نظامی گنجوی از شاعران بزرگ ادبیات غنایی‌، پیشگام در داستان‌سرایی و سرودن شعر عاشقانه است. فرهنگ اشعار بزمی مدیون اوست؛ نظامی داستان های عاشقانه پیشینیان را همانند شعر لیلی و مجنون به زبان شعر درآورد و با حجب و حیای مثال‌زدنی، هرجا که رد ابتذال را در عشق دید، آن را پاک و منزه می نمود

تبحر نظامی در سرودن شعر و توصیفات او باعث شده است که در بسیاری از آثار شاعران معاصر مانند اشعار رهی معیری جای پای سبک داستان پردازی های عاشقانه او پیدا باشد. 

مطلبی که پیش روی شماست به بهترین اشعار نظامی گنجوی اختصاص یافته که برگزیده‌ای از پنج گنج یا خمسه نظامی (مخزن‌الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر و اسکندرنامه) هستند. برای خواندن زیباترین اشعار نظامی با ما همراه باشید.

اشعار نظامی درباره عشق

عاشق شده‌ام بر تو تدبیر چه فرمایی

از راه صلاح آیم یا از ره رسوایی؟

تا جان و دلم باشد من جان و دلت جویم

یا من به کنار افتم یا تو به کنار آیی

در دوستی‌ات شهری گشتند مرا دشمن

بر من که کند رحمت؟ گر هم تو نبخشایی

زین سان که منم بی تو دور از تو مبادا کس

نه دسترسی بر تو نه بی تو شکیبایی

اگر عشق اوفتد در سینه سنگ

به معشوقی زند در گوهری چنگ

که مغناطیس اگر عاشق نبودی

بدان شوق آهنی را چون ربودی

و گر عشقی نبودی بر گذرگاه

نبودی کهربا جوینده کاه

بسی سنگ و بسی گوهر بجایند

نه آهن را نه کَه را می‌ربایند

طبایع جز کشش کاری ندانند

حکیمان این کشش را عشق خوانند

♡♡♡

گر اندیشه کنی از راه بینش

به عشق است ایستاده آفرینش

فلک جز عشق محرابی ندارد

جهان بی‌خاک عشق آبی ندارد

غلام عشق شو کاندیشه این است

همه صاحب‌دلان را پیشه این است

♡♡♡

اگر بی‌عشق بودی جان عالم

که بودی زنده در دوران عالم؟

♡♡♡

کسی کز عشق خالی شد فسرده‌ست

گرش صد جان بود بی‌عشق مُرده‌ست

♡♡♡

نروید تخم کس بی‌دانۀ عشق

کس ایمن نیست جز در خانۀ عشق

♡♡♡

ز سوز عشق بهتر در جهان چیست

که بی او گل نخندید، ابر نگریست

گر از عشق آسمان آزاد بودی

کجا هرگز زمین آباد بودی

چو من بی‌عشق خود را جان ندیدم

دلی بفروختم جانی خریدم

♡♡♡

بهترین دو بیتی ها از نظامی گنجوی

عیب کسان منگر و احسان خویش

دیده فرو کن به گریبان خویش

آینه روزی که بگیری به دست

خود شکن آن روز مشو خودپرست

♡♡

مرا تا دل بود دلبر تو باشی

ز جان بگذر که جان‌پرور تو باشی

گر از بند تو خود جویم جدایی

ز بند دل کجا یابم رهایی

♡♡

به هنگام سختی مشو ناامید

کز ابر سیه بارد آب سپید

در چاره‌‌سازی به خود در مبند

که بسیار تلخی بود سودمند

♡♡♡

منم عاشق مرا غم سازگار است

تو معشوقی تو را با غم چکار است

مرا گر نیست دیدار تو روزی

تو باقی باش در عالم فروزی♡♡♡

چه خوش نازیست ناز خوبرویان

ز دیده رانده را در دیده جویان

به صد جان ارزد آن رغبت که جانان

نخواهم گوید و خواهد به صد جان

♡♡♡

آن پیرخری که می‌کشد بار

تا جانش هست می‌کند کار

آسودگی آن‌گَهی پذیرد

کز زیستنِ چنین بمیرد

♡♡♡

در عشق چه جای بیم تیغ است

تیغ از سر عاشقان دریغ است

عاشق ز نهیب جان نترسد

جانان طلب از جهان نترسد

♡♡♡

بهاری داری از وی برخور امروز

که هر فصلی نخواهد بود نوروز

گلی کو را نبوید آدمی‌زاد

چو هنگام خزان آید برد باد

آنچه خواندید تنها بخشی از اشعار نظامی گنجوی بود. اگر سری به دیوان‌ها و کتاب‌های مختلف او بزنید حتما از خواندن اشعار عارفانه و عاشقانه او لذت می‌برید.

نظامی در زمره گویندگان توانای شعر فارسی است، که نه‌تنها دارای روش و سبکی جداگانه است، بلکه تأثیر شیوه او بر شعر فارسی نیز در شاعرانِ پس از او کاملاً مشهود است. نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب) آگاهی وسیع داشته و این خصوصیت از شعر او به‌روشنی دانسته می‌شود.

اثر معروف و شاهکار بی‌مانند نظامی، «خمسه» یا «پنج گنج» است که در قلمرو داستان‌های غنایی امتیاز بسیار دارد و او را باید پیشوای این‌گونه شعر در ادب فارسی دانست. شاعر بر روی هم رفته سی سال از زندگانی خود را بر سر نظم و تدوین آن‌ها گذاشته است. «خمسه» یا «پنج گنج» نظامی شامل پنج مثنوی «مخزن الاسرار»، «خسرو و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «هفت پیکر»، «اسکندرنامه» است. دیوان اشعار نظامی «دفتر هفتم خمسه» و یا «گنجینه گنجوی» مشتمل بر قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات است.

نظامی در فاصله سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت. آرامگاهی منسوب به حکیم نظامی، هم اکنون در شهر گنجه در جمهوری آذربایجان فعلی قرار دارد. روز ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران، روز بزرگداشت نظامی گنجه‌ای است