کتابخانه ملی لبنان National Library of Lebanon= المکتبه الوطنیه اللبنانیه
تاسیس: ۱۹۲۲م.
وبگاه: http://bnl.gov.lb
موقعیت: بیروت
جمهوری لبنان در خاور میانه و در ساحل شرقی دریای مدیترانه قرار دارد. از شمال و شرق به سوریه و از جنوب به فلسطین اشغالی محدود می‌شود. جمعیت آن را اعراب مسلمان سنی و شیعه، مارونی‌ها، ارتدکس‌های یونانی و مسیحیان کاتولیک یونانی تشکیل می‌دهند. زبان رسمی لبنان عربی است، اما بیشتر لبنانی‌ها به انگلیسی و فرانسوی نیز صحبت می‌کنند. پایتخت آن شهر بندری بیروت است.
تاریخچه
لبنان در انجیل، سرزمین سرو (لدرلبنانی) نامیده شده است. آن را می‌توان سرزمین کتاب نیز نامید. در ناحیه جبل لبنان کتیبه‌ای فنیقی از گوری به‌دست آمده است که قدمت آن به قرون سیزده تا دهم قبل از میلاد می‌رسد و عقیده بر آن است که متعلق به اهرام بوده است. یونانی‌ها آن را بیبلوس، برگرفته از کلمه بیبلیو (یونانی) یعنی کتاب ترجمه کرده‌اند. مکان‌های باستانی لبنان مثل بعلبک، تیره، صور، صیدا، طرابلس، و جبل آثاری از وجود کتابخانه در دوران باستان را نشان می‌دهد. در دوران رهبانی تقریباً هر صومعه کتابخانه‌ای داشت اما بدون سازماندهی. مشهورترین کتابخانه‌های صومعه‌ای این دوره عبارتند از: "صومعه نجات بخش مقدس" که در ۱۷۱۱ در نزدیک صیدا بنا شده و کتابخانه صومعه سالواتوری‌ها در خونشارا که در ۱۶۹۶ ساخته شد و هر دو متعلق به فرقه کاتولیک یونانی هستند. در ۱۹۷۰ برنامه‌ای برای تهیه ریزفیلم از مجموعه‌های صومعه‌ها به اجرا درآمد. این ریزفیلم‌ها هم‌اکنون در دانشگاه امریکایی بیروت (اِی. یو. بی.) نگهداری می‌شوند.
کتابداری جدید لبنان با کتابخانه‌های دانشگاهی در قرن ۱۹ آغاز شد. دانشگاه پروتستان‌های سوری (تأسیس ۱۸۶۶) که بعداً به دانشگاه امریکایی بیروت تبدیل شد و کالج فرانسوی سن ژوزف (۱۸۸۱) از آن جمله‌اند. بیشترین کتابخانه‌های لبنان در اواسط دهه ۱۹۶۰ در بیروت و یا در حومه آن پدید آمدند. در این کشور ارائه خدمات کتابداری به مناطق روستایی یا اندک بود و یا وجود نداشت.
بسیاری از کتابخانه‌ها در جنگ داخلی بین مسلمانان و اعراب مسیحی که از ۱۹۷۵ آغاز شد و بیش از یک سال با شدت ادامه داشت، تخریب شدند، سوختند، و یا به غارت رفتند. سنگین‌ترین خسارت به کتابخانه ملی و مرکز اسناد و تحقیقات، لبنان وارد شد. کتابخانه‌های باقیمانده به‌صورت غیرمستقیم به دلایلی نظیر کاهش کارکنان، قطع یا کاهش بودجه، تورم، و بی‌ارزش شدن پول رایج کشور زیان دیدند. این عوامل سبب توقف ارائه خدمات به کتابخانه‌ها یا به حداقل رسیدن پیشرفت آنها در بیش از ۸۰ درصد موارد شد. اما جنگ اثرات مثبتی نیز به همراه داشت: گروه‌های سیاسی در رقابت با یکدیگر به تشکیل مراکز فرهنگی اختصاصی پرداختند. اکثر این مراکز کتابخانه داشتند و در جهت ترویج عقاید آنها فعالیت می‌کردند. برخی مراکز فرهنگی به انتشار کتابشناسی پرداختند. نمایشگاه‌های کتاب در شهرهای بزرگ معمول و فراوان شدند و نشر کتاب بسیار فعال و پر رونق شد. در ۱۹۹۱ دولت لبنان وزارت فرهنگ را تأسیس کرد و توسعه کتابخانه‌ها را یکی از اهداف آن قرار داد.
به گواهی اهل فن و کارشناسان کتاب و کتابداری دارالکتب اللبنانیه یکی از برجسته ترین موسسات فرهنگی منطقه خاور میانه قلمداد میشده که مورد دستبردهای مکرر و تخریب و هجوم قرار گفته است و در این میان جنگ شانزده ساله لبنان نقش نخستین را در تخریب، فروپاشی و انهدام آن بازی کرده است.
کتابخانه ملی لبنان که در عین حال به‌صورت کتابخانه‌ای عمومی، بدون امانت‌دهی، نیز عمل می‌کرد در ۱۹۲۲ زیر نظر وزارت آموزش ملی تأسیس شد. کتابخانه ملی با مجموعه شخصی فیلیپ دی طرازی در موزه ملی کار خود را آغاز کرد. از آن به بعد بود که رفته رفته اشیا و آثار گران قیمت دیگری از جمله جمع آوری و آرشیو روزنامه های عربی که در آن زمان صادر می شد، بر آن افزوده گردید. قابل ذکر است که مجموعه این روزنامه ها در حال حاضر جزء اسناد و مدارک مهم فرهنگی و مطبوعات سیاسی نادر و ارزشمند تلقی می شود. این کتابها ابتدا در منزلی واقع در محله ای که امروزه به "استارکو" معروف است نگهداری می شد تا اینکه در سال ۱۹۲۵ میلادی شورای نمایندگان تاسیس شد و کلیه این کتابها با ساختن کتابخانه ای ویژه در کنار ساختمان مجلس با معماری جدید به آنجا منتقل گردید. از این تاریخ بود که ولادت حقیقی این کتابخانه ملی آغاز شد. اهدای هشتاد هزار کتاب فرانسوی توسط کمیساریای فرانسه به کتابخانه از تحولات عمده دیگر آن است. در کنار اهدای کتاب، هر کتابخانه موظف شد که دو نسخه از کتابهای چاپ شده خویش را به این مرکز اهداء نماید. به طوری موفق شد بیش از سیصد هزار نسخه کتاب و بالغ بر یکصد هزار نسخه روزنامه، اعم از عربی و انگلیسی و فرانسوی را جمع آوری و نگهداری نماید.
قانون واسپاری حق مؤلف در ۱۹۴۱ تصویب شد و در ۱۹۵۹ اصلاح گردید، اما کتابخانه ملی هرگز نتوانست آن را به اجرا در آورد. اهداف و مقاصد کتابخانه هرگز تعریف نشد و هیچگاه نتوانست کتابداران شایسته داشته باشد. در این کتابخانه اخیراً کار تازه‌ای انجام نشده است، تعدادی از صد هزار جلد کتاب و دو هزار جلد نسخه خطی کمیاب آن نیز در جنگ داخلی دزدیده شد یا سوخت. در اوایل دهه ۱۹۹۰ به‌جز نام چیزی از کتابخانه ملی باقی نماند. اکنون دارای صدوپنجاه هزار کتاب و ۲۵۰۰ نسخه خطی است و جزو کتابخانه های واسپاری اسناد و مدارک سازمان ملل است.
محتویات و آثار کتابخانه
به طور کلی می توان سرمایه های فرهنگی و علمی این کتابخانه را به هشت قسمت ذیل تقسیم بندی کرد:
- کتابها که شامل سیصد هزار نسخه به زبانهای عربی، انگلیسی، فرانسوی، ترکی، فارسی، آلمانی و … در رشته های گوناگون علمی و ادبی و هنری است.
- مخطوطات: بخش مخطوطات جزء سرمایه های عظیم و گرانسنگ و قابل ملاحظه است که متاسفانه مورد دستبرد قرار گرفته است و در حال حاضر بالغ بر سه هزار نسخه مخطوط قدیمی در این کتابخانه موجود است .
- اسناد و مدارک تاریخی: در این بخش مدارک مهمی چون اسنادی از دولت لبنان و دوره قیمومت فرانسه و صورت جلسات مجلس عوام انگلیس و … نگهداری می شود. قابل ذکر است که صورت جلسات مجلس انگلیس جزء مدارک مهم کتابخانه تلقی می شود. حتی برخی از صورت جلسات در موزه های انگلیس نیز وجود ندارد و مفقود شده است.
- دایره المعارفها: در این بخش دایره المعارف ها به زبانهای مختلف نگهداری می شود.
- مطبوعات و جراید: این بخش از کتابخانه به دلیل دربر داشتن دوره کامل جراید قدیمی منطقه مهم و قابل توجه است.
- تصاویر بزرگان علم و ادب: در این قسمت تصاویر رنگ و روغنی توسط نقاشان برجسته ای چون عمر الانسی، قیصرالجمیل، عمر فروخ، صلیباالدویهی از شخصیت های فکری، فرهنگی، سیاسی و … منطقه از اوایل قرن نوزدهم میلادی نگهداری می شود.
- سفرنامه ها: در این بخش بالغ بر صد و پنجاه سفرنامه که به شکل جالبی سفر خارجیان و مستشرقین به لبنان را بیان می کند، نگهداری می شود. سفرهایی که در طول قرنهای هجدهم و نوزدهم به شرق صورت گرفته است.
- اشیاء موزه ای و باستانی: مثلاً دانه برنجی که بر روی آن سوره فاتحه نقش بسته و قطعاتی که با آب طلا جمله "روی الحسن عن ابی الحسن ان احسن الحسن الخلق الحسن" به شکل کشتی ای در سال ۱۹۲۰ میلادی توسط نسیب مکارم نوشته شده است.
سرقتهای انجام شده از کتابخانه
از جمله خسارت جبران ناپذیر وارده بر کشور و فرهنگ و جامعه علمی لبنان می توان به تخریب و تهاجم و غارت فرهنگی کتابخانه ملی لبنان در دوران جنگ شانزده ساله اشاره کرد.
کتابخانه ملی لبنان در طول جنگ مجموعاً سه بار در سال های ۱۹۷۹، ۱۹۸۱ و ۱۹۸۲ مورد تعرض و هجوم واقع شده است که به هیچ وجه قابل جبران و اصلاح نمی باشد. در این تعرضات علاوه بر اینکه مورد تعرض گلوله های جنگی و توپخانه و آتش سوزی قرار گرفته توسط تجار، سارقین و خیانتکاران به فرهنگ و میراث ملی و اسلامی مردم تعرض و بهترین و گرانمایه ترین مخطوطات و اسناد به سرقت رفته است که متاسفانه تاکنون نتیجه ای در شناسایی و بازگشت آنها حاصل نشده است. به طور کلی در طول شانزده سال جنگ داخلی بالغ بر یکصد هزار نسخه از مجموعه سیصد هزار نسخه کتابخانه به سرقت رفته و یا توسط حوادث طبیعی و جنگ از بین رفته است. مسئولین برای جلوگری از انهدام بیشتر تصمیم گرفتند مجموعه باقی مانده را به اقتضای رشته های آن به ادارات موجود دولت تحویل دهند. لذا قسمتی از اسناد و مدارک و جراید و مطبوعات قدیمی و تابلوها و عکس ها به موسسه المخطوطات الوطنیه و قسمتی از کتاب های عادی و دایره المعارف ها به کتابخانه وزارت آموزش و پرورش در ساختمان یونسکو و بالاخره بخش اعظم مخطوطات به وزارت دفاع جهت حفاظت بیشتر تحویل گردید.
در سال ۲۰۰۳ طی یک قرارداد فی مابین وزارت فرهنگ لبنان و هیئت کمیسیون اروپا، پروژه بازسازی کتابخانه ملی لبنان راه اندازی شده است.
تصاویر کتابخانه
