بیژن الهی، نقاش و شاعر مدرنیست ایران و مترجم در 10 آذر 1389 درگذشت. بیشتر کتاب‌های الهی، از جمله «بیژن الهی‌ــ‌شاعران نقاش 1»، «دیدن: مجموعه اشعار»، «بهانه‌های نامانوس» و «حلاج الاسرار» پس از درگذشتش منتشر شده است .
بیژن الهی
بیژن الهی، نقاش و شاعر مدرنیست ایران و مترجم در 10 آذر 1389 درگذشت. بیشتر کتاب‌های الهی، از جمله «بیژن الهی‌ــ‌شاعران نقاش 1»، «دیدن: مجموعه اشعار»، «بهانه‌های نامانوس» و «حلاج الاسرار» پس از درگذشتش منتشر شده است .
محمد آسیابانی: چهار سال پیش در چنین روزی، بیژن الهی، نقاش، شاعر و مترجم شهیر ایرانی در تهران درگذشت. الهی در عین تاثیر بسیارش بر شعر و نقاشی معاصر ایران، هنگام مرگ بسیار گمنام بود.
زنده‌یاد الهی چهار روز پس از درگذشت، یعنی یکشنبه 14 آذر 1389، بنا بر وصیت خودش در روستای بیجده‌نو در شهر مرزن‌آباد از توابع شهرستان نوشهر استان مازندران، به خاک سپرده شد. همچنین این نقاش و شاعر، در بند دیگری از وصیت‌نامه خود تاکید کرده بود که در سنگ مزار او هیچ اسمی درج نشود و البته بازماندگان به این وصیت او نیز عمل کردند. به مناسبت چهارمین سالمرگ الهی گزارشی را آماده کرده‌ایم که در ادامه آن را مطالعه خواهید کرد.
زندگی و زمانه
بیژن الهی تیرماه 1324 در تهران به‌دنیا آمد. از دوران کودکی و نوجوانی خود با وجود مخالفت‌های خانواده، به نقاشی علاقه‌مند شد. الهی از ابتدای دهه 40 وارد جریان‌های شعری آن دوره شد و خیلی زود توانست به عنوان یک شاعر نوپرداز و مدرنیست، نام خود را مطرح کند.
بیژن الهی توانست بدون بهره مندی از استاد، زبان فرانسه و دیگر زبان‌های همچون آلمانی و انگلیسی را بیاموزد. او در ادامه ترجمه‌ها و بازسرایی‌های بسیاری را هم از شاعران فرانسوی زبانی چون آرتور رمبو، هانری میشو و... و همچنین آثاری از شاعران دیگر کشورها مانند فردریش هولدرلین، شاعر شهیر آلمانی و اوسیپ ماندلشتام، شاعر پرکار روسی ارائه کرد.
الهی را سردمدار موج شعری معروف به «شعر دیگر» می‌دانند. این نحله شعری تاثیر بسیاری بر جریان شعری معروف به «شعر حجم» گذاشت. الهی با وجودی که بیانیه شعر حجم را امضا نکرد، اما درباره آن در مجله «بررسی کتاب» گفته است: این حرکت، یک حرکت ایرانی است. همان طور که عرفانیت ایرانی است، حرکت ما [نیز] عرفانی در شعر است. ما در شعر عرفان میکنیم.»
الهی دو بار ازدواج کرد. نخستین همسر او «غزاله علیزاده» داستان و رمان‌نویس مشهور و نویسنده رمان‌هایی چون «خانه ادریسی‌ها»، «دو منظره» و «بعد از تابستان» بود. تحصیلات آکادمیک علیزاده نیز رشته فلسفه اشراق در فرانسه بود. دیگر همسر زنده‌یاد الهی «ژاله کاظمی» نقاش و دوبلور بود.
انتشار کتاب‌ها
بیشتر کتاب‌ها و آثار زنده‌یاد الهی، از جمله کتاب‌هایی چون «دیدن» و ترجمه‌هایی چون «بهانه‌های نامانوس» و «چهارشنبه ــ خاکستر» پس از درگذشتش منتشر شده‌اند اما انتشار کتاب‌هایش در دوران حیات هرکدام داستان عجیب و غریبی دارد.
او در سال 1350 مجموعه شعری را با عنوان «علف ایام»در 200 نسخه منتشر کرد، اما پس از آن، از نشر آن پشیمان شد و همه نسخه‌ها را سوزاند.
همچنین این شاعر و هنرمند نقاش در سال 1351 مجموعه شعر «دیدن»را برای ناشری به نام «پنجاه و یک» آماده انتشار کرد اما با تعطیل شدن اجباری این انتشاراتی، چاپ آن به وقفه افتاد. 6 سال بعد یعنی در سال 1357 نشر چاپخش از شاعر برای انتشار این کتاب از او درخواست کرد. الهی هرچند که از عدم انتشار آن در سال 51 بسیار غمگین بود، به نشر آن رضایت داد و مقدمه‌ای برای آن نوشت. این‌بار نیز با وجود آن‌که «فیلم و زینگ» کتاب نیز آماده شد، کتاب دوباره فرصت نشر پیدا نکرد. در نهایت چهار سال پس از درگذشت الهی، این کتاب از سوی نشر بیدگل در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.
ترجمه‌ها
الهی در طول دوران حیات خود ترجمه‌هایی از آرتور رمبو، شاعر فرانسوی، فدریکو گارسیا لورکا، شاعر شهیر اسپانیایی، تی. اس. الیوت و جیمز جویس، به ترتیب شاعر و رمان‌نویس انگلیسی، مارسل پروست و گوستاو فلوبر، رمان‌نویسان فرانسوی و... انجام داده بود.
زبان زنده‌یاد الهی در ترجمه زبانی غریب و در عین حال شگفت‌انگیز است. او در برگردان آثار به ادبیات کلاسیک ایران بسیار رجوع می‌کرد. یکی از کتاب‌های ترجمه‌ای الهی «بهانه‌های نامانوس» شامل ترجمه داستان‌هایی از پروست، جویس، ناباکوف و فلوبر است. اثر پروست در این کتاب، دیباچه رمانی است که مخاطبان فارسی‌زبان آن را با عنوان «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» می‌شناسند.
عنوان اصلی رمان پروست «A la recherche du temps perdu» است که الهی آن را با عنوان «تاملِ ایامِ گذشته» به فارسی برگرداند. این عنوان برداشتی از «دیباچه گلستان سعدی» به این شرح «... یک شب تامل ایام گذشته می‌کردم و بر عمر تلف‌کرده تاسف می‌خوردم، ...» است. الهی در توضیح دلیل این‌کار در صفحه 122 کتاب نوشته است: «انتخاب ترکیبی قدمایی به جای ترجمه رمان پروست بی‌سابقه نیست. اولین مترجم انگلیسیِ پروست، نیم سطری از غزل شماره 30 ویلیام شکسپیر را جانشین عنوان فرانسه می‌کند: Remembrance of Things past».
