تاسیس: ۱۶۰۹م

وبگاه: http://www.ambrosiana.eu

موقعیّت: ایتالیا، میلان

این کتابخانه که در شمار کتابخانه های کلیسایی قراردارد، توسط کاردینال فدریکو بورومئو ، اسقف میلان (۱۶۳۱-۱۵۶۴م)، تأسیس و به نام قدیس نگهبان میلان، سنت آمبروز ، آمبروزیانا نامیده شد.

این کتابخانه درهشتم دسامبر ۱۶۰۹، به عنوان اولین کتابخانه عمومی ایتالیا درطبقه همکف ساختمان «Palazzo»در قسمت قدیمی شهر میلان، برای استفاده عموم گشایش یافت.

کاردینال بورومئو حرص و ولع فراوانی در جمع آوری کتاب داشت. او با وقف و اهدای کتابخانه شخصی خود، توانست هسته اولیه کتابخانه آمبروزیانا را پی افکند. این مجموعه شامل سی هزار کتاب چاپی و دوازده هزارنسخه خطی بود و بورومئو آنها را طی سالیان ۱۶۰۳ تا ۱۶۰۹ م گردآوری و در کاخ باستانی اسکیول تاورنا نگهداری می کرد.

کاهش منابع مالی، این مجموعه را وادار کرد تا در طول نیمه دوم قرن هفدهم و تقریباً بیشتر قرن هیجدهم، به دریافت کتابهای اهدایی بسنده کند. این کتابخانه از آغاز تأسیس تاکنون، کتابها و مجموعه های اهدایی بسیاری را دریافت کرده است که از موارد قابل توجّه آن، کتاب های اهدایی صومعه بابیوست که سیاست بانیان و اداره کنندگان آن، بیشتر مبتنی بر گردآوری و تهیّه کتاب های این مجموعه از کشورهای بیگانه و توسط جهانگردان بود.

مورد دیگری که می توان به آن اشاره کرد، کتاب ها و نسخه های خطی عربی است که ژوزف کپروتی، در سده سوم پیش از تأسیس، برای این کتابخانه تهیه کرده است.

صلاح الدّین مُنَجّد، کتابشناس مشهور عرب، در این زمینه می گوید: « در سال ۱۹۸۹ م که از کتابخانه آمبروزیانا دیدن نمودم و مدّت ۲۴ روز برای اطّلاع و فهرستنگاری و تصویربرداری از مجموعه گرانبهای نسخه های عربی این مجموعه بدان رفت و آمد داشتم، نسخه های ارزشمندی را که بعضی از فرماندهان نظامی ارتش ایتالیا، از کشور لیبی، به این کتابخانه منتقل نموده اند را مشاهده نمودم که در موضوعات مختلف، به ویژه در موضوع احادیث و دستورهای پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله بود.»، نیز در مورد نسخه های خطی اسلامی کشور یمن می گوید: « بازرگانی ایتالیایی در صنعا، پایتخت کشور یمن، با عرضه پارچه و مواد غذایی به مردم، درخواست مبادله آنها را با نسخه های خطی می نموده، که بدین ترتیب توانست حدود شش هزار نسخه خطی اسلامی را گرد آورد و با خود به ایتالیا ببرد و آنها را به کتابخانه واتیکان اهدا نماید. پس از مدتی کتابخانه واتیکان این گنج بادآورده را به کتابخانه آمبروزیانا اهدا کرد.»

موجودی کتابخانه

این کتابخانه دربدو تأسیس با کتاب های کاردینال بورومئو افتتاح و به تدریج مجموعه هایی به آن افزوده شد. درسال ۱۸۸۷ م موجودی کتابخانه ۱۴۶۰۰۰ کتاب چاپی بود که در سال ۱۹۳۷ م به پانصد هزارجلد رسید. درحال حاضر ، این مجموعه شامل یک میلیون جلد کتاب چاپی، دویست عنوان نشریه ، ۳۵۰۰۰ نسخه خطی (تعداد نسخه های خطی اسلامی آن ۲۳۵۵ نسخه است: ۲۲۲۲ نسخه عربی ، ۳۳ نسخه فارسی و صد نسخه ترکی) ، سه هزار جلد کتاب چاپی نادر؛ صد حلقه فیلم ۱۶و ۳۵ میلیمتری و هزار واحد مواد سمعی و بصری است.  

گنجینه ها و مجموعه های خاص و کیفیت آنها

موضوعات مجموعه نسخه های خطی این کتابخانه عبارتند از: عقاید، تفسیر، هنر، لغت ، نحو ، بلاغت ، فلسفه ، علوم ، معارف عمومی ، تاریخ ، جغرافیا ، لغز، نجوم و علوم غریبه . البته تعداد قابل توجهی از آنها درطول تاریخ – ازجمله دردوره حکومت ناپلئون – به یغما رفته اند. همچنین در بمباران پانزدهم و شانزدهم آگوست ۱۹۴۳ درجنگ جهانی دوم ، ساختمان کتابخانه ویران شد و پنجاه هزارجلد کتاب آن ازبین رفت . پس از جنگ ، ساختمان کتابخانه مرمت و بازسازی شد و اکنون بیشتر نسخه های خطی آن در وضعیت خوبی قراردارند. مجموعه هایی که در قرن بیستم میلادی به این کتابخانه افزوده شده ، آن را غنی ساخته است. این مجموعه ها عبارتند از: مجموعه عربی گریفینی بی؛ مجموعه کتاب هایی که به زبان اسلونی است، مجموعه کازانوا که درباره نسب شناسی اشراف است؛ مجموعه بُنوملی، مشتمل برنامه هایی در مورد بازسازی ایتالیا؛ بایگانی دوک براسیانو و مجموعه بیست هزار جلدی شاهزاده راشل ویلا.

نسخه های گرانبها و منحصر به فرد

گویا ارزشمند ترین نسخه خطی این کتابخانه، کتاب codex Atlantecus، یکی از آثار لئوناردوداوینچی است که حدود ۱۷۰۰ طرح و نقشه اصلی را نیزدربر دارد؛ نسخه ای از ایلیاد مربوط به قرن پنجم یا ششم میلادی در ۵۸ برگ که متن آن بر روی برگ ، و تصاویر آن برپشت برگ نقش بسته است؛Epistles  نسخه ای از ترجمه گوتیک از انجیل که توسط الفیلاس انجام گرفته و به اندازه کف دست و مربوط به قرن پنجم میلادی است. این کتاب و کتاب codex argenteus  که در اوپسالا نگهداری می شود ، از کهن ترین بازمانده های نوشتاری و مصور زبان های آلمانی اند.

ازدیگر نسخه های ارزشمند این مجموعه، کتاب Hexapla مربوط به قرن هفتم و به زبان سریانی است که دانش مهمی را در خصوص متن Septuagint (ترجمه یونانی هفتاد نفره عهد عتیق در قرون دوم و سوم میلادی) به دست می دهد.

در مجموعه نسخه های خطی فارسی این کتابخانه، به نسخه های زیبایی برمی خوریم: ازجمله تحفه الاحرار عبدالرحمان جامی ، مورخ ۸۶۶ ق/ ۱۴۸۲- ۱۴۸۱ م که نسخه ای مذهب است. نیز دیوان مجهول المؤلفی که تألیف آن به قرن هفدهم میلادی برمی گردد. یکی دیگر از نسخه های نفیس این کتابخانه، تفسیر القرآن الکریم بیضاوی است.                                                                      

خدمات

پذیرش برای مطالعه کنندگان و بازدیدکنندگان رایگان است. اطلاعات از طریق میز اطلاعات به مراجعه کنندگان ارائه می شود. این کتابخانه فاقد رستوران و بوفه است، ولی این امکانات درنزدیکی کتابخانه موجود است. رده بندی این کتابخانه اختصاصی است. سرویس دهی کپی و عکس در این کتابخانه موجود است، ولی برای مقاصد شخصی ارائه نمی شود. این کتابخانه دارای نمایشگاهی به نامِ  Sala dell Incoronazione است .

ساعات کار کتابخانه

این کتابخانه از روز دوشنبه تا جمعه از ساعت ۹ تا ۳۰/۱۶ و شنبه ها از ساعت ۹ تا ۱۲ به مراجعه کنندگان سرویس می دهد. این کتابخانه یکشنبه ها و نیز ماه آگوست تعطیل است .

فهارس

با توجه به اهمیت و ارزش مجموعه نسخه های خطی این کتابخانه و علاقه وافری که دانشمندان ، نسخه شناسان و فهرستنگاران به این مجموعه داشته اند، ازدیرباز به فهرستنگاری مجموعه های آن همت گماشته اند تا پژوهشگران و طالبان نسخه های خطی ، از یک سو با مجموعه های این کتابخانه آشنا شده و از سوی دیگر، به سهولت بتوانند نسخه مورد نظر خود را در میان مجموعه بیابند. از این رو، فهارس لاتین کتابخانه، به ترتیب سال انتشار، و سپس تنها فهرست عربی این کتابخانه، درپی می آید:

نسخه های خطی شرقی، به ویژه عربی، در کتابخانه های ایتالیا.

فهرست نسخه های خطی عربی، فارسی و ترکی در کتابخانه آمبروزیانا، که ۳۲۹ نسخه خطی در آن معرفی شده است.

نسخه های خطی عربی جنوبی در میلان: فهرست مجموعه اول، که ۱۲۵ نسخه خطی یمنی رادر ۳۱۵ شماره معرفی کرده است.

فهرست نسخه های خطی عربی در کتابخانه آمبروزیانا در میلان. در این فهرست برخی از نسخه های خطی فارسی و ترکی نیز معرفی شده است . این فهرست در سال ۱۹۲۰ م نیز مستقلاً در یک جلد ، در رم به چاپ رسیده و در حدود ۴۷۵ نسخه را معرفی کرده است.

جدیدترین مجموعه نسخه های خطی عربی درآمبروزیانا.

فهرست کتاب های چاپی و فهرست اجمالی نسخه های خطی دکتر گریفینی وابسته به کتابخانه آمبروزیانا

متنهای ناشناخته عربی درآمبروزیانا

کتابشناسی نسخه های خطی عربی درباره موسیقی ، ازقرون هشتم تا هفدهم میلادی.

فهرست مختصر میکروفیلم های هزار نسخه خطی علمی در کتابخانه آمبروزیانا.(در این فهرست از ۲۹ فیلم نسخه های خطی عربی نیز یاد شده است.)

فهرست نسخه های خطی عربی در کتابخانه آمبروزیانا. (در این فهرست نسخه های خطی عربی، به تفصیل توصیف شده است.)

فهرست نسخه های خطی فارسی موجود در کتابخانه های ایتالیا. (این کتاب ، دنباله فهرست گریفینی و در برگیرنده حدود ششصد نسخه خطی است.این فهرست درسال ۱۹۸۰ میلادی در بیروت ، با تصحیح و تحقیقی ، تجدید چاپ شده است.)

تصاویر کتابخانه