استاد راهنما:مدرسی فاطمه؛کوشش رحیم

نگارش: رحمتی یاسر؛دانشگاه ارومیه-1395

چکیده

غزل عطار یکی از مهم‌ترین مراحل تکامل غزل عرفانی فارسی است. از ویژگی‌های غزل‌ عطار، تناسبی است که میان صورت و معنی در آن دیده می‌شود. نویسنده در این رساله کوشیده است تا به تعمق در رمزهای موجود در غزلیات عطار به شیوه تحلیلی - توصیفی بپردازد و در ضمن غزلیاتی راکه قابلیت تأویل دارند، تأویل کرده تا از این طریق به‌صورت عموم جایگاه مهم و پراهمیت عطار در عرصه شعر عرفانی و به‌طور اخص در غزلیات عارفانه فارسی شناخته شود. پایان‌نامه در چهار فصل تهیه شده است که فصل اول با عنوان کلیات، شامل: زندگی، نسب‌نامه عرفانی، آثار و... عطار است . فصل دوم حول محور مبانی نظری حاکم بر این تحقیق؛ یعنی، تأویل و رمز می‌گردد. فصل سوم که بخش اصلی و کاربردی این رساله است، به تأویل غزلیات عطار و واکاوی رمزهای موجود در آن اختصاص یافته است. در فصل چهارم که بخش پایانی این تحقیق است، نتایجی که از تعمق در غزلیات عطار با محوریت غزل‌های تأویل‌پذیر و رمزهای عرفانی موجود در آنها حاصل شده است، به‌صورت کاملاً دقیق و آماری ارائه می‌گردد. برآیند تحقیق حاکی از آن است که غزلیات عطار را می‌توان به سه دسته: عادی و معمولی، عرفانی و قلندری تقسیم نمود. در نوع اول عطار مانند بیشتر شعرا به توصیف زلف، خط و خال و سایر اعضای معشوق پرداخته و بیانش طوری است که استعداد تأویل ندارد و پیداست که عشق و معشوق عادی را وصف می-کند. نوع دوم مشتمل است بر وصف عشق حقیقی و ارتباط با شاهد غیبی. مسایل عرفانی و وصف جمال در این نوع به شکلی است که توجه شاعر به کمال معنی و جمال لم‌یزلی انکارناپذیر است. مضامین عرفانی‌یی که در این بخش دیده می‌شود، می‌تواند برای خواننده و مخاطب محملی برای تأویل باشد. نوع سوم را می‌توان قلندریات نامید، زیرا بر اساس تفکر قلندریه از تخریب ظاهر و عمل کردن ضد عادات و رسوم سروده شده، در این غزلیات است که شاعر از مسجد به میخانه و کلیسیا می‌رود و بر ترسایان عشق می‌ورزد و رسوایی را بر نیکنامی ترجیح می‌دهد. این دسته سوم نیز ظرفیت و استعداد کافی را برای برداشت‌ها و تأویل‌های مختلف داراست. بنابراین از سه دسته غزلیات دیوان عطار، دو دسته هستند که قابلیت تأویل در آنها دیده می‌شود و تعبیرهای گوناگون پیرامون آنها وجود خواهد داشت.نکته دیگری که در جای‌جای غزلیات عطار دیده می‌شود، حضور شخصیت‌ها، مکان‌ها، زمان‌ها و... است که هر کدام از آنها رمزی از رمزهای عالم عرفانی است و سطحی‌نگری در مورد آنها، از ارزش واقعی سروده‌ها و شاعرش می‌کاهد و قضاوت درباره جایگاه وی را دچار مشکل خواهد کرد.

کلیدواژه ها:عطار،غزلیات عطار،رمز،تاویل،عرفان،عشق،قلندریات

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی