نشانه شناسی رنگ در شعر دفاع مقدس

استاد راهنما: فاطمه الهامی

نگارش: مطهره عباسیان؛ دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار.- 1395

چکیده

یکی از رخدادهای تاریخی ملت ایران در دهه‌ی شصت، پدیده‌ی دفاع مقدس بود. پیامدهای این دفاع که جزیی از میراث فرهنگی کشور محسوب می‌شود، منجر به تقویت عناصر هویتی در قالب نشانه‌ها و رمزها شد. این نشانه‌های فرهنگی به‌سرعت در ادبیات دفاع مقدس نفوذ کرد تا بر اشتراکات هویتی و فرهنگی مردم دلالت کند و بتواند ادبیات و شعر دفاع مقدس را با مختصات سبکی خاص خود معرفی نماید. رنگ‌ها و معانی پنهان در آن، از مفاهیم دیرپای فرهنگ ایران است؛ لذا حضـور رنگ‌ها به‌عنوان نشانه‌ها در جریان دفـاع مقدس امری غیرقابل‌انکار است. با معرفی علم نشانه‌شناسی، درک نشانه‌ها آسان‌تر شد. مقصود از درک نشانه این است که چه چیزی بر چه چیزی دلالت دارد. در این پژوهش، سعی بر آن بوده است که با شناسایی و بررسی نشانه‌های پنهان در رنگ‌ها در برخی اشعار دفاع مقدس، تحلیل‌های درست، آگاهانه و معنادار را در مدلول‌های واقعی برداشت‌ شده از این رنگ، معرفی کنیم و تداعی‌های واژگانی آنها را مورد بازبینی قرار دهیم. این بررسی‌ها بر اساس نظریه‌ی نشانه‌شناسی شعر مایکل ریفاتر صورت گرفت و مشخص شد که شبکه‌ی ساختاری یا ماتریس شعر دفاع مقدس در مجموع رنگ‌های پرکاربرد و کم‌کاربرد، مستقیم و غیرمستقیم و معانی پنهان رنگ‌ها در صورخیال می‌تواند شامل مفاهیم مثبتی چون ایمان به جاودانگی شهدا، سرافرازی، شهادت‌طلبی، وطن‌دوستی، تکامل‌خواهی، تمایل به روشنایی، تقابل خیر و شر، پاکی و معصومیت، حس همدردی، جدیّت در کار، تواضع و افتادگی، آرامش در سایه‌ی معنویت، اعتماد، همبستگی و وحدت، خانواده‌دوستی، احتیاج به امنیت و آسایش، قدرت و... و همچنین مفاهیمی منفی همچون ناامیدی، زردی و پژمردگی، افسوس، حسرت، انتقاد و اعتراض، حس تیره‌بختی، گوشه‌گیری، انزوا و درون‌گرایی، بی‌تفاوتی و... برخاسته از فضای تاریک جنگ به‌ویژه در اوایل دفاع مقدس، باشد. این مفاهیم، سبب ماندگاری دفاع مقدس در طول تاریخ ایران و جاودانگی آن برای آیندگان شده است.

کلید واژه ها: رنگ، نشانه شناسی، ادبیات دفاع مقدس

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی