بررسی ساختار روایی حکایات بوستان سعدی

استاد راهنما: علیرضا محمدی کله سر

نگارش: اعظم ابدالی؛ دانشگاه شهر کرد.- 1395.

چکیده

ادبیات تعلیمی یکی از شاخه‌های مهم و گسترده ادبیات فارسی است. نویسندگان این متون، ضمن طرح و آموزش مباحث اخلاقی، عرفانی، اجتماعی، شرعی و ... برای سهولت آموزش و تأثیرگذاری بیشتر از حکایت و تمثیل بهره فراوان برده‌اند. از همین رو روایت‌گری یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این متون محسوب می‌شود. در پژوهش حاضر ساختارها و عناصر روایی در بوستان سعدی به عنوان یکی از مهم‌ترین متون تعلیمی مورد بررسی قرار گرفته است. بر‌این اساس با استفاده از مفاهیم و روش‌های روایت‌‌شناسی ساختارگرا افزون بر تحلیل الگوهای روایی، بر ارتباط میان ساختار حکایات تعلیمی و محتوا، اهداف و مولفه‌های برون‌متنی (هم‌چون اخلاق، عرفان، دین، فرهنگ) نیز تأکید شده است. این پژوهش افزون بر روش‌های ساختاری نتایج بدست آمده در مورد الگوهای روایی حاکم بر حکایات بوستان، حاکی از شکل‌گیری حکایت‌های بوستان بر مبنای دو الگوی روایی مجازات و پاداش به‌عنوان الگوهای رایج در متون تعلیمی است. این الگوها نه تنها بر پیرنگ حکایت‌ها بلکه بر ساختار و شیوه تفسیر آنها نیز حاکم هستند. بر همین مبنا با بررسی الگوهای روایی متون عرفانی و تعلیمی، حکایت‌های بوستان را باید متعلق به گونه تعلیمی و اخلاقی دانست تا عرفانی. در این میان دو عنصر گفتگو و روابط سببی بیشترین نقش را در شکل‌گیری ساختار متن و تفسیر این حکایت‌ها بر عهده دارند. مهم‌ترین کارکرد این دو عنصر پیوند میان ساختار و اهداف این حکایت‌هاست که در بیش از همه در تفسیر و رابطه میان حکایت‌ها و ابواب بوستان نمود می‌یابد. روش و نتایج پژوهش حاضر می‌تواند در سبک‌شناختی روایت در متون تعلیمی کهن مورد استفاده دیگر پژوهشگران قرار گیرد.

کلیدواژه ها: ساختار ادبی، ساختار روایی، سعدی، ادبیات تعلیمی، بوستان سعدی، گفتگو

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی