دکتر غلامحسین دینانی، در مقام دانشمندی صاحب سبک و فیلسوفی دارای حدت ذهن، به جهت بهره مندی از مبانی فلسفی شرق و غرب، و به جهت دقت نظر در مسائل فکری فرهنگ ایرانی و اسلامی، و مهمتر از همه به جهت آشنایی با فلسفه اصلی و اختصاصی اما مغفول مانده خیام در رساله های فلسفی وی، که در چارچوب فلسفه مشاء اسلامی و تداوم حرکت فکری رو به اشراق و ایرانیت ابن سینا، در قالب یک سلسله گفتگو به ارزیابی خیام نیشابوری پرداخته است.
هستی و مستی کتابی است درباره شاعر بزرگ ایران، خیام نیشابوری، دارنده رباعیات شیرین و بی نظیر فارسی. مؤلف در این اثر از روش گفتگو بهره گرفته و با استاد دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی به گفتگو نشسته و محورهای زیر را مورد بحث و بررسی قرارداده است: جایگاه خیام در فلسفه و ادبیات ایران، خیام و شمس تبریزی، خیام و نیچه، خیام و فرهنگ ایرانی. بعد از چند بحث بنیادی، بخش دوم کتاب به تفسیر روز آمد رباعیات خیام می پردازد. در این اثر، تمام رباعیات قطعی خیام با روشی کاملا جدید و به صورت کاملاً شفاف و زیبا مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفته است و در نهایت کوشش شده جهان فکری یک اندیشمند بزرگ ایرانی به صورت متفاوت گشوده شود. از عناوین این بخش می توان به موارد زیر اشاره کرد: جهان و اندیشه، رهایی، زمان و عشق، بهشت و جهنم ،خردمند و زمانه، عقل و روح، مسأله زیبایی و عقل، دایره هستی ، هستی و مستی، من و تو، تنبه و اخلاق.
کتاب «هستی و مستی» روایت استاد فلسفه، دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی از اندیشه های بلند حکیم عمر خیام نیشابوری در هستی شناسی و حاصل تفرّج حکیمانه وی در گلشن جادویی رباعیات اوست.
دکتر دینانی در این کتاب درباره موضوعاتی چون هستی و مستی، عشق و عقل، پیدایی و ناپیدایی و زیبایی اخلاق از منظر خیام سخن گفته است.
باید اعتراف نمود که سخن دکتر دینانی، سخن جدید و نگاهی دوباره به حکیم عمر خیام نیشابوری است که با آنچه تا قبل گفته شده، تفاوت اساسی دارد. به نظر می رسد بدون توجه به سخنان دکتر دینانی دربارة خیام و بدون اعتنا به خیامی که وی معرفی کرده است، سخن دربارة این حکیم فیلسوف فرزانه و دانشمند برجسته نه تنها راه به جایی نخواهد برد، بلکه جوینده را به خطا رهنمون خواهد ساخت.
