کتابخانه ملی آلمان Deutsche Nationalbibliothek=German National Library
سال تاسیس: ۱۹۹۰ م با ترکیب و ادغام کتابخانه های "خانه کتاب آلمان"، "کتابخانه آلمان" و "آرشیو موسیقی آلمان"
وبگاه: http://www.dnb.de/DE/Home
موقعیّت:
خانه کتاب آلمان Deutsche Bucherei: لایپزیک (۱۹۱۲م)
کتابخانه آلمان Deutsche Bibliothek: فرانکفورت (۱۹۷۴م)
آرشیو موسیقی Deutsche Musikarchive: برلین (۱۹۷۰)
کتابخانه آلمان، کتابخانه ملی و مرکز اطلاعات کتابشناختی آلمان است که با اتحاد مجدد این کشور در ۱۹۹۰ شکل گرفته است. این کتابخانه مسئولیت گردآوری، پردازش و ایجاد نمایه کتابشناختی تمامی آثار منتشر شده در آلمان و آلمانیزبان را که از ۱۹۱۳ منتشر شدهاند، برعهده دارد. کتابخانه مزبور همکاری نزدیکی با تمامی نهادها و سازمانهای ملی و بینالمللی کتابداری داشته و در چنین بستری در توسعه و کاربرد قوانین و استانداردهای متداول آلمان نقش رهبری را دارد.
بهسبب فراز و نشیبهای سیاسی آلمان (جدایی و اتحاد مجدد آن طی دهههای گذشته) و همچنین بهسبب ماهیت مجموعههای آن، کتابخانه ملی آلمان در سه مکان جدا (فرانکفورت، لایپزیک، برلین) مستقر شده است. این سه بخش با هماهنگی کامل فعالیت میکنند. کتابخانه دارای 16400000 ماده اطلاعاتی است. از این تعداد حدود 9200000 قلم در کتابخانه لایپزیک، 6300000 در کتابخانه فرانکفورت، و 870000 فقره در کتابخانه برلین نگهداری میشود. علاوه بر آن روزانه حدود ۱۲۰۰ عنوان جدید نیز به این مجموعه افزوده میشود.
تاریخچه
در آلمان هیچگاه کتابخانه ملی جامعی بهصورت یکپارچه وجود نداشته است. با وجود این، در ۱۹۱۲ "خانه کتاب آلمان" در لایپزیک تمامی آثار آلمانی را گردآوری کرد و در قالب یک کتابشناسی ملی بیرون داد. پیش از آن در برلین، کتابخانه دولتی آلمان که تاریخ تأسیس آن به ۱۶۶۱ باز میگردد، به جمعآوری آثار آلمان تا ۱۹۱۳ پرداخت و مجموعه 6550000 جلدی آن در اواخر ۱۹۸۰ گنجینهای از متون آلمانیزبان چندین قرن بود. در این کتابخانه همچنین نسخ دستنویس و خطی، نت موسیقی، نقشهها، تصاویر، و دیگر مواد غیرچاپی جمعآوری میشد. مجموعه این کتابخانه از طریق نسخ واسپاری و موافقتنامههای تبادل گسترده با کتابخانهها و نهادهای ۸۵ کشور جهان افزایش یافت. "خانه کتاب آلمان" از ۱۹۱۳ تمامی انتشارات آلمان را جمعآوری کرد و پس از ۱۹۴۵ نیز به این کار ادامه داد و تمامی انتشارات جمهوری دموکراتیک، جمهوری فدرال، برلین غربی، و همینطور طیفی از نوشتههای آلمانی زبان را که در تمامی نقاط جهان منتشر شده بود، پوشش داد. این کتابخانه کتابها و ادواریها؛ پایاننامههای دانشگاهی؛ مواد موسیقایی، هنری، و چاپی؛ کارت پستالها؛ و پروانههای ثبت اختراع را جمعآوری کرد. از ۱۹۷۶ نیز به گردآوری پیشینههای موسیقایی که در جمهوری دموکراتیک آلمان تولید شده بود پرداخت. "خانه کتاب آلمان" بهعنوان مرکز اطلاعات کتابشناختی متون آلمانی، «کتابشناسی ملی آلمان» و «کتابشناسیهای بنیانی موسیقی و ترجمهها» را هم منتشر کرد.
با تقسیم آلمان، برای وظایف فوق در ۱۹۴۶، در آلمان غربی (سابق) کتابخانه جدیدی بهنام "کتابخانه آلمان" تأسیس شد. این کتابخانه در ۱۹۶۹ به یک مؤسسه دولت فدرال تبدیل شد. یکی از وظایف آن گردآوری جامع و ثبت کتابشناختی آثار آلمانی بود. این نه تنها شامل آثار جمهوری فدرال میشد، بلکه آثار آلمانی زبان جمهوری دموکراتیک آلمان، اتریش، سوئیس، لوکزامبورگ، و سایر کشورهای غیرآلمانی زبان سراسر دنیا را هم دربرمیگرفت.
کتابخانه مزبور علاوه بر گردآوری و ثبت آثار، به خدمات متمرکز برای سایر کتابخانههای کشور نیز میپرداخت. در حال حاضر دفتر آلمانی نظام اطلاعات بینالمللی پیایندها در این کتابخانه قرار دارد و خدمات فهرستنویسی پیش از انتشار کتابهای جدیدالانتشار آلمان و روزآمدسازی بانک اطلاعاتی پیوسته موسوم به بیبلیو دیتا (شامل تمامی عناوین آلمانی از ۱۹۷۲) نیز از وظایف این کتابخانه است.
در ۱۹۹۰ با اتحاد دو آلمان، ادغام دو نهاد "خانه کتاب آلمان" در لایپزیک و "کتابخانه آلمان" در فرانکفورت (که از ۱۹۷۰ آرشیو موسیقی آلمان در برلین هم بخش لاینفک آن بوده است) در یکدیگر ادغام شدند و کتابخانه ملی آلمان ایجاد شد. معاهده اتحاد دو آلمان که در ۲۳ سپتامبر ۱۹۹۰ به امضا رسید، این مؤسسات را قادر ساخت وظایف قانونی کتابخانه ملی را با همکاری یکدیگر به انجام رسانند. نگهداری منابع و استفاده از آنها در کتابخانه ملی در هر یک از سه بخش لایپزیک، فرانکفورت، و برلین تابع قواعد محلی است. آثاری که در هر یک از این سه محل دریافت میشوند، بر اساس ضوابط تقسیم کار میان لایپزیک و فرانکفورت پردازش میشود. این امر هر دو را قادر میسازد تا مجموعهای کامل را عرضه کرده و به ارائه خدمات بپردازند. علاوه بر آن به هر کدام از دو کتابخانه مسئولیتهای محلی واگذار شده است. مرکز لایپزیک که دارای غنای سنتی است، مجموعههای موزه نوشتهها و کتاب آلمان، مجموعه ادبیات تبعیدی، و کتابخانه آن فرانک شوآ را در اختیار دارد. مرکز فرانکفورت نیز مسئول تأمین اطلاعات و زیرساختهای ارتباطی است. این امر شامل ایجاد و مدیریت بانکهای اطلاعاتی مرکزی هم میشود. مرکز فرانکفورت همچنین مسئول تولید، بازاریابی، و توزیع خدمات کتابشناختی ملی است. "آرشیو موسیقی آلمان" نیز مسئولیت پردازش و ایجاد نمایههای کتابشناختی منابع موسیقی مضبوط و چاپی را برعهده دارد.
فضا و ساختمان
همچنان که اشاره شد، مجموعه کتابخانه ملی آلمان در سه فضای جداگانه و در سه شهر مختلف قرار گرفته است که هر یک از آنها به لحاظ قدمت و معماری ویژگیهای خاص خود را دارند. قدیمیترین آنها "خانه کتاب آلمان" در لایپزیک است که طی سالهای ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۶ احداث شده است. معماران این ساختمان اسکار پوش و کارل جولیوس بائر بودهاند. مساحت این ساختمان 16850 مترمربع است. اتاق مطالعه آن دارای ۴۵۰ ایستگاه کار است و تالار کنفرانس آن پذیرای مجموعه کتابخانه رایش متعلق به ۱۸۴۸ است. همچنین در این ساختمان موزهای دائمی از کتابهای قدیمی در "موزه کتاب و نوشتههای آلمان" نگهداری میشود و در سرسراها و راهروهای آن ویترینهایی از کتابها و آثار ارزشمند تاریخی قرار دارد.
ساختمان "کتابخانه آلمان" در فرانکفورت، در سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ احداث شده و دارای 47000 مترمربع فضای مفید است. این ساختمان دارای مرکز کنفرانس، نمایشگاه، رستوران، و اتاق مطالعه با گنجایش ۳۱۲ نفر است. فضای اداری این ساختمان ۵۰۰۰ مترمربع وسعت داشته و دارای ۳۶۰ ایستگاه است. مخزن کتابخانه نیز در فضایی معادل 30000 مترمربع، گنجایش حدود ۱۸ میلیون کتاب را دارد. ساختمان آرشیو موسیقی آلمان نیز با معماری فریتس فرایمولر در سالهای ۱۹۱۳ تا ۱۹۱۶ در برلین احداث شد. این ساختمان 27360 مترمربع مساحت و تزیینات فراوان دارد. معماری عمارت باغ این ساختمان به سبک تاریخی همراه با عناصر نئوکلاسیک و نئوباروک ساخته شده است.
ساختار مدیریت و اداره کتابخانه
کتابخانه ملی آلمان برمبنای قانون سال ۱۹۹۰ سازمانی مستقل و کاملا خودمختار است و تحت نظارت عالی وزارت کشور است. شورای اداری کتابخانه در تمامی موضوعاتی که برای کتابخانه ملی دارای اهمیت بنیانی یا اقتصادی است مانند تصویب قوانین، بودجهبندی، تصویب فعالیتهای رئیس کتابخانه برمبنای ممیزیهای سالانه، رهنمودهایی درباره بودجه و هزینهها و فعالیت مجموعه دارای قدرت اجرایی است. رئیس شورای اداری بالاترین مقام اجرایی است. این شورا دارای ۴ نماینده از دولت مرکزی است. دو نفر آنها عضو کمیسیون امورفرهنگ و رسانههای دولت آلمان هستند. همچنین نمایندهای از شورای پژوهشهای آلمان، سه نماینده از انجمن ناشران موسیقی آلمان و انجمن دولتی اقتصاد فنوگرافی، و نمایندگانی از دولتهای محلی فرانکفورت و لایپزیک در این شورا عضویت دارند.
رئیس کتابخانه مسئول اجرایی اصلی است و هدایت عملیات روزمره کتابخانه ملی را مطابق تصمیمات و رهنمودهای شورای مدیریت برعهده دارد. وی دارای دو معاون است که یکی در فرانکفورت و دیگری در لایپزیک مستقر هستند و او را در انجام مسئولیتهایش یاری میکنند.
شورای اداری و رئیس کتابخانه در تصمیمگیریها از رایزنی شورای مشورتی کتابخانه ملی آلمان بهره میجویند. این شورا دارای ۱۲ عضو متخصص در حوزههای کتابداری، نشر، و تجارت کتاب است.
شورای اداری و رئیس کتابخانه در تصمیمگیریهای مربوط به آرشیو موسیقی آلمان از رایزنیهای شورای مشورتی آرشیو موسیقی بهره میجویند. این شورا دارای ۱۲ عضو متخصص در زمینههای کتابخانههای موسیقی، نشر موسیقی، و صنعت ضبط موسیقی است.
مجموعه
طبق قانون ۳۱ مارس ۱۹۶۹ (مربوط به "کتابخانه آلمان") مسئولیت اصلی این کتابخانه گردآوری، فهرستنویسی، و نمایهسازی کتابشناختی تمامی انتشارات چاپی و الکترونیکی است که از ۱۹۱۳ در آلمان منتشر شده است. هر ناشر تجاری و غیرتجاری در آلمان موظف است ۲ نسخه از انتشارات خود را بهطور رایگان تحویل کتابخانه آلمان دهد. این الزام در مورد انتشارات کاغذی، ریزنگارها، صدای ضبط شده، و انتشارات الکترونیکی که روی رسانههای فیزیکی توزیع شدهاند، اعمال میشود. کتابخانه ملی آلمان از ابتدای جولای ۱۹۹۸ شروع بهگردآوری انتشارات دیجیتالی موجود بر شبکه جهانی کرده است. این کتابخانه خود را موظف به گردآوری منابع ذیل میداند:
تمامی منابعی که در آلمان منتشر میشوند
تمامی انتشارات آلمانی زبان که از ۱۹۱۳ در خارج از آلمان منتشر شدهاند
تمامی ترجمههایی که از ۱۹۱۳ از آثار آلمانی به زبانهای دیگر صورت گرفته است
کلیه آثاری که به زبانهای خارجی درباره آلمان منتشر شدهاند (آلمانشناسی)
کلیه آثار چاپی تألیف شده یا منتشر شده توسط مهاجران آلمانی زبان از ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۵٫
جدا از این فعالیتها که توسط قانون تعریف شده است، کتابخانه لایپزیک پنج مجموعه اختصاصی هم نگهداری میکند: کتابخانه رایش، کتابخانه سوسیالیستی، مجموعه پروانههای ثبت اختراع، پوسترها، و مدارک سازمانهای بینالمللی. این مجموعهها در نتیجه کمک و اهدا و یا رویدادهای سیاسی خاص بهدست آمده است.
آمار منابع این کتابخانه تا پایان ۲۰۰۳ بهشرح زیر بوده است:
کتابخانه لایپزیک: 7193833 جلد کتاب و 55034 نشریه ادواری
کتابخانه فرانکفورت: 17965590 جلد کتاب، 102418 نشریه ادواری، و 1389089 قلم ریزنگار
کتابخانه برلین: 10000000 جلد کتاب، 38000 نشریه ادواری جاری، و 2360000 ریزنگار.
خدمات
کتابخانه ملی آلمان کتابخانه مرجع و عمومی بهحساب میآید. بدین معنا که تمام منابع آن بدون هیچگونه محدودیتی در هر سه شهر فرانکفورت، لایپزیک، و برلین در دسترس همگان است. کتابخانه لایپزیک منابعی را که از ۱۹۱۳ در این کشور و یا به زبان آلمانی در خارج منتشر شده باشد در اختیار مراجعان قرار میدهد. این کتابخانه سالانه پاسخگوی حدود 535000 درخواست است. در کتابخانه فرانکفورت نیز هر دو گروه منابع مذکور که از ۱۹۴۵ منتشر شده باشند، موجود است.
بهمنظور حفظ مجموعه و محل بهعنوان آرشیو ملی و نیز ارائه خدمات هر چه بیشتر به مراجعهکنندگان، کتابخانه ملی آلمان منابع خود را امانت نمیدهد. از آنجا که مجموعهها در مخازنی نگهداری میشوند که در دسترس عموم نیستند، استفادهکنندگان باید با مراجعه به فهرستهای پیوسته کتابخانه ابتدا شماره راهنمای کتاب را مشخص کنند. سپس کارمندان کتابخانه منابع موردنظر را، از هریک از سه مکان یاد شده، تحویل مراجعان میدهند. علاوه بر آن حدود 60000 جلد کتاب مرجع و نشریه ادواری در حوزههای علوم انسانی، علوم طبیعی، و فناوری در کتابخانه لایپزیک؛ و حدود 80000 جلد کتاب مرجع و ادواری در رشتههای مختلف؛ و حدود ۳۵۰۰۰جلد کتاب و ۲۱۰ نشریه ادواری در زمینه تاریخ موسیقی و کتابشناسی موسیقی در کتابخانه برلین بهصورت باز در اختیار مراجعان قرار دارد.
کتابخانه ملی آلمان همچنین خدمات اطلاعاتی متنوعی به افراد، کتابخانهها، تاجران کتاب، ناشران، و نهادهای دانشگاهی عرضه میکند. این خدمات شامل موارد زیر است: پاسخ به درخواستهای کتابشناختی (ارائه دادههای کتابشناختی، نشانی ناشران و نهادها، و پژوهش درباره شخصیتها)؛ پاسخ به پرسشهای موضوعی و ارائه اطلاعات حق مؤلف آثار (تأیید اینکه آیا عناوین موردنظر مراجعهکننده بهصورت تجاری از ۱۹۴۵ منتشر شده است یا خیر). این کتابخانه همچنین بر اساس درخواستهای مکتوب یا تلفنی صورت منابع موضوعات خاص را تهیه میکند. این خدمات برای پایاننامههای تحصیلی ارائه نمیشود، زیرا تهیه کتابشناسی برای پایاننامهها بخشی از کار تحصیلی فرد است. کتابخانه ملی آلمان بر اساس مشخصاتی که استفادهکنندگان در اختیار آن میگذارند به ارائه خدمات اشاعه اطلاعات گزیده نیز میپردازد
برای استفاده از منابع دیجیتالی، کتابخانه ملی آلمان خدمات گستردهای را در اتاق مطالعه چند رسانهای خود عرضه میکند. بدین منظور، این کتابخانه مجهز به پایانههای چند رسانهای، شبکه اِی.تی.ام. قوی، ایستگاههای کاری خاص نابینایان، و دستیابی اینترنتی با سرعت ۳۴ مگابایت در ثانیه است.
استفادهکنندگان باید حداقل ۱۸ سال داشته باشند و کارت شناسایی معتبر ارائه کنند. استفاده از کتابخانه منوط به پرداخت بهای ناچیزی است. بلیت هفتگی کتابخانه حدود ۵ مارک و بلیت سالانه آن ۳۰ مارک است. برای اطلاعاتی که در پاسخ به سؤالات مکتوب ارائه میشود بهای جداگانهای محاسبه میشود.
تولیدات
کتابخانه ملی آلمان بهعنوان مرکز ملی اطلاعات کتابشناختی، مسئول نمایهسازی تمامی آثاری است که بهصورت واسپاری قانونی تحویل این کتابخانه میشود. کتابشناسی ملی آلمان، مجموعه این کتابخانه را مستند میکند. این کتابشناسی تحتعنوان >کتابشناسی ملی آلمان و کتابشناسی انتشارات خارجی آلمانی زبان منتشر میشود. این کتابشناسی شامل کتابشناسیهای عمومی و تخصصی است که بهصورت مجموعههای جداگانه و بهشکل درهمکردهای چاپی و الکترونیکی بهصورت هفتگی، ماهانه، شش ماهه، سالانه، و پنج ساله منتشر میشوند. این مجموعهها عبارتند از:
- صورت هفتگی: نمایهای از آثار منتشر شده در آلمان و آثار آلمانی زبان منتشر شده در خارج از آلمان است. این مجموعه اساس مجموعههای C,B,A، و N را تشکیل میدهد.
- مجموعه A (داخلی): فهرست کتابها، ادواریها، پیشینههای صوتی و غیرموسیقی، سایر رسانههای دیداری ـ شنیداری، ریزنگارها، و انتشارات الکترونیکی ناشران داخلی است. این مجموعه بر حسب گروههای موضوعی تنظیم و بهصورت هفتگی منتشر میشود.
- مجموعه B (خارجی): فهرست کتابها، ادواریها، پیشینههای صوتی و غیرموسیقی، سایر رسانههای دیداری ـ شنیداری، ریزنگارها، و انتشارات الکترونیکی ناشران خارجی است که بر حسب گروههای موضوعی تنظیم و بهصورت هفتگی منتشر میشود.
- نمایه ترکیبی: نمایههای مؤلف، عنوان، سرعنوانهای موضوعی و کلیدواژهها،نمایه آی.اس.بی.ان./آی.اس.اس.ان.، نمایه ناشران مجموعه Aبرای عناوینی که در مجموعههای A و Bدرمیآید. این نمایه بهصورت هفتگی منتشر میشود و درهمکرد ماهانه دارد.
- مجموعه C (نقشهها): بهصورت هفتگی و به ترتیب الفبایی منتشر میشود و دارای نمایه کلیدواژه و عنوان، نمایه ناشران، نمایه آی.اس.بی.ان./آی.اس.اس.ان. است.
- مجموعه D (نمایه شش ماهانه): گونه درهمکرد "سیاهه هفتگی"، هر شش ماه و در دو بخش نمایه الفبایی عناوین و نمایه عنوانهای موضوعی و کلیدواژه منتشر میشود.
- مجموعه E (نمایه پنج سالانه / نمایه کتابهای آلمان): گونه درهمکردی که از ۱۰ نمایه نیم سالانه گردآوری شده است و هر پنج سال یکبار و در دو بخش منتشر میشود: نمایه الفبایی عناوین و نمایه سرعنوانهای موضوعی و کلیدواژهها.
- مجموعه G (آلمانشناسی و ترجمهها): این مجموعه شامل انتشارات مربوط به آلمان و ترجمههای آثار آلمانی است که در خارج منتشر شده است و برحسب گروههای موضوعی تنظیم و بهصورت فصلی منتشر میشود. دارای نمایههای مؤلف، عنوان، سرعنوان موضوعی، و کلید واژه است.
- مجموعه H (انتشارات دانشگاهی): پایاننامهها و آثار تحقیقاتی پس از دکترا از مؤسسات آموزش عالی آلمان و نیز پایاننامههای آلمانی زبان خارجی که بر حسب گروههای موضوعی تنظیم و بهصورت ماهانه منتشر میشود و دارای نمایههای مؤلف، عنوان، سرعنوان موضوعی، و کلیدواژه است.
- مجموعه M (موسیقی چاپی): موسیقی چاپی (شامل مواردی که بهصورت تجاری در دسترس قرار نگرفتهاند) و آثار مربوط به موسیقی برحسب گروههای موضوعی تنظیم و بهصورت ماهانه منتشر میشود و دارای نمایههای ناشر، عنوان، و نامهای موسیقی چاپی است. همچنین نمایه درهمکرد سالانهای در دو قسمت دارد.
- مجموعه T (نمایه موسیقیهای ضبط شده): پیشینههای صوتی (شامل مواردی که بهصورت تجاری در دسترس قرار نگرفتهاند) برحسب گروههای موضوعی تنظیم و بهصورت ماهانه منتشر میشود و دارای نمایه شرکتهای ضبط کننده، عنوان، و نمایه درهمکرد سالانه است.
مدخلهای کتابشناختی این کتابشناسی، اساس خدمات متمرکز را برای استفادهکنندگان خارج از کشور شکل میدهد. این خدمات به اشکال مختلفی از جمله کارت عنوان، دیسک لرزان (فلاپی دیسک)، نوار مغناطیسی، وب، لوح فشرده، و بانکهای اطلاعاتی پیوسته در دسترس هستند.
از جمله محصولات دیگری که توسط این کتابخانه تهیه میشود بانک اطلاعاتی بیبلو دیتاست. این بانک بزرگترین بانک اطلاعاتی آثار آلمانی است و شامل دادههای کتابشناختی کتابها، انتشارات دانشگاهی، نقشهها، گزارش کنفرانسها، نشریات ادواری، و سایر منابع موجود در کتابخانه ملی آلمان است و بهطور هفتگی روزآمد میشود.
فعالیتهای حرفهای
کتابخانه ملی آلمان همکاری نزدیکی با نهادها و سازمانهای کتابداری ملی و بینالمللی دارد، مانند همکاری با ایفلا، کنفرانس کتابخانههای ملی اروپا، کمیسیون حفاظت و دستیابی امریکا، سازمان جهانی استاندارد، و انجمن بینالمللی موسیقی. این کتابخانه در سطح ملی نیز به انجام فعالیتهایی مانند تدوین و ارائه استانداردهای کتابخانهای، تهیه فرمت مبادله دادههای کتابشناختی، و اجرای برنامه یونیمارک میپردازد. فهرستنویسی پیش از انتشار یکی دیگر از فعالیتهای گسترده کتابخانه ملی آلمان است. در برنامه فهرستنویسی پیش از انتشار این کتابخانه حدود ۵۵۰۰ ناشر با این طرح همکاری دارند و تقریبآ ۸۰ درصد آثار منتشر شده در داخل و خارج از کشور در قالب این برنامه فهرستنویسی میشود.
تصاویر کتابخانه