تحلیل محتوایی و ساختاری رثای حسینی در عصر ممالیک( مطالعه موردی جلد 4 کتاب ادب الطف)

استاد راهنما: تورج زینی وند

نگارش: کبری عزیزی؛ دانشگاه رازی.- 1396

چکیده

 ادبیات عاشورایی، به‌ویژه رثای امام حسین (ع)، همواره یکی از روشنایی‌های ادب عربی و موضوعه‌ای مهم و برجسته شعر شیعی بوده است؛ علّامه سیّد جواد شبّر در جلد چهارم کتاب «ادب الطّف» به گردآوری شعر عاشورایی مربوط به قرن‌های هفتم، هشتم و نهم پرداخته است؛ مرثیه‌های حسینی در این دوران از مضمون‌ها و ساختارهای گوناگونی برخوردار است. مهم‌ترین مضمون‌هایی که در این سه قرن یافت می‌شود، عبارت‌اند از: گریه بر امام حسین (ع) و دعوت به آن، حسرت و اندوه بر امام حسین (ع)، تصویرسازی وقایع کربلا و مدح اهل‌بیت (ع). در سوگنامه‌های این دوران، برخی مضمون‌ها یافت می‌شود که منحصر به رثای حسینی بوده و سبب تمایز از دیگر سوگنامه‌ها شده است. ازجمله آن‌ها می‌توان به: مسئله امید به شفاعت اهل‌بیت (ع) در روز قیامت، افشای چهره واقعی و پنهان دشمنان اهل‌بیت (ع) ، تهدید دشمنان به انتقام در روز قیامت وبیان اصالت و طهارت این خاندان، اشاره نمود.در سوگنامه‌های حسینی در این دوران، نیز دو نوع ساختار یافت می‌شود: ساختارهای تقلیدی و ساختارهای نوین. ازجمله ساختارهای قدیم می‌توان به استفاده از عنصر عاطفه و به‌کارگیری عنصر دعا و نفرین، اقتباس از قرآن و حدیث اشاره نمود؛ در باب ساختارهای نوین این قصیده‌ها نیز لازم به ذکر است که اشاره شود؛ ساختارشکنی در مطلع قصیده با گریستن بر آثار و نشانه‌های برجای‌مانده از اهل‌بیت (ع) از رویکردهای نوین آن به شمار می‌آید.

واژگان کلیدی: ادبیات شیعه، شعر عاشورایی (ادب تلطّف)، سیّد جواد شبر، رثای حسینی.

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی