کتاب خلیج فارس و ممالک همجوار از کتاب هایی است که در سال های اخیر درباره خلیج فارس نوشته شده است. نویسنده این کتاب دکتر محمد باقر وثوقی است که در 17 فصل آن را نگاشته و توسط انتشارات سمت در سال 1384 منتشرنموده است. مؤلف این کتاب، درباره خلیج فارس و قسمت های جنوبی ایران آثار ارزنده دیگری نیز دارد که برخی از آنها عبارت اند از: تحولات سیاسی صفحات جنوبی ایران، تاریخ مهاجرت اقوام در خلیج فارس (ملوک هرموز)، تاریخ مفصل لارستان و لارستان و جنبش مشروطیت، خنج گذرگاه لارستان، بیرم دارالاولیای لارستان، لار شهری به رنگ خاک و ...بیشتر آثار دکتر وثوقی، درباره مسائل خلیج فارس در دوره اسلامی به ویژه دوره صفویان و پس از آن است. کتاب تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار با نخستین تمدن ها در خلیج فارس آغاز می شود و تا وقایع سال های اخیر ادامه می یابد. نویسنده با گزینش مطالب به صورت بسیار دقیق و منظم، تحولات این منطقه مهم و حساس را در طول تاریخ بیان می کند. او در این کتاب، خلیج فارس را مانند آیینه ا ی شفاف دانسته است؛ همان گونه که حوادث و وقایع جهانی در آن مؤثر بوده اند، خلیج فارس نیز نقش مهمی در این حوادث برعهده داشته است.
موقعیت و شرایط جغرافیایی نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در شکل دادن تجارت، اقتصاد و اوضاع اجتماعی خلیج فارس داشته است. این دریای نیم‌بسته از نظر وضع طبیعی و اقتصادی و موقعیت نظامی و سیاسی دارای ارزش بسزایی است.
همان‌طور که حیات اقتصادی و اجتماعی بین‌النهرین به دو شاهرگ آبی آن یعنی دجله و فرات وابسته است و همان‌گونه که رود نیل نقش اصلی و کلیدی را در تاریخ مصر بازی می‌کند، به همان نسبت خلیج فارس را می‌توان گلوگاه مهم و حیاتی تاریخ و تمدن و اقتصاد ایران دانست.
