سور رئالیسم در شرح شطحیات روزبهان بقلی

استاد راهنما: عبدالله حسن‌زاده میرعلی

نگارش: آی ناز دست‌گزین، دانشگاه سمنان.- 1395

چکیده

سور رئالیسم یکی از مکتب‌های تأثیرگذار غرب است که حدود یک قرن پیش توسط آندره برتون بنیان‌گذاری شد. پیروان این مکتب فقط به نیروهای ذهنی و درونی خود تمرکز می‌کردند تا به‌دوراز تأثیر گرفتن از اسباب و اوضاع بیرونی یا دفع آن‌ها، به چیزی برسند که آن را « حقیقت برتر» می‌نامیدند. آن‌ها برای رسیدن به این «حقیقت برتر» از هفت اصل به‌عنوان ابزار استفاده می‌کردند که عبارت‌اند از: امر شگفت، نگارش خودکار، دیوانگی، تصادف عینی، رؤیا، اشیای سورئالیستی و طنز.

نگارش به سبک سورئالیستی ، به‌تصریح خود برتون، صرفاً پس از بنیان‌گذاری مکتب سورئالیسم و در دهه‌های آغازین قرن بیستم به وجود نیامده است، بلکه در کهن‌ترین متون دینی و اساطیری سابقه دارد، به همین سبب است که پس از پیدایش این مکتب، گاه برخی از آثار قدیمی ادبیات به سبب مبتنی بر ناخودآگاه بودن یا فرم رؤیا گونشان به صفت سورئالیستی متصف می‌شوند. این نوع سخنان در عرفان ایرانی به « شطحیات » معروف است و ازجمله عرفانی ایرانی که در جذبات و حالات بیخودی، گفته‌ها و نوشته‌هایی از خود به‌جا گذاشته که میزان دخالت عقل و اراده در صدور آن‌ها اغلب ناچیز است، روزبهان بقلی هست. کتاب « شرح شطحیات» او منبعی غنی از متون سورئالیستی قلمداد می‌شود.

این پژوهش بر آن است تا به استناد به مکتب سور رئالیسم، هفت فن سوررئالیستی را با اندیشه‌های روزبهان بقلی در شرح شطحیات تطبیق دهد و مقایسه کند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد این دو تجربه به لحاظ فرم و سبک به هم نزدیک و شبیه می‌شوند با این تفاوت که هرکدام مبدأ و معادی جداگانه دارند و خاستگاه و رهیافت هر یک باهم متفاوت است.

واژه‌های کلیدی: سور رئالیسم، عرفان، روزبهان بقلی، شطح، شرح شطحیات