چکیده:
پژوهشی که پیش رو است در نظر دارد زمان و زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نوگرایی را ابتدا به‌صورت عام یعنی در جهان و به‌صورت خاص در شعر عربی معاصر و همچنین در ادب فارسی بررسی نماید.(ازآنجاکه نوگرایی در شرق درنتیجه ارتباط با غرب و آشنایی با نوگرایی در کشورهای غربی است ناگزیر از اشاره به نوگرایی در غرب است) و در خلال آن به‌طور ضمنی به نوگرایی نیما و آدونیس به‌عنوان دو شاعر برجسته و تجددگرای این دو ادب و مقایسه اشتراکات و افتراقات این دو بپردازد. چراکه تاکنون کتابی مستقل و یا غیرمستقل به مقایسه این دو شاعر نپرداخته است. پژوهش حاضر بر آن است به سؤالات زیر جواب دهد: تاثیرشرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر شکل‌گیری ادب معاصر چه بوده است؟ ادبیات معاصر چه پیوندهایی با اوضاع حاکم جهان دارد؟ اشتراکات و افتراقات عوامل نوگرایی در شعر آدونیس و نیما چیست؟ زمینه‌های مؤثر در نوگرایی شعر آدونیس و نیما چیست؟
در مورد پیشینه این تحقیق، شکی نیست که درزمینهٔ عوامل نوگرایی و تجدد به‌خصوص درزمینهٔ نوگرایی در ادبیات کتاب‌ها و پژوهش‌های فراوانی نوشته‌شده است. از همان زمانی که نوگرایی شکل گرفت، اندیشمندانی از شرق بر آن شدندکه به بررسی زمینه‌های آن بپردازند.
آدونیس نیز ازجمله افرادی است که به‌دقت به این موضوع پرداخته است. ازجمله مهم‌ترین کتاب‌های او در این زمینه، الثابت و المتحول که رساله‌ی دکتری اوست، زمن الشعر، سیا سه الشعر، الشعریه و العربیه و همچنین مقدمه للشعر العربی که من از ترجمه این کتاب استفاده کرده‌ام و نیز فاتحه لنه ایات القرن است. نیما نیز در کتاب بسیار مفید خود به نام ارزش احساسات و نیز کتاب تعریف و تبصره به این مهم پرداخته است؛ که من از این کتاب‌های ارزشمند استفاده کرده‌ام.از دیگر کتاب‌هایی که در این پژوهش به من کمک زیادی نمود، کتاب سنت و نوآوری درشعر معاصر نوشته مرحوم قیصر امین پور است که مدرنیسم در ایران را به‌خوبی معرفی کرده است. کتاب تاریخ جهان نو نوشته رابرت روز ول پالمرنیز ازجمله کتاب‌هایی بود که برای پیشبرد این پژوهش مفید فایده بود. ناگفته نماند که بیشتر آثار نیما یوشیج را سیروس طاهباز جمع‌آوری کرده است و بیشتر آثار نیما به نام ایشان ثبت‌شده است.
مهدی اخوان ثالث نیز در کتاب بدعت‌ها و بدایع نیما به‌خوبی نظرات نیما را تحلیل کرده است. کتاب چالش سنت و مدرنیسم در لبنان و سوریه نوشته محمدعلی میرعلی نیز از مهم‌ترین کتاب‌هایی بود که درزمینهٔ روند مدرنیسم در سوریه به من کمک کرد؛ اما ازجمله مشکلاتی که در این راه به آن برخورد کردم زندگی‌نامه آدونیس بود که به‌راحتی در دسترس قرار نداشت.
در این پژوهش سعی شده است که ضمن بررسی زمینه‌ها و عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر نوگرایی ابتدا در جهان و سپس درکشورهای شرق و عربی و نیز ایران به سیر تحولات ادبی این کشورها پرداخته شود. به همین منظور در فصل اول معانی نوگرایی و مدرنیسم و همچنین آراء نظریه‌پردازان در این زمینه مطرح کردیم و ازآنجاکه مدرنیسم ابتدا در کشورهای غربی اتفاق افتاده است و سپس در شرق در فصل دوم به بررسی زمینه‌ها در غرب و در ادامه به سیر این نوگرایی در سایر کشورها پرداختیم. در فصل سوم نوگرایی و عوامل آن ونیز تأثیر آن بر ادبیات کشور سوریه به‌عنوان محیط تأثیرگذار برنوگرایی آدونیس موردبررسی قرار گرفت و سپس پژوهشی مشابه همین پژوهش در رابطه با ادبیات ایران و نیز نیما انجام شد. درنهایت ازآنجاکه این تحقیق کاری تطبیقی است به مقایسه این دو شاعر و بررسی اشتراکات و افتراقات آن دو پرداختیم.
