رمانس در ادب فارسی

استاد راهنما: مهدی نوریان

نگارش: غلامعلی ایزدی؛ دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی.- 1392

چکیده

موضوع این پژهش رمانس در ادبیات فارسی ایران است. رمانس گونه ای از داستان های عامیانه است که شباهت های زیادی به داستان های حماسی دارد. می دانیم که پژوهش در ادبیات عامیانه، امروزه اهمیت بیشتری یافته است و معاصران ما، وزن و قدر ادب عامیانه را بهتر درک کرده اند . البته اقبال و توجه به ادبیات عامه بی مناسبت با روندهای تاریخی و متحول شدن ساختار حکومت ها از ساختارسنتی خود به سوی جوامع مردم سالاری امروزی نبوده است. رمانس در ادبات اروپایی گونه ای از داستان نویسی بود که قریب به ده قرن بر ادبیات اروپا سیطره داشت و گونه های متنوعی را تجربه کرد که به فراخور مطلب در این رساله اشاراتی به آن رفته است. اما در ایران با آن که بازهم حدودا ده قرن در ادبیات فارسی ایران تداوم یافته، چندان مورد اعتنا نبوده است. شاید از آن رو که معمولا عمده آثار ادبی ایران از مسیر دربارها رسمیت یافته و به جامعه معرفی شده اند. رمانس در ایران تقریبا از قرن 5 هجری بر اساس آثاری که موجود است به آنهایی که مفقود شده است با ویس ورامین آغاز می گردد و تقریبا تا انتهای عهد قاجاربا داستان هایی چون امیرارسلان رومی تداوم یافته است و داستان هایی را چه در قالب نثر و چه در قالب نظم به گنجینه ذخایر ادب فارسی تقدیم داشته است. البته سهم نثر در مانس بیشتر از نظم است. پژوهشگر، پس از ارائه تعریفی از رمانس برای تکمیل بحث به تشریح مختصات آن روی آورده است. سپس رمانس را با حماسه سنجیده است. زیرا در میان گونه های داستان بیشترین شباهت را با حماسه دارد حاصل این سنجش آشکار شدن وجوه اشتراک و افتراق هردوی آنهاست یکی دیگر از مطالب این رساله بررسی سیرتاریخی رمانس و توصیف مختصات سبکی آن و معرفی گونه های آن است. همان گونه که رمانس اروپایی فرهنگ شوالیه گری و جوانمردی را رواج بخشید تا جایی که ادبیات این دوره را ادبیات شوالیه ای نامیده اند، رمانس ایرانی هم فرهنگ جوانمردی و عیاری را در ایران رونق داده است که این مبحث به دلیل اهمیت در فصلی خاص در این پژوهش مطرح شده است . یکی از مهمترین مختصات رمانس چه در نوع اروپایی و چه در نوع ایرانی آن عشق است. باز هم به دلیل اهمیت موضوع در فصلی جداگانه بررسی شده و به تفاوت های عشق در میان مللی مشرق زمین و در فرهنگ اسلامی با عشق در فرهنگ اروپایی اشاره رفته است. یکی ازدیگر از موضوعات مرتبط با مبحث اشاره به رواج و رکود رمانس در ادبیات است. در اروپا دن کیشوت نقطه پایان رمانس و آغاز رمان محسوب می گردد ولی در ایران تا دوره مشروطه رمانس نویسی رواج داشته و سپس با عبور از رمان تاریخی جای خود را به رمان داده است. شاید مخستین باری باشد که رمانس در قالب تحقیقی مستقل و گسترده مورد پژوهش واقع شده باشد. از نتایج این پژوهش می توان به این موارد اشاره کرد این ایده که رمانس بعنوان یک گونه داستانی مهم باید مورد مطالعه و تحقیق و ارزشهای اجتماعی و فرهنگی آن بخصوص مد نظر محققان قرار گیرد تقویت شده است. رمانس در ایران با فرهنگر عیاری که بی ارتباط با آموزه های دینی و اخلاقی هم نیست پیوند لاینفکی خورده است. دلایل رواج رمانس و رکود آن در ادب فارسی ایران و چگونگی پیوند این مسئله با دربارها تا حدودی روشن می شود. سبک نثر عامیانه بصورت چشمگیرتر و برجسته تر عرضه می گردد تا کلا ابیات عوام و به ویژه نثر عامیانه بتواند جایی در مطالعات سبک شناسانه بیابد.

کلید واژه ها

حماسه، رمانس، اسطوره، شاهنامه

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی