کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران= Central Library and Documentation Center of Tehran University
تاسیس: ۱۳۲۸ ه.ش
وبگاه: http://library.ut.ac.ir
موقعیّت: تهران
کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بزرگترین کتابخانۀ دانشگاهی ایران است و مجموعه‌ای غنی و گسترده از منابع گوناگون در زمینه‌های مختلف علوم و فنون و ادب را در برمی‌گیرد . این کتابخانه در کنار کتابخانه‌های تخصصی دانشکدهها که هر یک برحسب نیازهای علمی و آموزشی ویژه خود به وجود آمده‌اند، بیشتر به امر پژوهش اختصاص دارد و به گردآوری آثار مربوط به مطالعات اسلام‌شناسی، ایرانشناسی و شرق شناسی می‌پردازد .
هسته اصلی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۸ ، با مجموعۀ اهدایی سید محمد مشکوه، استاد دانشگاه تهران، شامل ۱۳۲۹ جلد نسخه خطی، تشکیل گردید. بنای فعلی کتابخانه، در یکم مهرماه سال ۱۳۵۰ گشایش یافت. در طول این مدت، امور فنی کتابخانه، ایجاد ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی جهان، انتخاب و به کار گماردن کتابداران متخصص، در زیرزمین سازمان مرکزی، و زیرزمین دانشکده علوم و اتاق‌های مسجد دانشگاه انجام می‌شد .در سال ۱۳۵۳ ، به منظور گردآوری و نگهداری و سازماندهی انتشارات غیرکتابی که از سازمان‌ها ، وزراتخانه‌ها ، دانشگاهها و انجمنهای فرهنگی و مؤسسات و مراکز داخل و خارج از کشور به کتابخانه مرکزی اهدا می‌شد ، «مرکز اسناد» کتابخانه دایر گشت و نام آن به کتابخانه مرکزی افزوده شد .
ساختمان کتابخانه با مساحت بیش از ۲۲۰۰۰ متر مربع دارای نه طبقه است که شامل دو طبقه زیرزمین، همکف، طبقه اول و ۵ طبقه مخزن کتاب و مطبوعات و اسناد است کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد در حال حاضر حدود ۵۰۰۰۰ عضو ثابت دارد و روزانه پاسخگوی بیش از ۴۵۰۰ نفر مراجعه‌کننده از دانشجویان دانشگاه تهران و دیگر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و محققان و پژوهشگران داخل و خارج از کشور است .
کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد از سال ۱۳۴۶ به عضویت فدراسیون بین المللی انجمنهای کتابداری – ایفلا- درآمده است.
بخش های کتابخانه
آسیب شناسی و مرمت اسناد و کتابهای خطی و چاپی
این بخش از سه واحد آزمایشگاه تخصصی، کارگاه مرمّت و کارگاه صحافی تشکیل شده است.فعالیت این بخش از سال ۱۳۷۶، با تجهیزات پیشرفته حفاظتی و مرمتی و مواد و امکانات لازم آغاز شد. وظیفۀ اصلی این بخش بررسی و ارزیابی میزان آسیب دیدگی منابع خطی و چاپی کتابخانه و حفاظت و مرمت این آثار است.تجلید و صحافی نشریات و کتاب های چاپی نیز از دیگر وظایف این بخش می باشد. این بخش در طبقه زیرین کتابخانه قرار دارد.
اسناد و پایان نامه ها
این بخش وظیفۀ مجموعه سازی، گردآوری، سازماندهی و آماده سازی مجموعۀ مدارک غیر کتابی شامل اسناد علمی، نقشه ها، کتابهای درسی، پایان نامه های تحصیلی فارغ التحصیلان دانشکده ها، موسسات و مراکز وابسته به دانشگاه تهران را بر عهده دارد. کلیه اسناد و پایان نامه ها پس از فهرست نویسی و آماده سازی جهت نگهداری و ارائه خدمات به متقاضیان به مخزن ۶ ارسال می شود. فهرست نویسی، نمایه سازی و چکیده نویسی منابع بر اساس اولویت های مورد نظر در حال انجام می باشد.در راستای تامین منابع الکترونیک، این بخش در نظر دارد کلیه پایان نامه ها را به همراه لوح فشرده (CD) آن – با فرمتpdf , WORD -(به صورت ۱۵ صفحه اول و کامل) دریافت کند. این بخش در طبقه همـــکف قرار دارد .
امور عمومی و اداری
این بخش از واحدهای دبیرخانه ،تاسیسات، خدمات و انتظامات تشکیل شده است و امور اداری، رفاهی و خدماتی کتابخانه را زیر نظر مدیریت و معاونت اجرایی انجام می دهد و در امور پشتیبانی بخش های مختلف کتابخانه وظایف محوله را عهده دار است. این بخش در طبقۀ همکف کتابخانه قرار دارد.
حسابداری
این بخش نسبت به دریافت اعتبارات مورد نیاز کتابخانه براساس برنامه تنظیم شده اعتبارات دانشگاه اقدام و گزارشهای لازم را به مدیریت کتابخانه ارائه می نماید و بر مبنای برنامه پیش بینی شده سالانه کتابخانه که به تایید مدیریت کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد رسیده است اقدامات لازم را بعمل می‌آورد و با توجه به واگذاری مسئولیت صندوق رفاه کارکنان به این بخش وظایف محوله در این زمینه را نیز عهده دار می باشد. این بخش در طبقۀ همکف کتابخانه قرار دارد.
روابط عمومی
این بخش از واحد های اتاق جستجو، اطلاعات و اتاق فرمان تشکیل شده است. پاسخگویی به مراجعین مختلف، ثبت نام اعضای آزاد، هماهنگی و راهنمایی بازدیدهای داخلی و خارجی و همچنین عقد قراردادهای تالار علامه امینی و نظارت بر حسن انجام امور مربوط از وظایف اصلی این بخش می باشد. این بخش در طبقه همکف قرار دارد.
گردش و امانت
این بخش کار پذیرش عضو، گردش و امانت کتاب و خدمات مرجع را بر عهده دارد.جستجوی کتاب در این بخش از طریق بیست رایانه مستقر در سرسرای طبقۀ اول کتابخانه و برگه دان های کتاب انجام می شود. به منظور راهنمایی کاربران، واحد ویژه ای به نام "جستجوی منابع" در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دایر شده است.علاوه بر این یک دستگاه رایانه در طبقۀ همکف برای استفادۀ کاربران معلول جسمی اختصاص یافته است.
نظام عضویت و امانت کتاب و در خواست کتاب از طریق شبکۀ رایانه ای به مخزن های کتاب در طبقه سوم و چهارم ارسال می گردد و کتاب به وسیله بالابر ویژه کتاب به میز امانت فرستاده می شود.
خدمات مرجع در این بخش در دو تالار مرجع و مطالعات ایران شناسی انجام می شود.
در این بخش هر سال در دو نوبت زمانی، پیش از آغاز نیمسال های تحصیلی، کلاس هایی با هدف آشنایی با کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد برگزار می گردد و دانشجویان پس از گذراندن این کلاس ها به عضویت کتابخانه در می آیند. این بخش در طبقۀ اول کتابخانه قرار دارد.
فراهم آوری
فرایند مجموعه سازی شامل انتخاب، سفارش، تهیه، ثبت، مبادله و اهدای منابع در این بخش انجام می شود.مجموعۀ کتابها و نشریات کتابخانه از طریق قانون واسپاری، خرید، اهدا و مبادله فراهم می شود. در این راستا با توجه به سیاست های کتابخانه مرکزی و نیاز سنجی از مراجعان کتابخانه، کتابهای حوزه علوم انسانی و اجتماعی در اولویت تهیه می باشد. بخشی از کتابهای لاتین و نشریات مورد نیاز کتابخانه از طریق نمایشگاههای کتاب به ویژه نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (www.tibf.co.ir) تهیه می گردد. کار انتخاب و خرید کتاب و نشریات در این بخش با نظارت دو کمیته انتخاب کتاب و نشریات انجام می شود.
بر اساس قانون واسپاری کتاب، مصوب سال ۱۳۶۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (ershad.gov.ir) ، از کلیه کتابهایی که با شمارگان بیش از ۲۰۰۰ نسخه در ایران به چاپ می رسد یک نسخه را به کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد واگذار می کند. ضمنا کتابخانۀ مرکزی از تاریخ ۱/۴/۷۹ به عضویت طرح واسپاری نشریات وزارت ارشاد اسلامی درآمد و بر این اساس مدیران مسئول نشریات سراسر کشور موظف به ارسال یک نسخه از نشریات خود به کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران هستند. علاوه بر این بر اساس مکاتبات و توافقات انجام شده با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آذر ماه ۱۳۸۳، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد سعی در دریافت آثار چاپ شده با شمارگان کمتر از ۲۰۰۰ نسخه نیز دارد.
فناوری اطلاعات
این بخش وظیفه شناسایی، ارزیابی، نگهداری و فراهم آوردن تجهیزات و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و بهره برداری از شبکه و مکانیزه کردن خدمات و فعالیت های کتابخانه را بر عهده دارد. همچنین این بخش با ایجاد پایگاههای اطلاعاتی درون سازمانی، امکان دستیابی سریع کاربران کتابخانه را به منابع اطلاعاتی فراهم می آورد. این بخش در طبقۀ اول کتابخانه قرار دارد.
فهرست نویسی
وظیفه فهرست نویسی، آماده‌سازی و تخصیص مجموعه کتابهای چاپی فارسی، عربی، انگلیسی و سایر زبانها به منظور استفاده در بخشها و تالارهای مختلف کتابخانه بر عهده این بخش است.
ورود و تصحیح اطلاعات کتابشناختی کتابها به نرم‌افزار جامع کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد در این بخش انجام می‌پذیرد. همچنین مسئولیت فنی وجین، سازماندهی و برگه‌آرایی برگهدانهای عمومی مستقر در بخش گردش و امانت کتابها و رف برگه‌دانها، و همچنین همکاری با بخش فراهم‌آوری برای شناسایی و تهیه منابع جدید، از دیگر وظایف این بخش است.
فهرستنویسی کتابها در این بخش مطابق ویرایش دوم قواعد انگلوامریکن(AACRII) و بر اساس رده‌بندی کتابخانه کنگره(LCC) و نیز با استفاده از گسترشهای رده‌بندی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران صورت می‌پذیرد.
نابینایان
این بخش با هدف ارائۀ خدمات اطلاع رسانی به نابینایان و نیمه بینایان در نیمه دوم سال ۱۳۷۸، با مساعدت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همکاری شرکت پکتوس تاسیس شد و دارای دو دستگاه کامپیوتر متصل به شبکه و مجهز به برنامه جاز و پارس اوا ،یک دستگاه کامپیوتر متصل به شبکه و مجهز به برنامه جاز ،پک جاز و نوید ۵ ،دو دستگاه پرکینز ،دو دستگاه کپی نوار کاست ،دو دستگاه برجسته نگار ،یک دستگاه چاپگر بریل ،یک دستگاه اسکنر و تعدادی کتاب ،نشریه و روزنامه به خط بریل می باشد .از امکانات دیگر این بخش وجود آرشیو کتاب گویا با موضوعات متنوع و امکان تبدیل کتابهای مورد درخواست به فایلهای صوتی است .
دسترسی به آرشیو کتب گویا
لیست کتب گویای دانشگاه تهران
نسخه های خطی
این بخش وظیفۀ تهیه، گردآوری، ساماندهی، فهرست نویسی و نگهداری مجموعه کتابهای خطی اسناد تاریخی، میکروفیلم ها، نسخه های عکسی، کتاب های چاپ سنگی و عکس‌های تاریخی و کتاب های نایاب و برخی مجموعه های ویژه را برعهده دارد.مجموعه نسخه های خطی کتابخانه های دانشکده ادبیات، الهیات، پزشکی وحقوق در این بخش نگهداری می شود. تاکنون ۱۸ جلد فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکزی، ۷ جلد فهرست مربوط به مجموعۀ نسخه های خطی کتابخانه های دانشکده ها، ۳ جلد فهرست میکروفیلم ها و ۲ جلد فهرست عکس های تاریخی منتشر شده است.
در حال حاضر فهرست نویسی نسخ خطی٬اسناد تاریخی٬عکس های تاریخی ٬میکرو فیلم وکتابهای چاپ سنگی و کتاب هایچاپی نایاب توسط کارشناسان این بخش انجام میشود.
ازدیگر وظایف این بخش تهیه میکروفیلم از نسخه های خطی و اسناد با همکاری بخش دیداری و شنیداری و شناسایی و ارسال کتاب های خطی و اسناد فرسوده به بخش حفاظت و مرمت کتابخانه است.
در این بخش برای فهرست نویسی و سازماندهی مواد موجود در بخش علاوه بر منابع رایج برای فهرست نویسی کتاب، از کلیه فهرست های نسخه های خطی، میکروفیلم ها و نسخه های عکسی کتابخانه های ایران و خارج از کشور، انواع کتابشناسی ها، اصطلاحنامه ها، کتاب های رجال و تذکره ها و دیگر مراجع و منابع اسلامی نیز استفاده می شود.
این بخش مشتمل بر سه قسمت می باشد:
مخزن نسخ خطی و عکس در طبقه اول
تالار مطالعه نسخ خطی(محمد تقی دانش پژوه) در طبقه اول
تالار نفیس (خواجه نصیر الدین طوسی) در همکف
نشریات ادواری
این بخش وظیفه شناسایی، تهیه، فهرستنویسی، صحافی و آماده سازی مجموعه نشریات کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد را بر عهده دارد. شناسایی و تهیه منابع بر اساس نیاز جامعه هدف کتابخانه صورت می گیرد. فهرستنویسی و سازماندهی نشریات بر اساس قواعد فهرستنویسی انگلو امریکن و مطابق با نظام رده بندی کنگره امریکا و همچنین گسترش های رده بندی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران انجام می شود. نشریات فارسی و لاتین پس از گذر از فرایند فهرستنویسی به صورت صحافی جهت نگهداری و ارائه خدمات به مراجعه کنندگان به مخازن ۵ و ۷ ارسال می شود. لازم به ذکر است ارائه خدمات جدیدترین شماره های نشریات اعم از فارسی و لاتین در بخش نشریات صورت می‌گیرد.
اقدامات مربوط به فرایند اسکن نشریات قدیمی فارسی و تهیه فایل الکترونیکی از آنها نیز در این بخش صورت می گیرد. ارائه خدمات مربوط به نشریات قدیمی فارسی اسکن شده در دفتر بخش نشریات ادواری کتابخانه مرکزی امکان پذیر می باشد.
خدمات بخش نشریات ادواری
بخش نشریات ادواری کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد شامل بخشهایی چون دفتر خدمات فنی نشریات، مخزن پنجم، مخزن هفتم و تالار نشریات می باشد. متقاضیان برای بهره گیری از خدمات نشریات می توانند به بخشهایی که نام آنها برده شد مراجعه نمایند. در دفتر بخش نشریات ادواری که در طبقه همکف قرار گرفته است ارائه خدمات مربوط به آخرین شماره های نشریات فارسی و لاتین تا تاریخ ۲ سال قبل صورت می گیرد. همچنین خدمت‌رسانی نشریات اسکن شده فارسی قدیمی بنا به درخواست کاربران و مبتنی بر مقررات کتابخانه مرکزی در این محل به صورت چاپی، رایت بر روی سی دی و یا ذخیره بر روی فلش انجام می شود.
تالار نشریات:
این تالار در طبقه همکف کتابخانه قرار دارد و همه روزه از شنبه تا چهار شنبه از ساعت ۸ صبح تا ۴ بعد از ظهر آماده خدمت رسانی به کاربران می باشد. این تالار به صورت قفسه باز اداره می شود. آخرین و جدید ترین شماره های نشریات (مجله و روزنامه)فارسی و لاتین بر اساس نظم الفبایی عنوان نشریات در این تالار در اختیار کاربران قرار می گیرد. مجموعه منابع این تالار شامل ۲۹۵ عنوان مجله فارسی، ۴۳ عنوان مجله لاتین و ۳۳ عنوان روزنامه فارسی می باشد. کاربران می توانند با تهیه کپی از مقالات مورد نیاز خود از مجلات و روزنامه‌ها نیاز اطلاعاتی خود را تأمین نمایند.
مخزن پنجم
این مخزن که مخصوص نگهداری دوره های صحافی شده مجلات و روزنامه های انگلیسی و سایر زبانهای لاتین می باشد در طبقه پنجم کتابخانه مرکزی قرار دارد. خدمت رسانی در این بخش همه روزه از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ صبح تا ۴ بعد از ظهر ادامه دارد. در این مخزن نظم نشریات بر اساس نظام رده بندی کنگره و در هر عنوان بر اساس ترتیب تاریخ انتشار نشریات می باشد. استفاده از نشریات این بخش از مجموعه نشریات کتابخانه بنا بر درخواست کاربران و بر اساس مقررات کتابخانه مرکزی صورت می پذیرد. جستجو و بازیابی منابع موجود در این بخش از طریق شبکه رایانه ای نرم افزار سیستم جامع کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد (اراکل)و هم چنین از طریق کاردکسهای موجود در بخش نشریات ادواری با نظم الفبایی عنوان نشریات امکان پذیر می باشد. در این مخزن نزدیک به ۲۵۳۳ عنوان مجله لاتین مشتمل بر ۳۰۰۰۰ مجلد میباشد.
مخزن هفتم
این مخزن مخصوص نگهداری دوره های صحافی شده مجلات و روزنامه های فارسی، عربی و سایر زبانهای شرقی میباشد. این مخزن در طبقه هفتم کتابخانه مرکزی قرار دارد و همه روزه از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ صبح تا ۴ بعد از ظهر آماده پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی کاربران می باشد. مجموعه نشریاتی که در این بخش نگهداری می شوند بدون شک یکی از بزرگترین و ارزنده ترین مجموعه های نشریات فارسی در کشور به شمار می رود و بر اساس نیازهای آموزشی و پژوهشی کاربران در حوزه های مختلف دانش و در زمینه های گوناگون پژوهش گردآوری شده است. مجموعه منابع در این مخزن بر اساس نظام رده بندی کنگره و در هر عنوان بر اساس ترتیب تاریخ انتشار قرار می گیرد منابع موجود در این بخش شامل ۲۵۰۰ عنوان مجله فارسی مشتمل بر ۲۷۶۸۴ مجلد صحافی شده و ۱۹۳۷ عنوان روزنامه فارسی و عربی مشتمل بر ۷۶۲۰ مجلد صحافی شده می باشد.
جستجو و بازیابی منابع موجود در این بخش از طریق شبکه رایانه ای و نرم افزار سیستم جامع کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد (اراکل) امکانپذیر می باشد. در این مخزن با اسکن مجلات و روزنامه‌های قدیمی به حفظ و نگهداری مطلوبتر این منابع ارزشمند کمک شایانی صورت می‌گیرد. تا کنون ۳۰۶ عنوان مجله و ۳۱۸ عنوان روزنامه قدیمی اسکن شده‌اند.
مراجعین بر اساس نیاز اطلاعاتی خود میتوانند از مقالات منابع با تاریخ چاپ تا سال ۱۳۵۷ اسکن و از مقالات منابع با تاریخ چاپ پس از سال ۱۳۵۷ نسخه کپی تهیه نمایند.
لازم به ذکر است امکان استفاده از لوح فشرده نمایه و دریافت مقالات به صورت چاپی و یا الکترونیکی در بخش فناوری اطلاعات در طبقه اول کتابخانه مرکزی وجود دارد.
مجموعه ها
مجموعه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران حاوی بیش از یک میلیون مدرک، شامل کتابهای چاپی ، نشریات ادواری، نسخه های خطی ، میکروفیلم ها ، نسخه های عکسی ، اسناد و عکس های تاریخی ، کتاب های چاپ سنگی ، پایان نامه‌های تحصیلی ، اسناد و مدارک علمی ، نقشه‌ها و کتابهای درسی و مراجع و منابع الکترونیکی است :
کتابهای چاپی
مجموعه کتاب های چاپی فارسی و عربی کتابخانه در حال حاضر بالغ بر ۲۰۰۰۰۰ جلد است که شامل بیش از ۱۱۰۰۰۰ عنوان میشود و روزبه‌روز بر تعداد این مجموعه افزوده می‌گردد. این مجموعه از نظر موضوع بسیار متنوع و در زمینه‌های مختلف علمی ، ادبی و هنری است .
مجموعه کتابهای چاپی لاتین بیشتر به زبان انگلیسی و نیز به زبان فرانسوی ، آلمانی ، روسی ، ایتالیایــی و برخی زبانهای دیگر است و بالغ بر بیش از ۱۰۰۰۰۰ جـلد و در حدود ۸۰۰۰۰ عنوان است . این مجموعه بیشتر شامل موضوعات مربوط به شرق شناسی ، ایرانشناسی، اسلام شناسی ، نسخه شناسی ، کتابداری و اطلاع رسانی و کتابهای مرجع است و در مخازن ۳و۴ و تالار مرجع (ابوریحان) و تالار ایرانشناسی(محمد علی جمالزاده) از طریق برگهدانهای مستقر در طبقه اول و شبکه رایانه‌ای کتابخانه قابل بازیابی است و تعداد کتب انگلیسی و سایر زبانهای لاتین بالغ بر ۱۲۰۰۰۰ جلد می باشد .
نشریات ادواری
مجموعه نشریات ادواری فارسی کتابخانه مرکزی و مرکز اسنادیکی از مهم‌ترین و بزرگترین مجموعه‌های نشریات فارسی در کشور به شمار می‌رود و در حال حاضر شامل حدود ۱۶۰۰ عنوان مجله و حدود ۳۰۰۰ عنوان روزنامه فارسی است .
مجموعه نشریات ادواری لاتین شامل حدود ۳۶۰۰ عنوان مجله ، بیشتر به زبان انگلیسی و نیز تعدادی به زبان فرانسوی ، آلمانی ، ایتالیایی ، روسی و زبانهای دیگر و ۱۵ عنوان روزنامه است. این مجموعه بنا بر نیازهای آموزشی رشته های مختلف دانشگاهی و زمینه‌های مختلف پژوهشی گرد آوری شده است .
دوره‌هــای صحافی شده نشریات فارسی و عربی ، شامل بیش از ۳۰۰۰۰۰ جلد در مخزن ۷ کتابخانه و دوره‌های صحافی شده نشریات لاتین ، شامل بیش از ۱۵۰۰۰۰ جلد در مخزن ۵ کتابخانه نگهداری میشود.
مجموعه نشریات کتابخانه از طریق کاردکسهای موجود در بخش نشریات و شبکه رایانه ای کتابخانه قابل بازیابی است.
نسخه های خطی
این مجموعه شامل حدود ۱۷۰۰۰ جلد کتاب خطی ، به زبان فارسی و عربی و ترکی است . میان این مجموعه تعداد بسیاری نسخه های نفیس ، نسخه‌های کهن و نسخه‌هایی به خط مؤلف و علما و مشاهیر وجود دارد.
این مجموعه از طریق هجده جلد فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی و فهرست‌های انتشار یافته مجموعه نسخه‌های خطی دانشکده‌های ادبیات ، الهیات ، پزشکی و حقوق و نیز شبکه رایانه‌ای کتابخانه قابل بازیابی است و در گنجینه نسخه‌های خطی در طبقه اول کتابخانه نگهداری می‌شوند .
اسناد تاریخی
مجموعه اسناد تاریخی شامل فرمان‌ها ، احکام، نامه‌ها ، قباله‌ها ، وقف نامه‌ها ، عقدنامه‌ها، اسناد مالی و غیره است و در حدود ۶۰۰۰۰ برگ سند را در بر می‌گیرد .
وجود یک برگ سند مورخ ۸۶۶ ق . مربوط به تولیت آستان سلطان شیخ محمود، دو مجموعه سند متعلق به دوره صفوی و مجموعه اسناد و نامه‌های برخی معاصران، از جمله سید محمد علی جمالزاده، از جمله ویژگی‌های ارزشمند این مجموعه است .
این مجموعه در حال حاضر در حال سازماندهی و فهرست نویسی است و برخی اوراق آن از طریق فهرست‌های چاپ شده نسخه‌های خطی قابل بازیابی است و در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه نگهداری می‌شوند.
میکروفیلم ها و نسخه های عکسی
این مجموعه شامل حدود ۸۵۰۰ حلقه میکروفیلم و ۷۵۰۰ جلد نسخه عکسی است. بخش بزرگی از این مجموعه از روی برخی نسخه‌های خطی کتابخانه داخل و خارج از کشور تهیه شده است. تعداد بسیاری از میکروفیلم‌های این مجموعه، به منظور حفظ نسخه های ارزشمند و نیز ارائه تصویر به درخواست کنندگان، از روی نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه تهیه شده است، در این مجموعه همچنین میکروفیلم بخشی از نشریات قدیمی ایران وجود دارد.
این مجموعه از طریق سه جلد فهرست میکروفیلم‌های کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد قابل بازیابی است و در محلی در نیم طبقه دوم کتابخانه مرکزی نگهداری می‌شوند.
عکس‌های تاریخی
این مجموعه شامل ۲۲۰۰۰ قطعه عکس از رجال، مناظر و ابنیه ایران مربوط به دوره قاجار و پهلوی است . تعدادی از این عکس ها از روی مجموعه عکس‌های متعلق به اداره بیوتات سلطنتی ناصرالدین شاه و آلبوم‌های برخی از رجال دوره قاجار و معاصر تهیه شده است .
این مجموعه از طریق دو جلد فهرست عکس‌های تاریخی ایران قابل بازیابی است و در مخزن میکروفیلم‌ها و نسخه های عکسی کتابخانه نگهداری می شود.
کتابهای چاپ سنگی
این مجموعه بالغ بر ۹۰۰۰ جلد کتاب چاپ سنگی ، به زبان فارسی، عربی ، ترکی و اردو است . شیوه طبقه بندی کتاب های چاپ سنگی براساس قطع کتاب است و شماره راهنمای آنها با حروف D،C، B،A مشخص شده است .
این مجموعه از طریق برگه‌دان ویژه‌ای در بخش خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد و شبکه رایانه‌ای کتابخانه قابل بازیابی است و در محل ویژه‌ای در نیم طبقه دوم کتابخانه نگهداری میشود.
پایان نامه‌های تحصیلی
این مجموعه بالغ بر ۴۵۰۰۰ عنوان پایان نامه تحصیلی دانشجویان دانشگاه تهران از ۲۱ دانشکده و مؤسسات و مراکز وابسته به دانشگاه تهران ، در مقاطع کارشناسی (رشته‌های دانشکده هنرهای زیبا) ، کارشناسی ارشد و دکتری است و روز به روز بر تعداد آنها افزوده میشود. قدیمی‌ترین پایان نامه‌های موجود در این مجموعه مربوط به دارالمعلمین عالی و مربوط به سال تحصیلی ۱۳۱۱-۱۳۱۲ است .
این مجموعه از طریق برگهدانهای موجود در جنب بخش اسناد و پایان نامه‌ها و شبکه رایانه‌ای کتابخانه قابل بازیابی است و در مخزن ۶ کتابخانه نگهداری می‌شوند و شامل پایان‌نامه‌های قدیمی (از ابتدا تا سال ۱۳۶۷) و پایان نامه‌های جدید ( از سال ۱۳۶۸ به بعد) است.
اسناد و مدارک علمی
این مجموعه شامل گزارش‌ها ، مقالات سمینارها ، نشریات سازمانی ، قوانین و آیین نامه ها، اساسنامه‌ها، آمارنامه ها ، سالنامه‌ها ، تقویم‌ها و غیره است و در حدود ۴۰۰۰۰ سند و مدرک علمی به زبان فارسی و عربی و در حدود ۲۰۰۰۰ سند به زبانهای دیگر را در برمی‌گیرد.
سه سالنامه ایران مربوط به سال‌های ۱۲۹۰ و ۱۲۹۱ و ۱۲۹۲ ش که به صورت چاپ سنگی است و تقویمی مربوط به سال ۱۲۶۸ ق از جمله قدیمی‌ترین مدارک موجود در این مجموعه هستند .
کار فهرست نویسی و سازماندهی این مجموعه در حال حاضر در بخش اسناد و پایان‌نامه‌های کتابخانه در حال انجام است . این مجموعه در مخزن ۶ کتابخانه نگهداری میشود.
کتابهای درسی
این مجموعه شامل مجموعه کتابهای درسی مدرسه دارالفنون و کتاب های درسی دوره‌های مختلف وزارت فرهنگ قدیم و آموزش و پرورش (تا سال ۱۳۷۰) بالغ بر ۵۰۰۰ جلد است و در مخزن ۶ کتابخانه نگهداری میشود .
نقشه‌ها
این مجموعه شامل نقشه‌های قدیم و جدید ایران ، استان ها و شهرستان‌های مختلف کشور، نقشه‌های جهان و کشورهای مختلف دنیاست. این نقشه ها بیشتر به زبان فارسی ، انگلیسی و فرانسوی هستند . در این مجموعه پنج نقشه قدیمی وجود دارد که چاپ سنگی هستند.
کار فهرست نویسی و سازماندهی این مجموعه در حال حاضر در بخش اسناد و پایان نامه‌ها در حال انجام است . این مجموعه در فایلهای ویژه ای در مخزن ۶ کتابخانه نگهداری میشود.
منابع و مراجع الکترونیکی
این مجموعه شامل لوح‌های فشرده تهیه شده از مجموعه کتابخانه، شامل کتابهای چاپی، نشریات ، نسخه‌های خطی و میکروفیلم ها و اسناد و مدارک علمی است .
این مجموعه در بخش فناوری اطلاعات کتابخانه نگهداری می شود.
شرایط عضویت
براساس آئین نامه مصوب شورای دانشگاه تهران (متشکل از رئیس، معاونان، روسای دانشکدهها و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران) از تاریخ ۵/۴/۱۳۸۰ به بعد کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد موظف است صرفاً به اعضای هیأت علمی، کارکنان و دانشجویان دانشگاه تهران سرویسدهی داشته باشد. سایر مراجعین به کتابخانه مرکزی میتوانند با توجه به شرایط مقرر به عضویت کتابخانه مرکزی درآمده و از منابع موجود در کتابخانه استفاده نمایند.
شرایط عضویت در کتابخانه مرکزی:
الف: فارغ التحصیلان مقاطع ارشد و دکتری دانشگاه تهران و سایر دانشگاهها
ب: دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری سایر دانشگاهها
ج: طلاب علوم حوزوی و وکلاء دادگستری
د: محققان و پژوهشگران (کسانی که کتابی ترجمه و تألیف کرده باشند و یا دارای مقالاتی در نشریات معتبر کشور باشند).
انواع عضویت آزاد:
- استفاده در محل
- استفاده خارج از محل (یعنی امانت و خروج کتاب از کتابخانه)
مدارک لازم جهت عضویت:
- دو قطعه عکس ۴ * ۳
- تصویر از مدارک کارشناسی ارشد و دکتری (افراد فارغ التحصیل)
- ۳- ارائه معرفی نامه عکسدار یا کارت دانشجویی دارای تمدید اعتبار و کپی کارت دانشجویی
- پرداخت حق عضویت:
۶ ماهه در محل ۴۰۰،۰۰۰ ریال – خارج از محل ۶۰۰،۰۰۰ ریال
یکساله در محل ۶۰۰،۰۰۰ ریال – خارج از محل ۸۰۰،۰۰ ریال
تبصره: سپردن یک فقره چک دو میلیون ریالی یا سفته، (فقط جهت استفاده خارج از محل) بعنوان ودیعه کتابهایی که از کتابخانه خارج می شود. چک امانی بعد از تسویه حساب، عینا عودت خواهد شد.
عضویت یک روزه (کارت مهمان):دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری با پرداخت روزانه ۳۰،۰۰۰ ریال و با در دست داشتن اصل کارت دانشجویی و یا معرفی نامه عکسدار و نیز کارت شناسایی معتبر دیگر، مجاز به استفاده از کارت مهمان میباشند. ارائه خدمات بخش پایاننامهها از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ صبح الی ۱۷ میباشد. روزهای پنجشنبه نیز از سرویسدهی معذور است.
بدیهی است دانشجویان و محققانی که به عضویت کتابخانه مرکزی در میآیند می توانند با توجه به ضوابط و مقررات بخش از امکانات موجود در کتابخانه که شامل کتابهای فارسی و لاتین، کتابهای تالار مرجع، نشریات فارسی و لاتین، بخش خطی، اسناد و پایان نامه ها و تالار مطالعه می باشد، استفاده نمایند.
تذکر: قبل از اقدام به عضویت از وجود منابع علمی مورد نیاز خود از طریق کامپیوترهای موجود در طبقه همکف اطمینان حاصل نمائید زیرا مبالغ پرداختی به صندوق به هیچ وجه عودت داده نخواهد شد.
(برای ورود به پردیس مرکزی دانشگاه، ارائه کارت معتبر عکس دار جداگانه، به انتظامات دانشگاه الزامی است)
تصاویر کتابخانه
