شعبانی، محمد صادق فقیری.
• فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه میرجلال‌الدین محدث ارموی/ حسین متقی، فتح الله ذوقی.
• فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه آستانه حضرت معصومه (س) / علی صدرایی خویی، ابوالفضل حافظیان بابلی.
• دایره المعارف نویسندگان ایرانی در سوئد/ نگارش مانا آقایی به کوشش جعفر حجت کشفی.
• معرفی کتاب‌ (کتاب‌های فارسی منتشره در خارج کشور) / معین الدین محرابی.

 کاربران می‌توانند از طریق عنوان کتاب، نام نویسنده، مشخصات نشر به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند.

درگاه مشار در سایت کتابخانه مجلس شورای اسلامی به آدرس مشار در دسترس است.

فراهم‌آوری منابع

مجموعه سازی و سفارش از بخش های مهم در ساختار هر کتابخانه می‌باشد، غنا و ضعف هر کتابخانه برآمده از قدرت کارایی یا عدم کارایی این بخش است. در حقیقت این بخش مفسر خط مشی مدون کتابخانه برای گسترش مجموعه محسوب می‌گردد زیرا سایر فعالیت‌های کتابخانه‌ای بطور مستقیم یا غیر مستقیم پس از مجموعه سازی شروع می شود.

دو رکن دیگر کتابخانه یعنی سازماندهی و اشاعه اطلاعات به شدت متأثر از مجموعه سازی و سفارش است؛ به عبارت دیگر مجموعه سازی عبارت است از: فرایندها و مسئولیت‌هایی که طی آن مجموعه یک کتابخانه براساس یک طرح و خط مشی معین از طرق مختلف اعم از خرید، مبادله و اهدا تهیه می‌گردد و با انجام دادن روندها و فرایندهای این مجموعه به صورتی پویا، کارآمد و روزآمد حفظ و نگهداری می‌شود تا امکان دستیابی مراجعه کنندگان به آن فراهم گردد.

مسئولیت تهیه و سفارش انواع منابع اطلاعاتی مورد نیاز کتابخانه مجلس شورای اسلامی، به عهده این بخش است. محور انتخاب منابع برای کتابخانه نیازهای بالفعل و بالقوه نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی، کارکنان و اعضای شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان، مسئولان وزارتخانه‌ها و نهادهای وابسته به دولت و قوه قضائیه و نهایتاً پژوهشگران و دانشجویان و دانش پژوهان حوزه علوم انسانی می‌باشد.

از جمله فعالیت‌های مستمر این بخش، کنترل و روزآمد نگهداشتن موجودی منابع کتابخانه ایران‌شناسی و بخش مرجع و مخزن کتابخانه شماره یک می‌باشد.

هر ساله انبوهی از منابع جدید و قدیم در اشکال گوناگون (از نسخه خطی و سند تا کتاب چاپی و لوح فشرده) و به زبان‌های مختلف (فارسی، عربی، انگلیسی، و…) و موضوعات معین شده در سیاست فراهم آوری و به تناسب اهداف و برنامه‌های کتابخانه مجلس، وارد این گنج خانه عظیم می‌شود تا تشنگان وادی تحقیق را با زلال اطلاعات ناب سیراب نماید.

در این راستا با توجه به سیاست‌های کتابخانه و نیازسنجی از مراجعان، کتاب‌ها و پایان نامه‌های فارسی در اولویت تهیه می‌باشند و پس از آن کتاب‌ها و پایان نامه‌های عربی. به خصوص در حوزه حقوق، علوم سیاسی، اسلام شناسی و ایران‌شناسی و کتب لاتین و زبان‌های سایر در اولویت‌های بعدی تهیه می باشند.

 شیوه‌های فراهم آوری منابع در کتابخانه

1.      خرید از نمایشگاه‌های بین المللی داخلی و خارجی

2.      خرید از کتابفروشی‌های قدیمی و کتابخانه‌های شخصی

3.      خرید از کتابفروشی های سطح شهر و استان‌های همجوار

4.      واسپاری: کتاب‌های تیراژ بالای 2400 از طریق واسپاری وارد کتابخانه می گردد

5.      اهداء (اشخاص و سازمان‌ها و ناشران دولتی و خصوصی)

6.       مبادله: با سایر مراکز و کتابخانه‌ها و مراکز پخش کتاب داخل و خارج

7.      ارتباط با کارگزاران منابع خارجی جهت تهیه کتب لاتین و عربی

8.      ارتباط با مراکز مهم پخش کتاب

فعالیت‌های بخش فراهم‌آوری

• پیش بینی بودجه سالیانه و پیگیری‌های لازم جهت دریافت بودجه برای خرید منابع
• برنامه‌ریزی و نظارت بر امور سفارش‌های داخلی و خارجی
• تهیه سیاهه‌های پیشنهادی از منابع انتخاب شده جهت سفارش
• شرکت فعال در نمایشگاه‌های کتاب
• بررسی کتابشناسی‌های مختلف، کاتالوگ‌ها و فهرست ناشران داخلی و کارگزاران خارجی
• برنامه ریزی و کنترل اجرای وجین در کتابخانه
• ساماندهی و کنترل مبادله منابع

با تلاش این بخش طی پنج سال 1387-1392 بالغ بر 260 هزار جلد کتاب به مجموعه کتابخانه افزوده شده است که بخش مهمی از این آثار با کاوش در کتابفروشی های قدیمی و آثار خانگی به دست آمده و افزون بر نمایشگاه‌های داخلی، از نمایشگاه‌های خارجی استفاده شده است.

 سازماندهی منابع

نظم در هر محیط کاری عامل بهبود عملکرد است و در محیط‌های آرشیوی و کتابخانه‌ای که نگهداری از انبوه منابع و مدارک را بر عهده دارند، نظم عنصر اساسی برای عملکرد صحیح و خدمات‌دهیِ دقیق و به‌هنگام است.

یکی از مدیریت‌های حوزه‌ی معاونت فنی کتابخانه‌ی مجلس که توسعه‌ی کیفی منابع کتابی و غیر کتابی اعم از داخلی و خارجی را بر عهده دارد «مدیریت سازماندهی منابع» است، که اهم وظایف این مدیریت عبارت است از: برنامه‌ریزی برای سازماندهی، فهرست‌نویسی، رده‌بندی و آماده‌سازی منابع کتابخانه با استفاده از ابزارهای کتاب‌شناختی، فن‌آوری‌ها و شیوه‌های نوین و بر اساس استانداردهای رایج ملی و فراملی و ایجاد و تکمیل پایگاه‌های اطلاعاتیِ روزآمد و توسعه‌پذیر.

پایگاه منابع چاپی و غیرچاپی: از مهم‌ترین فعالیت‌هایی که در بخش «مدیریت سازماندهی منابع» کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی صورت می‌گیرد فهرستنویسی و ورود اطلاعات منابع چاپی و غیر چاپی است در حال حاضر تعداد رکوردهای اطلاعاتی موجود در پایگاه کتابخانه (کتابخانه دیجیتال آذرسا) بیش از 670 هزار رکورد می‌باشد.

پایگاه نسخ خطی: یکی از بزرگترین گنجینه‌های غنی کتابخانه مجلس مجموعه نسخه‌های خطی است، موجودی این پایگاه نزدیک به 60000 رکورد می‌باشد.

پایگاه کتاب‌های چاپ سنگی و سربی: از دیگر مجموعه‌های ارزشمند و بی نظیر کتابخانه مجلس کتاب‌های چاپ سنگی و سربی است که فهرست‌نویسی جامع توصیفی و تحلیلی و ورود اطلاعات کلیه این منابع به طور روزآمد در «مدیریت سازماندهی منابع» انجام می‌شود. این پایگاه هم اکنون بالغ بر 20000 رکورد اطلاعاتی موجودی دارد که تمامی این منابع در پایگاه کتابخانه دیجیتال مجلس شورای اسلامی موجود است.

پایان نامه‌ها: بخش دیگری از منابع موجود در این کتابخانه را پایان‌نامه‌های فارسی عربی و لاتین تشکیل داده است؛ این پایان نامه‌ها در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا می‌باشد. در حال حاضر پایگاه کتابخانه مجلس دارای 10000 پایان‌نامه دانشگاهی است.

پیوست تصاویر دیجیتال: تهیه تصاویر دیجیتال برای کتب قدیمی و نفیس مهم‌ترین کارها برای حفظ این منابع ارزشمند و دسترسی آسان به آن هاست، این تصاویر در کتابخانه دیجیتال کتابخانه مجلس قابل استفاده و دانلود می‌باشد. تهیه رکورد برای این منابع ارزشمند و پیوست تصاویر از دیگر وظایف بخش فهرست‌نویسی می‌باشد.

همایش‌ها و نشست‌ها

کتابخانه‌ی مجلس با توجه به جایگاهش در سطح ملی و بین‌المللی و انتظاری که پژوهشگران از آن برای همکاری‌های فرهنگی و کتابخانه‌ای دارند در همایش‌ها و نشست‌های بسیاری در ایران و جهان شرکت داشته است یا همایش‌ها و نشست‌های بسیاری را بر‌گزار نموده است. در زیر به چند نمونه از همایش‌های برگزار شده توسط کتابخانه‌ی مجلس اشاره می‌شود.

سمینار مقدماتی نسخه‌های خطی

سمینار مذکور برای اولین بار در کشور در تاریخ اول و دوم خرداد 1379 برگزار شد. هدف از برگزاری این سمینار شناسایی، معرفی و بررسی شیوه‌‌های بهره‌وری بهینه از فن‌آوری پیشرفته در جهت احیای نسخ خطی بوده است.

 آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی

قدردانی و تجلیل از تلاش‌های ارزنده و تأثیرگذار دانش‌پژوهان متفکر و اندیشمندان صاحب‌عقیده‌ای که در کمال شکیبایی و تحمل رنج‌های گران با تلاش بسیار، سالیان دراز عمرِ پرُبرکت خود را وقف شناسایی و شناساندن، احیا، نشر، حفاظت و مرمت، تحقیق و تصحیح میراث مکتوب و گران‌بهای موجود در کتابخانه‌های شخصی و عمومی کرده و می‌کنند افتخاری است که کتابخانه‌ی مجلس انجام آن را بر ذمه‌ی خود دانسته و با ابتکارِ برگزاری آیین ویژه‌ی سالانه‌ای همزمان با برنامه‌های هفته‌ی کتاب جمهوری اسلامی ایران از این فرزانگان دانشمند و متواضع و متخصصان بی‌ادعا و صبور، تجلیل کرده و با انتشار آثاری در قالب ویژه‌نامه و یادنامه به قدرشناسی از این بزرگواران تلاش نموده تا شیوه‌ی زندگی و روش علمی ایشان چراغ راهی باشد برای ایجاد انگیزه در محققان جوان. در آیین‌های هشت‌گانه‌ی برگزار شده در سالهای 87-79 از این اسوه‌های مجاهده‌ی علمی به صورت ویژه تجلیل به عمل آمده است:

• سال اول(1379): همایش مقدماتی؛
• سال دوم(1380): استاد عبدالحسین حائری، کتابشناس برجسته؛
• سال سوم(1381): استاد محمدتقی دانش‌پژوه، فهرست‌نگار شهیر؛
• سال چهارم(1382): استاد احمد منزوی، فهرست‌نگار شهیر؛
• سال پنجم(1383): استاد دکتر اصغر مهدوی، کتاب‌شناس و نسخه‌شناس برجسته؛
• سال ششم(1384): حجه الاسلام و المسلمین استاد سید احمد حسینی اشکوری، فهرست‌نگار برجسته؛
• سال هفتم(1385): استاد سید عبدالله انوار، مصصح و فهرست‌نگار برجسته؛
• سال هشتم(1386): استاد میر جلال‌الدین محدث ارموی، مصصح برجسته؛
• از سال نهم به بعد این همایش از سوی دیگر‌ نهاد‌ها‌ی فرهنگی و پژوهشی مانند کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران برگزار می‌گردد.

 نخستین همایش تاریخ مجلس؛ دوشنبه، 31 خرداد 1389

این همایش در نوع خود نخستین همایشی بود که به طور مستقل و متمرکز به تاریخ مجلس در ایران  و موضوعات مربوط به آن پرداخت. از اهداف اصلی این همایش می‌توان به شناسایی استعداد‌های حوزه‌ی تاریخ‌نگاری مجلس در ایران، رفع برخی شبهات و انتشار منابع و مآخذی در این زمینه دانست. از مقالات رسیده به دبیرخانه‌ی همایش، 135 مقاله در ویژه‌نامه‌ی پاییز پیام بهارستان چاپ شد.  

نخستین همایش بین‌المللی میراث مکتوب ایران و افغانستان؛ شنبه، 12 تیر 1389

هدف از برگزاری این همایش شناسایی اشتراکات فرهنگی و میراث مکتوب مشترک فارسی‌زبان ایران و افغانستان بود که تا کنون از نگاه افکار عمومی مغفول مانده بود، تحکیم روابط فرهنگی دو کشور و ایجاد شرایط مناسب برای انجام تلاش‌های مشترک برای شناسایی، نگهداری شناساندن این میراث مشترک بوده است.

همایش بازشناسی مناسبات فرهنگی ایران و عراق

هدف از برگزاری این همایش شناخت بیشتر پژوهشگران دو کشور از مشترکات فرهنگی و تاریخی یکدیگر بود و در حدود 120 نفر از استادان دانشگاه‌های بغداد، بصره، نجف، کوفه و سایر دانشگاه‌ها در این همایش شرکت داشتند. مدت همایش 5 روز در تهران، قم و مشهد بود و در روزهای سه‌شنبه تا شنبه مورخ 13 تا 17 اردیبهشت 1390 برگزار گردید. از جمله مهمانان ویژه‌ی این همایش دکتر ابراهیم جعفری- نخست‌وزیر سابق عراق- و دکتر احمد چلبی- نماینده‌ی فعلی مجلس عراق- بودند.   

اساسنامه و ساختار سازمانی

اساسنامه‌ی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ی روز سه‌شنبه، مورخ 13 آذر 1375 به تصویب مجلس و در تاریخ 5 دی 1375 به تأیید شورای نگهبان رسید. اساسنامه‌ی مذکور دارای 13 ماده و 2 تبصره است.

مطابق ماده‌ی اول  این اساسنامه؛کتابخانه‌ی مجلس، مؤسسه‌ای تحقیقاتی، فرهنگی و خدماتی است که زیر نظر مستقیم رئیس مجلس فعالیت می‌کند. ماده‌ی 3 اساسنامه بیان می‌دارد هدف اصلی و بنیادی کتابخانه‌ی مجلس جمع‌آوری آثار حقوقی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی با تأکید بر اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی، حفظ و نگهداری میراث ملی، آثار کمیاب و خطی و موزه‌ای و انتشار مناسب آن، ارائه‌ی خدمات به نمایندگی مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان، مجلس خبرگان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، دولتمردان نظام و پژوهشگران داخلی و خارجی، دانشجویان و سایر مراجعین است.

ماده‌ی 5 به ارکان کتابخانه می‌پردازد. این ارکان عبارتند از هیأت أمنا و رئیس کتابخانه. مطابق ماده‌ی 6، اعضای هیأت أمنا عبارتند از رئیس مجلس، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات، رئیس کمیسیون فرهنگی، کار‌پرداز فرهنگی و دو نفر از کارشناسان کتابداری و کتابشناسی به پیشنهاد رئیس کتابخانه و تأیید رئیس مجلس. رئیس مجلس، رئیس هیأت أمنا و رئیس کتابخانه، دبیر هیأت أمنا است.

مطابق ماده‌ی 10، وظایف هیأت أمنا بدین قرار است: سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و تعیین خط‌مشی کلی در امور کتابخانه، بررسی و تصویب بودجه‌ی سالانه‌ی کتابخانه، پیشنهاد تغییر و اصلاح اساسنامه‌ به کمیسیون مشترک امور اداری و استخدامی و دیوان محاسبات، بودجه و امور مالی مجلس، استماع و اظهار نظر نسبت به گزارش رئیس کتابخانه، تصویب آیین‌نامه‌های داخلی مورد نیاز کتابخانه، تهیه و تصویب آیین‌نامه‌های مالی، استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه و مشاوره با رئیس مجلس در جهت تثبیت یا عزل رئیس کتابخانه.

بر اساس ماده‌ی 11، رئیس کتابخانه مستقیماً از طرف رئیس مجلس منصوب می‌شود و بر طبق ماده‌ی 12، وظایفی چون سرپرستی کلیه‌ی امور کتابخانه، مراقبت بر حسن اجرای اساسنامه و تصمیمات هیأت أمنا، معرفی اعضای انتخابی هیأت أمنا‌ی کتابخانه به رئیس مجلس، اخذ مجوز‌های لازم جهت استخدام از هیأت أمنا، نصب و عزل کارکنان کتابخانه، امضای کلیه‌ی قرارداد‌ها و اسناد مالی و افتتاح حساب با رعایت ضوابط و مقررات قانونی، پیش‌بینی راه‌های افزایش درآمد جهت پیشنهاد به هیأت أمنا، پیشنهاد بودجه‌ی سالانه و تهیه‌ی گزارش عملکرد آن، پیشنهاد آیین‌نامه‌های مالی، معاملاتی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی به هیأت أمنا، پیشنهاد تغییر و یا اصلاح اساسنامه به هیأت أمنا و دعوت از اعضای هیأت أمنا برای تشکیل جلسه را بر عهده دارد.

پژوهش

تحقیق در عرصه‌ی متن‌پژوهی و تصحیح و احیای نسخه‌های خطی که منجر به ارائه‌ی دستاوردهای علمی، فرهنگی و هنری فرهیختگان اعصار گذشته به نسل کنونی و نسل‌های بعدی می‌شود جان‌مایه‌ی مبارک تلاش‌هایی است که در مرکز پژوهش کتابخانه‌ی مجلس صورت می‌پذیرد تا ضمن پاسداشت هویت ملی و تأکید بر اصالت‌های تمدن شکوهمند خودی، دل‌نگرانی گرفتار آمدنِ نسل نو در مهلکه‌ی هول‌انگیز بی‌هویتی و شیفتگی‌های تحمیلی به خرده‌فرهنگ‌های بی‌اصالت کاهش یابد.

کتابخانه‌ی مجلس که خود گنجینه‌ی بی‌نظیری از این مواریث معنوی را پاسداری می‌کند در راستای همین سیاست و برنامه‌ی استراتژیک با تشکیل مرکز پژوهش، کار سنگین و طاقت‌فرسای تحقیق، تصحیح و انتشار این گنج‌های دانش و معرفت و فعالیت در دیگر عرصه‌های پژوهشی و انتشاراتی  را در دستور کار خود قرار داده و با بهره‌گیری از تجارب، تخصص و علاقه‌ی جمعی از پژوهشگران متعهد و صاحب‌رأی، سالیانی است که در این مسیر گام بر‌می‌دارد. حاصل این تلاش‌ها که با حمایت شمار فراوانی از پژوهشگران همکار صورت گرفته 275 عنوان کتاب بوده است که در ادامه توضیحات مختصری درباره‌ی این انتشارات ارائه می‌شود. 

به طور کلی انتشارات کتابخانه‌ی مجلس در مقوله‌های ذیل صورت می‌گیرد:

نشریات کتابخانه

کتابخانه‌ی مجلس در شناساندن میراث مکتوب خود و کمک به پیشرفت پژوهش‌های فرهنگی 2 عنوان نشریه منتشر می‌کند:

پیام بهارستان

این مجله در دوره‌ی اول با قطع رحلی، ماهنامه‌ای در زمینه‌ی کتابداری و اطلاع‌رسانی بود که تحت نظر شورای سردبیری و شورای نویسندگان در قطع رحلی با بهره‌گیری از فعالیت‌های فکری، ذوقی و قلمی همکاران کتابخانه و دانشجویان و پژوهشگران منتشر می‌شد. در این دوره یعنی از اسفند  1379 تا تابستان 1387، 81 شماره توفیق نشر یافت. در طول این دوره، ویژه‌نامه‌های متعددی در موضوعات مختلف مانند هفت دوره آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی، کتابخانه‌ی شماره‌ی 2، مرمت، اسناد، مولانا جلال‌الدین بلخی، نشریات و ضمیمه‌های درخصوص سهل تستری، خانبابا مشار، دکتر محسن صبا و مرحوم احمد گلچین معانی نیز منتشر گردید.

دوره‌ی دوم این نشریه از پاییز سال 1387 به صورت فصلنامه‌ی اسناد، مطبوعات و متون در قطع وزیری آغاز شد و تاکنون 11 شماره از این فصلنامه و 2 ویژه‌نامه در حوزه تاریخ پزشکی و تاریخ مجلس منتشر گردیده است.

 نامه بهارستان

نشریه‌ای بین‌المللی است که به منظور  انجام مطالعات و تحقیقات تخصصی در حوزه‌ی نسخه‌شناسی و نسخه‌پردازی و با هدف ترغیب و تشویق پژوهشگران این حوزه و با انگیزه‌ی انعکاس تحقیقات در خصوص شناسایی، حفاظت، نگهداری، ترمیم، احیا، نقد و معرفی نسخه‌ها و اسناد خطی منتشر می‌شود و از اقبال و توجه علاقمندان بسیاری در سراسر ایران و جهان برخوردار است. کارشناسان و گروه مشاوران علمی این نشریه که همه از چهره‌های سرشناس این فن در عرصه بین‌المللی هستند به ترتیب الفبای نام خانوادگی عبارتند از: اُلگ ف. آکیموشکین(روسیه)، ایرج افشار(ایران)، عبدالله انوار(ایران)، آنجلو میکله پیه مونتسه(ایتالیا)، عبدالحسین حائری(ایران)، فرانسیس ریشار (فرانسه)، ابراهیم شبّوح (اردن)، سید امیرحسن عابدی(هند)، ایمن فؤاد سید(مصر)، نجیب مایل هروی(افغانستان)، احمد منزوی(ایران)، علینقی منزوی(ایران)، عارف نوشاهی(پاکستان)، محمد عیسی ولی(انگلستان) و یان یوست ویتکام(هلند).

از این نشریه که از آغاز با سردبیری جناب آقای مطلبی کاشانی همراه بوده، از بهار 1379 تاکنون16 شماره منتشر شده است.

اسناد بهارستان

مجله اسناد بهارستان شماره نخست خود را در بهار 1390 منتشر کرد. این مجله که ویژه مقالات اسنادی است قرار است هر سه ماه یک بار به صورت فصلی انتشار یابد.

مجموعه ها

این مجموعه‌ها عبارتند از:

گنجینه بهارستان

کتابخانه‌ی مجلس در راستای احیاء و نشر نسخ خطی با ارزش خود تلاش می‌کند با همت گروهی از محققان حوزه و دانشگاه مجموعه‌ی نسخه‌های خطی کم حجم معروف به « رساله » را تحت عنوان « گنجینة بهارستان » در قالب 8 موضوع یعنی «علوم قرآنی و روایی»، «حکمت شامل منطق، فلسفه، کلام و عرفان»، «فقه و اصول»، «اخلاق»، «ادبیات فارسی»، «ادبیات عربی»، «تاریخ و جغرافیا» و «علوم و فنون» تصحیح و به پیشگاه اندیشوران عرضه نماید. تا کنون از این مجموعه 18 جلد منتشر شده است.

تفاوت این مجموعه با میراث بهارستان این است که هر جلد گنجینة بهارستان تنها به یک موضوع اختصاص دارد، اما هر جلد میراث بهارستان موضوعات مختلف را در بر می‌گیرد.

 نسخه پژوهی

مجموعه‌ای درباره‌ی فهرست‌های کتابخانه‌های ایران، پژوهش‌های نسخه‌شناسی تصحیح رساله‌های خطی، کتابشناسی‌های موضوعی، راهنمای کتابخانه‌ها، برافزوده‌ها و نویافته‌های خطی، تصحیح و تکمله بر فهرست‌ها و کتابشناسی‌ها، اطلاع‌رسانی در حوزه نسخه‌های خطی است که تا کنون 3 شماره از آن به کوشش استاد ابوالفضل حافظیان بابلی تدوین و منتشر گردیده است.

اوراق عتیق

این مجموعه که تاکنون دفتر اول آن انتشار یافته است حاوی فهرست کتابخانه‌های فراوانی است که در جهان اسلام پراکنده بوده و تاکنون فهرست آن‌ها به زبان فارسی انتشار نیافته بود. علاوه بر این، شماری مقاله‌ی پژوهشی نیز در حوزه‌ی نسخه‌شناسی دارد. این مجموعه تحت مدیریت آقای محمدحسین حکیم انتشار می‌یابد.

حدیث عشق

کتابخانه‌ی مجلس از سال 1379 تا سال 1386 هم‌زمان با هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران « آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی » را برای تجلیل و قدردانی از آنانی که عمر خویش را در مسیر معرفی، احیاء، انتشار و حفظ میراث علمی و فرهنگی بازمانده از دانشمندان و پژوهشگران پیشین صرف نموده‌اند برگزار می‌نمود. در کنار تقدیر از همه حامیان و فعالین نسخ خطی، بزرگداشت و نکوداشت ویژه‌ای نیز به یکی از افراد شاخص و برجسته اختصاص داشت و مجموعه‌ای از آثار برگزیده و شرح زندگی آنان در مجموعه‌ای به‌نام « حدیث عشق » که حکایتی از تلاش و کوشش طولانی و برآمده از عشق و شیفتگی ایشان به فرهنگ و تمدن بشری بود منتشر می‌شد.

تا کنون 6 مجلد منتشر شده و دفتر 4 که نامه‌ها و اسناد مرحوم محمد‌تقی دانش‌پژوه را دربر‌می‌گیرد در دست تدوین است. همچنین در سال 1386 به مناسبت برگزاری هشتمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی و تجلیل از استاد میر‌ جلال‌الدین محدث ارموی، به‌جای حدیث عشق،  دفتر اول هدیة بهارستان منتشر گردید. در ادامه‌ی چنین مجموعه‌هایی کتاب دیگری در خصوص نکو‌داشت آیت‌الله عزیز‌الله عطاردی – پژوهشگر موفق و نام‌آور- زندگی و آثار ایشان به زودی منتشر می‌گردد.

میراث بهارستان

در کنار آثار خطی مستقل و حجیم، رسائل کوتاهی نیز وجود دارد که از لحاظ اشتمال بر فواید مختلف علمی، چاپ و نشر آنها از ضروریات عرصه تحقیق است. با توجه به اینکه امکان عرضه‌ی این رسائل در قالب یک کتاب مستقل میسر نیست، ‌لذا بایسته می‌نماید این‌گونه آثار کم‌حجم به صورت مجموعه‌ای در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. در همین راستا کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی با ساماندهی این مجموعه سعی در عرضه و نشر شماری از رسائل کوتاه و کم‌حجم خطی و مرقعات نفیس دارد. از انتشار نخستین شماره آن در سال 1387 تاکنون 3 دفتر از مجموعه میراث بهارستان با نظارت ویژه آقای بهروز ایمانی به چاپ رسیده است.

فهرست نسخ خطی

تدوین تاریخ علم بدون آگاهی از مواریث علمی‌مان محال است. لذا قدم نخست در این راه، فهرست‌نویسی نسخ خطی است. کتابخانه‌ی مجلس در این امر بسیار کوشا است. کار فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی از سال 1305 در کتابخانه آغاز شد و هم اکنون با قوت ادامه دارد به‌طوری‌که تا کنون 38 جلد منتشر شده است.

کار اساسی و مهم دیگری که هم اکنون در حال انجام است بازنگری، اصلاح غلط‌های چاپی و محتوایی فهارس قدیمی و باز‌چاپ آن‌ها است. بازنگری در مجلدات گذشته به اتمام رسیده و ان شاءالله به زودی به چاپ سپرده خواهد شد.

قرآن مجلس

یکی دیگر از تلاش‌های انتشاراتی کتابخانه‌ی مجلس چاپ عکسی نسخ و مرقعات نفیس کتابخانه است. از این دست تاکنون 13 عنوان منتشر گردیده است. در دو سال گذشته دست کم پنج اثر نفیس در این زمینه انشتار یافت. علی نامه با همکاری مؤسسه میراث مکتوب و کتابخانه تخصصی تاریخ (قم)، الامامه و السیاسه بر اساس نسخه قرن هشتم هجری، تفسیر کتاب الله (یک دوره تفسیر کامل قرآن بر اساس مذهب زیدی و معتزلی) با همکاری کتابخانه تخصصی علوم قرآنی (قم)، مصحف بهارستان، شامل گزیده صفحات قرآن های خطی کتابخانه مجلس. آخرین و بهترین اثری که تاکنون کتابخانه مجلس افتخار نشر آن را داشته است، چاپ قرآن به خط احمد نیریزی از سال 1122 هجری قمری است که به نفیس‌ترین صورت تحت عنوان قرآن مجلس انتشار یافته است. این قرآن در ماه رمضان سال 1389 با حضور ریاست محترم مجلس رونمایی و همزمان توزیع شد.

لوح فشرده

کتابخانه‌ی مجلس در راستای معرفی نشریات قدیمی و با ارزش خود و تسهیل دسترسی به آن‌ها، لوح‌های فشرده‌ای از این منابع فرآهم می‌کند. گفتنی است این الواح فشرده که توسط مدیریت فناوری اطلاعات کتابخانه‌ی مجلس تهیه می‌گردد در درجه نخست شامل انتشار لوح مطبوعات فارسی ایران مشتمل بر 58 عنوان مطبوعات منتشره در ایران تا مشروطه است.

افزون بر آن شماری از نشریات دینی دوره پهلوی دوم به صورت ویژه انتشار یافته که عبارت است از: تذکرات دیانتی، الدین و الحیوة، دعوة الاسلام و الاسلام (دو مجله از محمدعلی داعی الاسلام)، روزنامه استوار قم(40 سال انتشار)، حکمت، مجله مسلمین، آئین اسلام، روزنامه مجلس، مطبوعات افغانستان (مشتمل بر 33 عنوان نشریه افغانی موجود در آرشیو کتابخانه مجلس)، مشروح مذاکرات مجلسین شورای ملی و اسلامی، مطبوعات دینی (شامل 6 عنوان مجله به‌نام‌های نامه فروغ علم، تعلیمات اسلامی، گنج شایگان، مردان خدا، دارالسلام، همایون) و مجله بررسی های تاریخی، مقالات تاریخی مجله خواندنی‌ها، لوح حاوی شماری از آثار مخطوطخواجه نصیر‌الدین طوسی در کتابخانه مجلس(کنگره بین‌المللی هفتصد و پنجاهمین سالگشت دانشمند بزرگ خواجه نصیر‌الدین طوسی) و همچنین لوح فشرده حاوی  کتاب‌های دست‌نویس شیخ بهائی، درس‌هایی از مکتب اسلام، مکتب تشیع و نشریه مسجد اعظم از این شمار است.

کتاب مجلس دیروز و امروز

کتاب تصویری هنری مجلس، دیروز و امروز طی سال 1389 توسط سه تن از جوانان هنرمند تهیه و به چاپ رسید. این اثر حاوی تاریخ مجلس به صورت تصویری با توضیحاتی به دو زبان در باره اهم مسائل پیرامون تاریخ مجلس و مواد مربوط به مجلس در قانون اساسی است.

 فهرستواره دست نوشت های فارسی (دنا)

این فهرستواره حاوی اسامی بیش از 320 هزار اثر خطی است که در کتابخانه های عمومی و خصوصی ایران نگهداری می شود. کتاب یاد شده، به عنوان مجموعه‌ای حاوی میراث مخطوط ایران، کامل‌ترین اثری است که تاکنون در این زمینه انتشار یافته است. این اثر 12 جلدی، افزون بر فهرست الفبایی کتاب، حاوی دو مجلد فهرست الفبایی نام مؤلفان است. در این فهرست به جز نام کتاب و مؤلف، محل نگهداری نسخه و شماره آن نیز در اختیار خواننده قرار می گیرد. این کار حاصل تلاش پانزده ساله‌ی مؤسسه‌ی امام جواد علیه السلام با مدیریت جناب آقای حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ مصطفی درایتی است که کتابخانه‌ی مجلس افتخار انتشار آن را در مهرماه 1389 داشته است.

تصاویر کتابخانه