اشاره کوتاه به نظم و نثر فارسی دری در ادوار گذشته ادبی

زبان و ادبیات فارسی دری در مسیر تکاملی خود نسبت به شرائط و اوضاع سیاسی طوریکه گفته آمدیم دارای نشیب و فرازهای زیادی بوده که زمان به اوج درخشش و توجه کامل امرا و سلاطین زمانش و زمانی هم به بی مهری و کم توجهی آنان مواجه می گردیده است که این نشیب و فرازهای تاریخی را اگر دقیق باشد می توان به دوره های مختلف ادبی تقسیم کرد.

گرچه در مورد اولین کسی که شعر فارسی دری را سروده، ابهامات تاریخی وجود دارد ولی بنا به روایت مشهوری از جمله اولین کسانی که به زبان فارسی دری شعر سروده از حنظله بادغیسی و محمود ورّاق هروی نام برده اند. اولین دوره ادبی شعر فارسی دری طوری که اشاره کردیم بعد از اسلام از دوره سامانی ها در خراسان شروع و با تسلط سلجوقیان در بغداد این دوره خاتمه پیدا می کند که با نیمه اول قرن چهارم و اواخر قرن پنجم و اوائل قرن ششم هجری قمری مصادف است و از شاعران این دوره از رودکی سمرقندی، ابونصر فارابی، ابوسعید ابی الخیر، رابعه بلخی، فردوسی، کسائی، ارزقی هروی، خواجه عبدالله انصاری، فخرالدین رازی، شهید بلخی، ناصر خسرو و دیگران نام برده شده که بزرگترین قصیده سرای اوائل این دوره ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی که در روستای (پنجرود) در شمال تاجیکستان امروزی بین سالهای 290 تا 329 هجری قمری زندگی می کرده یاد کرده اند. می گویند او از اولین کسانی بوده که شعر فارسی را به اوج فصاحتش رسانده و همتراز شعر عربی ساخته است. بنا بر روایتی او شخص کور مادر زاد بوده و همراه خود کسی را داشته که اشعار وی را حفظ می کرده و در محافل می خوانده است که این روایت مورد تردید واقع شده است. از جمله اشعار مشهورش شعر بوی جوی مولیان را می توان نام برد که به واسط همین شعر امیر نصر بن احمد سامانی بعد از چهار سال اقامت در هرات عازم بخاری گردید. مرحوم عبدالرحمن جامی (رح) تعداد اشعار رودکی را یکصد هزار و سیصد بیت گفته است، ولی امروز ابیات محدودی از او باقیمانده که اینک به طور نمونه چند قطعه از شعر او را در این جا پیشکش می کنم:

نمونه از شعر رودکی:

بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی

ریگ آمو با درشتی ها او زیر پا چون پرنیان آید همی

آب جیحون با همه پهناوری خنگ ما را تا میان آید همی

ای بخارا شاد باش و شاد زی شاه نزدت میهمان آید همی

میر ماه است و بخارا آسمان ماه سوی آسمان آید همی

میر سرو است و بخارا بوستان سرو سوی بوستان آید همی

آفرین و مدح سود آید ترا گر به گنج اندر زیان آید همی

نمونه دیگر:

به سرای سـه پنج مــهمـان را دل نـهادن همیشگی نه رواسـت

زیر خاک انــدرونت باید خفت گرچه اکنونت خواب بر دیباست

با کسان بودنت چـه سود کند؟ که بگور اندرون شدن تنها است

یـار تـو زیـر خاک مـور مگـس بدل آن که گــیـسویت پـیرا است

آن که زلفین و گیسویت پیراست گرچه دیـنار یـا درمش بها است

چون تــرا دیـد زرد گونه شـده سرد گردد دلــش نه نابینا است

نمونه دیگر:

زهی فزود جمال تو زیب و آرا را شکسته سنبل زلف تو مشک سارا را

قسم بر آن دل آهن خورم که از سختی هزار طرح نهاده است سنگ خارا را

که از تو هیچ مروت طمع نمیدارم که کس ندیده ز سنگین دلان مدارا را

هزار بار خدا را شفیع می آرم ولی چه سود، چو تو نشنوی خدارا را

چو رودکی به غلامی اگر قبول کنی به بنده گی نپسندد هزار دارا را ([1])

سیدمحمد خیرخواه

http://www.khawaran.com


منوی اصلی

صفحه اصلی
اخبار
جایزه های ادبی
جشنواره ها
سوالات متداول
گالری تصاویر
معرفی موسسات و دانشکده های ادبیات
نمایشگاه ها
همایش ها

گونه های ادبی

آموزش زبان
زبان شناسی
تاریخ ادبیات
عرب
معرفی بزرگان ادب
ادبیات تطبیقی
ادبیات دفاع مقدس
شعر

زبان و ادبیات عرب

تاریخ ادبیات عرب
بزرگان ادب

معرفی منابع

منابع چاپی
منابع الکترونیکی
پایان نامه ها
نشریات ادواری
نقد منابع
مقاله