عینیت در تاریخ نگاری شاهنامه

استاد راهنما: محمد علی علیزاده

نگارش: امیدرضا رستاقی؛ دانشگاه آزاد شاهرود.- 1391

چکیده

عینیت‌گرایی و ذهنیت‌گرایی در اثار تاریخی تعاریفی است که به تناسب میزان حقیقت ‌‌نگاری و واقعه نگاری تاریخی و روش‌های نگارش تاریخ توسط مورخ در هر اثر تاریخی قابل تقسیم می‌باشد و این تقسیم‌بندی تاریخی در علوم نقلی جدید شق نوتری به خود یافته که می‌توان به شکل ساده‌ای آن را نقل واقعیت تاریخی بصورت واقعی و یا با تعابیر و تفاسیر ذهنی نامید تعاریفی که در علم فلسفه و تاریخ‌نگاری جدید اصلاحات و تعاریف سنتی، مدرن و پست مدرن را به خود گرفته است، شاهنامه فردوسی این اثر حماسی و تاریخی در ذکر وقایع و رویدادهای تاریخی بر پایه روایات شنیداری مرسوم ایرانیان نقل شده و یا به استناد منابع قابل دسترسی خود از وقایع و رویدادهای گذشته به شکلی بهره برده و در نقل داده‌ای تاریخی هنر و توان حکیمانه خویش را در قالب وپوشش ادبی و هنری به شکلی به تصویر کشیده است که مخاطب و خواننده آن می‌تواند تصویری ذهنی از آنچه که فردوسی به نقل درآورده را ذهن خود خلق نماید و خود را ناظر و یا بخشی از آن حادثه نقل شده می‌داند و شاید همین دلیلی بوده است که تا همین چند صباح پیش شغل شاهنامه خوانی همراه با تصاویر شاید خیالی شاهنامه در محافل عمومی و قهوه‌خانه‌های کوچه و بازار از رونق خاصی برخوردار بود.در بیان واقع‌نگاری و یا میزان انطباق داده‌های تاریخی با واقعیت که شاید آن را تعریفی از عینیت بدانیم به نظر می‌رسد با توجه به منابع قابل دسترسی فردوسی در خلق شاهنامه خود فردوسی هم روایات خود را بر پایه واقعیت و حقیقتی که در اختیار داشته سنجیده و آن را واقعیت مطلق ندانسته و شاید به همین دلیل است که در مطلع اثر خود در باب خرد سخن سرایی نموده است و با تاکید فراوان بر خرد و عقل تکیه می‌کند و به طور مکرر از کلمه خرد استفاده می‌کند و از مخاطب خود می‌خواهد هر آنچه که در اثر او آمده را در میزان سنجش عقل خود قرار دهد و بسنجد.به هرحال در این پژوهش سعی بر آن شده در بررسی بخش اصلی مرتبط با تاریخ شاهنامه که همان بخش تاریخی آن و دوره حکومت ساسانیان می‌باشد پرداخته شده و در چینش این تحقیق پس از ذکر تعاریف اولیه و معرفی فردوسی و شاهنامه سعی شده ابتدا منابع بهره‌برداری شده توسط فردوسی به عنوان اولین اصل در علم عینیت‌گرایی و روایت تاریخی پرداخته شود و پس از آن با مقایسه موردی برخی از روایات شاهنامه با منابع تاریخی به‌میزان واقع‌نگاری شاهنامه پرداخته می‌شود و از نگاه تاریخ‌نگاری فردوسی با بزرگان علم تاریخ مانند بلعمی، طبری و ثعالبی در ذکر برخی از نمونه روایات نقل شده مورد قیاس قرار گرفته است تا بتوان از طریق این مقایسه نسبت به تایید یا عدم پذیرش برخی از داده‌های شاهنامه پرداخت.