شخصیت امام موسی کاظم (ع) در شعر معاصر عربی و فارسی
استاد راهنما: تورج زینی وند
نگارش: بهبود ناصری هرسینی
مقطع: دکتری
دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1397
چکیده
ادبیات متعهّد اسلامی، بویژه شعر شیعی و ستایش اهل بیت (ع)، از افتخارات و روشناییهای ادب عربی و فارسی به شمار میرود. این ادبیات که در پی ترویج فضیلتها و منقبتهای اهل بیت (ع) است، میتواند آغازگر فصل مشترکی از پیوندهای مذهبی و فرهنگی جهان اسلام قرار گیرد. شخصیّت امام موسی کاظم(ع) و بازتاب گسترده آن در شعر آیینی عربی و فارسی از جمله عرصههای پژوهش در این زمینه است. تاریخچه نخستین شعر در وصف امام (ع) در ادب عربی به سیّد حمیری (105- 179ق) بر میگردد که در مدح اهل بیت و بر شمردن نامهای مبارک ائمه اطهار (ع) سروده است. تاریخ ستایش امام کاظم (ع) در ادب فارسی نیز به شعر عطار نیشابوری (540- 618 ق) که در قصه شقیق بلخی و هارون الرّشید و بیان اطاعت از امام معصوم (ع) آورده است، بر میگردد. در روزگار معاصر نیز با گرایش برخی از شاعران به ادبیات متعهّد، این گونه اشعار از کمیت و مخاطبان بیشتری برخوردار شده است. لذا این پژوهش بر آن است تا بر اساس نظریه ادبیات تطبیقی اسلامی که بر مشترکات فرهنگی، فکری و مذهبی میان مسلمانان تأکید میکند، به تحلیل مضمونهای برجسته شاعران ادب عربی و فارسی در ستایش آن امام(ع) بپردازد. از سوی دیگر زیباییشناسی شعر ایشان از زوایای نقدی و بلاغی، دو هدف اساسی این رساله است. لذا؛ در این پژوهش، ابتدا این ساختارها و مضمونهای مشترک و احیاناً متمایز دستهبندی و سپس تحلیل میشود. بهرهگیری از منابع تاریخی، تفسیری، حدیثی، نقدی و بلاغی از ویژگیهای بارز این پژوهش به شمار میآید. از برجستهترین یافتهها و رویکردهای شعر عربی و فارسی در وصف امام موسی کاظم (ع)، توسّل جستن به آستان مقدّس ایشان، پیچیدگی در برخی صور خیال، پیوند با جریان مقاومت و جهاد علیه استبداد و استعمار است. افزون بر این، گزینش سادگی و شیوایی، صداقت و عاطفه فروزان، ارتباط و هماهنگی میان الفاظ و معانی، نقد و نکوهش دشمنان، بیان مناقب و فضایل امام از شاخصترین ویژگیهای ساختاری و محتوایی مشترک در شعر این شاعران به شمار میآید.
کلید واژه ها: موسی کاظم(ع)، ادبیات تطبیقی، شعرمعاصر عربی و فارسی، ادبیات شیعه، ادبیات متعهد