کتابخانه آستانه مقدس حضرت معصومه (س) Library holy shrine of Fatima Masooma
تاسیس: ۱۳۳۱ ه.ش.
موقعیّت: قم
کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها السلام در سال ۱۳۳۱ شمسی از طرف تولیت وقت آن زمان، آقای حاج سیدابوالفضل تولیت، تاسیس شد. ایشان نخست با اهدای ۱۵۰۰ جلد کتاب خصوصی خویش، این کتابخانه را تامین و سپس با هزینه آستانه مقدسه به مرور کتاب های لازم خریداری شد. مرحوم آیت الله العظمی بروجردی رحمه الله و آیت الله العظمی نجفی مرعشی و دیگران نیز کتاب هایی را به این کتابخانه اهدا نموده اند.
همان طور که مرحوم دانش پژوه در مقدمه کتاب فهرست نسخ خطی کتابخانه آستانه مقدسه قم و حجه الاسلام والمسلمین آقای علی دوانی در مقدمه کتاب تاریخ قم و نیز آقای فیض در کتاب گنجینه آثار قم گفته اند، آستانه مقدسه قبلا هم کتابخانه داشته و برخی از نسخه های موجود حاکی از قدمت چند صد ساله آن کتابخانه است.
در سابق به محل نگهداری کتابها و اشیای نفیس «خزانه » گفته می شد و قرائنی در دست است که این آستانه هم قبل از سال ۵۷۴ق خزانه ای داشته است.
از قرن دهم در این بارگاه محلی برای نگهداری کتابها اختصاص یافت و مسؤولی به نام «کتابدار» برای آن معین شده است. در ابتدای بعضی از نسخه ها مهر و نام کتابداران موجود است. از قرائن معلوم می شود که حداقل از قرن ششم در این آستانه مقدسه محلی برای کتاب وجود داشته و از قرن دوازدهم افرادی به عنوان کتابدار آستانه مقدسه مشغول خدمت بوده اند.
نحوه شکل گیری کتابخانه
نحوه شکل گیری کتابخانه به سه صورت است:
بخشی از آن به صورت وقف، بخش دیگر آن به صورت اهدایی از طرف افراد خیر تامین می شود، ولی قسمت اعظم آن کتاب هایی است که کتابخانه خریداری می کند.
کتابداران و فهرست نویسان کتابخانه
در بخش کتب چاپی آقایان سیدجلیل جلیلیان و ناصر محمدی قربانی; در بخش چاپ سنگی حجه الاسلام آقای علی صداریی خوئی و در بخش کتب خطی آقای محمدتقی دانش پژوه و حجه الاسلام والمسلمین آقای سیدحسن نقیبی و حجه الاسلام آقای علی صدرایی خوئی زحمت تالیف و فهرست آن ها را کشیده اند.
تعداد کتب کتابخانه
کتب خطی حدود ۲۰۰۰ نسخه، کتب چاپ سنگی ۳۵۰۰ جلد، کتب چاپی حروفی ۵۴۰۰۰ جلد می باشد.
لازم به ذکر است که گنجینه قرآن کتابخانه که در مخزن قرآن منظور شده است حدود دو هزار نسخه می باشد.
تعداد مراجعه کنندگان
کتابخانه در دو نوبت صبح و عصر خدمات رسانی می کند و در سال حدودا ۴۰۰ هزار نفر مراجعه کننده دارد.
تعداد همکاران کتابخانه
همکاران متخصص ۷ نفر و غیر متخصص ۸ نفر در کتابخانه فعالیت دارند.
مساحت کتابخانه
کتابخانه در سه طبقه ونیم که هر طبقه ۵/۱۰۸۳ مترمربع مساحت دارد، احداث شده است.
این کتابخانه سه سالن مطالعه دارد: سالن شماره یک با ظرفیت یک صد صندلی، سالن شماره دو مفروش با ظرفیت یک صد نفر و سالن شماره سه، سیصد صندلی گنجایش دارد.
تجهیزات (نمابر، دستگاه تکثیر، رایانه، دستگاه آفت زدایی (
طرح های در دست اجرا
با گسترش حرم مطهر، کتابخانه هم توسعه داده می شود و در حال حاضر زمینی به مساحت ۸۲ هکتار در انتهای خیابان چهارمردان تهیه شده که قسمت مهمی از آن به این منظور اختصاص داده شده است.
خانه مطبوعات
آستانه مقدسه قم افتخار دارد که در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برای ارتقای فرهنگ اسلام، ترویج معارف اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و توسعه فرهنگی کشور اقداماتی را انجام داده است، لذا برای استفاده بهتر محققین و دوستداران تحقیق، اقدام به راه اندازی خانه مطبوعات کرده است.
خانه مطبوعات آستانه که زیر مجموعه کتابخانه آستانه مقدسه می باشد، به لحاظ همجواری با حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام، مدرسه فیضیه و دارالشفاء برای دسترسی آسان عموم دانش پژوهان و دانشجویان و طلاب محترم در امر تحقیق در زمینه های دینی، فرهنگی، اجتماعی و… احداث شده است.
این مجموعه فرهنگی دارای دو بایگانی می باشد:
الف. بایگانی قدیمی (نفایس)
ب. بایگانی نشریات جاری و ادواری.
قدیم ترین نشریه ارزشمند در این واحد، روزنامه شرف به خط محمدحسن در تاریخ ۱۳۰۲ قمری است که به صورت نسخه اصلی موجود است. مطبوعات قبل از سال ۱۳۷۱ شمسی که به این بارگاه اهدا شده، در کتابخانه قدیم واقع در صحن عتیق (طلا) نگه داری می شود و به صورت آزاد در دسترس عموم قرار گرفته است. فعالیت خانه مطبوعات از سال ۱۳۷۱ شمسی شروع شده و تعداد عناوین خود را سال به سال افزایش داده و هم اکنون به بیش از سیصدوپنجاه عنوان مجله و روزنامه بالغ می شود.
اهم فعالیت های خانه مطبوعات
- جمع آوری و تنظیم نشریات قدیم
- مکاتبه با کلیه ناشران و درخواست ارسال نشریات
- بایگانی بیش از ۳۵۰ عنوان روزنامه، دو هفته نامه، ماهنامه و فصلنامه
- برقراری ارتباط با مراکز فرهنگی و اجتماعی برای خدمات رسانی به مراکز تحقیقاتی و علمی
- تهیه شناسنامه و تشکیل پرونده برای هر یک از مجلات
- صدور کارت شناسایی برای کلیه مجلات و روزنامه های صحافی شده
- تهیه برگه دان جهت سهولت کار مراجعان به دو صورت عنوان و سال انتشار
- از آغاز فعالیت این مجموعه (در سال ۱۳۷۱ تاکنون) ۴۱۲۵ جلد مجله و بیش از ۱۳۲۰ شماره روزنامه صحافی شده در آرشیو آماده بهره برداری مراجعه کنندگان می باشد
- پیگیری و تکمیل نواقص مجلات و روزنامه ها
- ثبت روزنامه و مجلات در دفتر کل
- تهیه برگه دان برای نفایس، جهت سهولت کار مراجعان
- تنظیم بایگانی روزنامه های قدیمی که به صورت پراکنده جمع آوری شده و آماده برای صحافی است
- تهیه و لیست روزنامه های قدیمی و آماده نمودن ۴۲۰ نسخه از روزنامه ها
- خدمات رسانی به محققان در دو نوبت صبح و عصر
- آماده کردن بیش از ۸۳۰ نسخه روزنامه و مجله برای صحافی
- تهیه آمار مراجعه کنندگان در پایان هر روز و هر ماه.
نسخ خطی کتابخانه آستان حضرت معصومه(س)
نسخ خطی تاریخ زنده و گویای فرهنگ دینی و ملی کشورهای اسلامی است. امروزه برای نگهداری این نفایس گرانقدر، در سراسر جهان مراکزی تاسیس شده که در به دست آوردن این میراث با یکدیگر رقابت می کنند. کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) یکی از این مراکز است. این کتابخانه واحدهای مختلفی دارد. پیرامون تاریخچه تاسیس کتابخانه در این آستانه زمان مشخصی را نمی توان تعیین کرد. این بارگاه مطهر، از بدو به وجودآمدنش در اوایل قرن سوم هجری، همواره مورد توجه شیعیان، بویژه اهالی قم، بوده است و شیعیان به قصد تقرب و جلب رضای باری تعالی اموالی را بر این روضه مقدسه وقف کرده اند. از جمله این موقوفات قرآنها و کتابهایی است که وقف این آستانه مقدسه شده است.
کهن ترین سندی که به رونق این بارگاه و مدرسه و موقوفات آن تصریح کرده، کتاب گرانقدر «نقض » تالیف شیخ عبدالجلیل رازی قزوینی، از علمای قرن ششم هجری، است. وی متولد قزوین و ساکن تهران بود و به همین جهت از اوضاع قم اطلاع کامل داشت. تالیف این کتاب حدود سال ۵۶۰ق صورت گرفته است.
اخبار در خصوص ساختمان جدید کتابخانه حضرت معصومه (س)
شهریور ۱۳۹۳:
مسئول کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) از افتتاح کتابخانه قفسه باز حرم مطهر حضرت معصومه(س) در دهه کرامت خبر داد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سپاه استان قم به نقل از روابط عمومی آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه علیها السلام؛ حجت الاسلام والمسلمین مهدی احمدی با اشاره به راه‌اندازی کتابخانه قفسه باز اظهار کرد: هم اکنون در حال جدا سازی مخازن ویژه، اصلی و غیر اصلی کتابها از یکدیگر هستیم.
وی با بیان اینکه کتابخانه قفسه باز به دو بخش خواهران و برادران تقسیم می‌شود عنوان کرد: این کتابخانه مجهز به سیستم RFID و امانت دهی کتاب به صورت اتوماتیک خواهد بود.
احمدی افزود: قفسه‌های این کتابخانه نیز به دستگاه خواننده برای خوانش شماره کتابها مجهز است.
مسئول کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) تصریح کرد: این دستگاه در صورتی که کتابها به شکل منظم و شماره گذاری شده در جای خود قرار نگیرند، هشدار خواهد داد.
وی خاطرنشان کرد: به اشتراک گذاری تصاویر متن کامل نسخ خطی، سنگی، سربی و کتب ویژه در فضای مجازی و به‌روز رسانی سایت‌های کتابخانه حرم مطهر از دیگر برنامه‌های در دست اقدام کتابخانه آستانه مقدسه قم است.
احمدی یادآور شد: ثبت نام سال جدید کتابخانه حرم حضرت معصومه(س) از ۱۵ شهریور ماه سال جاری آغاز شده و عملیات ثبت نام به صورت اینترنتی انجام خواهد شد.
شهریور ۱۳۹۳:
معاون وزیر راه و شهرسازی خبرداد: تکمیل کتابخانه مرکزی حرم حضرت معصومه(س) تا پایان سال۹۳ معاون وزیر راه و شهرسازی با اعلام اینکه تاکنون ۷۰ میلیارد تومان برای توسعه ضلع شرقی حرم حضرت معصومه(س) هزینه شده است ، گفت: کتابخانه مرکزی حرم با گنجایش ۹۰۰ هزار جلد کتاب تا پایان امسال به بهره برداری می رسد.
به گزارش روابط عمومی سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات دولتی و عمومی ، محمد جعفر علیزاده با بیان اینکه طرح توسعه ضلع شرقی حرم مطهر حضرت معصومه (س) با هدف پاسخگویی مناسب به نیاز زائران از سال ۸۷ در زمینی به مساحت ۲۹ هزار مترمربع آغاز شد، اظهار داشت: این مجموعه با ۵۰ هزار مترمربع زیربنا در نهایت دارای کتابخانه مرکزی ، صحن،شبستان و فضاهای جانبی خواهد بود که می تواند به تعداد زیادی از زائران خدمات دهی داشته باشد.
مدیرعامل سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات دولتی و عمومی با اشاره به حجم بالای تملک ها در طرح توسعه ضلع شرقی حرم مطهر حضرت معصومه (س)،افزود:از ۷۰ میلیارد تومانی که تاکنون در پروژه هزینه شده،۴۵ میلیارد تومان آن به تملک ها اختصاص یافته است.
وی تصریح کرد: تاکنون ۱۴۵۰۰ مترمربع از زمین های مورد نیاز طرح تملک شده اند و ۹۷۰۰ مترمربع دیگر نیز در دست تملک هستند.این درحالی است که شهرداری قم نیز باید۴۸۰۰مترمربع محدوده خیابان ارم را در اختیار طرح قرار دهد.
معاون وزیر راه و شهرسازی با اعلام اینکه عملیات ساخت کتابخانه مرکزی حرم مطهر حضرت معصومه (س) تا پایان سال ۹۳ به اتمام می رسد، گفت:این کتابخانه ۱۱۲۰۰ مترمربعی پس از تکمیل ، علاوه بر گنجایش ۹۰۰ هزار جلد کتاب دارای امکاناتی مانند تالار قفسه باز،قرائتخانه های خواهران ، برادران و نابینایان،۴۸۰محل مطالعه، کتابخانه دیجیتال ، مخزن نسخ خطی،تالار محققان ،اتاق مباحثه و سابر فضاهای خدماتی است.
علیزاده با بیان اینکه صحن۸۹۰۰ مترمربعی و شبستان۸۱۰۰ مترمبعی ضلع شرقی حرم مطهر حضرت معصومه (س) پس از تکمیل ، گنجایش ۱۶ تا ۲۰ هزار نمازگزار را خواهد داشت،افزود: پیش بینی می کنیم تا پایان سال مالی ۹۵ این فضاها نیز تکمیل شوند.
مدیر عامل سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات دولتی و عمومی با اشاره به اینکه در سال ۹۳ برای طرح توسعه ضلع شرقی حرم مطهر حضرت معصومه (س) از محل اعتبارات ملی ۷ میلیارد تومان و از محل اعتبارات سفر مقام معظم رهبری ۱۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است، اظهار داشت: برای تکمیل کل طرح اعتباری معادل ۸۰ میلیارد تومان نیاز است که ۵۰ میلیارد تومان آن صرف تملک ها خواهد شد.
تصاویر کتابخانه
