جاندار انگاری در قرآن

استاد راهنما: سید هدایت جلیلی

نگارش: الهام میرزایی؛ دانشگاه خوارزمی.- 1394

چکیده

وجود آیاتی در قرآن کریم که در آن‌ها اوصاف و افعال آدمی و موجودات جاندار و ذی‌شعور مانند سجده، تسبیح، نطق، تنفس، شهادت و مسئولیت‌پذیری به هستی و موجودات آن نسبت داده‌شده است، از آن حیث که در باور متعارف بی‌جان محسوب می‌شوند، جای تأمل بسیار دارد و این پرسش را برمی‌انگیزد که مفسران قرآن چه رهیافتی به این دسته از آیات داشته‌اند و این پدیده را چگونه تبیین کرده‌اند. پژوهش حاضر کوشیده‌است با طرح این دسته از آیات، تبیین‌های مفسران مسلمان از آن‌ها را گزارش، تحلیل و دسته‌بندی کند. مجموعه‌ی کوشش‌های مفسران را در چارچوب دو تبیین عمده می‌توان قرار داد: 1. تبیین از رهگذر آنیمیسم هستی‌شناختی 2. تبیین از رهگذر آنیمیسم ادبی. مفسران در آنیمیسم هستی‌شناختی، رهیافتی واقع‌گرایانه به این دسته از آیات داشته-اند و زبان قرآن را در کاربرد حیات و تشخص برای پدیده‌های طبیعی، حقیقی و آن را اخبار از واقع و تمام عالم هستی و پدیده‌های آن را حیات‌مند و ذی‌شعور دانسته‌اند از این رو، مابإزای ظاهری آیات را در هستی می‌جویند. اما درآنیمیسم ادبی نسبت اوصاف حیات و شعور به هستی را صرفاً سازوکاری زبانی تلقی کرده‌اند و آن را جنبه‌ی ادبی و زیبایی‌شناختی زبان قرآن دانسته‌اند و با استفاده از عناصر ادبی و بلاغی هم‌چون استعاره و مجاز به تأویل آن‌ها راه برده‌اند.

کلیدواژه ها: آنیمیسم ادبی، قرآن ، زنده انگاری، هستی شناسی

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی