مقایسه نامه های ایرانی وانیرانی درشاهنامه فردوسی

استاد راهنما: نظریانی عبدالناصر

نگارش: مجیدزاده دولت آبادی سمیه؛ دانشگاه ارومیه.- 1392.

چکیده

برای نتیجه مقایسه نامه‌های ایرانی و انیرانی، با توجه به فصول قبل و نمونه‌هایی که به عنوان شاهد مثال برای کلیت نامه‌ها در نظر گرفته شده بود و با توجه به نوع طبقه بندی انجام شده نتایج زیر به دست آمد.1.از لحاظ مضمونی نامه‌های ایرانی شامل تمامی مضامین موجود در نامه‌های شاهنامه می‌شوند ازجمله: فرمان، گزارش، پرسش، باج‌خواهی، زنهارخواهی، پند، تهدید، وصیت‌نامه، محضرنامه، پوزش‌خواهی، پیش‌بینی، سرزنش، خواستگاری، تسلیت، پیمان‌نامه، تعهدنامه و غیره. امّا نامه‌های انیرانی، از این لحاظ کمتر به مضامینی چون وصیت‌نامه، پندنامه، پرسش و فرمان اختصاص دارند. امّا در باقی مضامین مشترک هستند. اگرچه فردوسی در بیان برخی نامه‌ها به دنبال خلاصه‌گویی و ایجاز بوده و به مهر آنها اشاره نکرده است؛ مثل نامه گشتاسب به بهمن. اما وی وقتی که به دلایلی نامه شاهان را به تفصیل ذکر کرده، اغلب به مهر کردن آنها نیز اشاره نموده است؛ نظیر نامه‌های خسروپرویز به گردیه، قباد به کسری، کسری به هرمزد و قیصر به خسرو پرویز2. از لحاظ آغاز نامه و آداب مربوط به آن، نظیر جنس نامه و فرستنده و نحوه آغاز آن باید گفت به نسبت موقعیت سیاسی و موضع نگارنده نامه و اینکه در طرف ضعف، قدرت یا تساوی قرار دارد، از لحاظ جنس نامه و فرستنده بین هر دوی ایرانیان و انیرانیان نکات مشترکی وجود دارد و هر دو طرف سعی در این دارند که آداب اولیه نامه را رعایت کنند. اما درمورد نیایش و آفرین خدای در آغاز نامه، انیرانیان بویژه تورانیان و هچنین بیشتر در قسمت-های اسطوره‌ای و پهلوانی شاهنامه، از آن بهره نمی-برند.3. به لحاظ کوتاهی و بلندی نامه‌ها، به نظر می‌رسد به کار بردن ارکان تمایز در نامه‌های شاهنامه، مستلزم توجه کامل به سبک اطناب در آن دوره بوده است و این اطناب در نامه‌های بالادست به زیر دست نمایان‌تر است که آن هم بیشتر متوجه بسط و تأکید و توضیح معناست، برخلاف نامه‌های زیردست به بالادست که کوتاه‌ترند و اطناب آن‌ها متوجه تعریف و تمجید از مخاطب و مقدمه‌چینی برای بیان مطلبی است و به خاطر آن که وقت مخاطب زیاد گرفته نشود، رکن اصلی کلام با ایجاز می‌آید و در نامه‌های همتایان به همدیگر از آنجا که بین مقام آنان، چندان تفاوتی نیست، گونه‌ای اعتدال در بیان و مساوات وجود دارد. با صرف نظر از سری نامه‌هایی که به صورت متوالی، در چند نوبت ردّ و بدل می‌شوند و کوتاه هستند، ایرانیان چه در نامه‌های بین خود و چه در نامه‌هایی که به انیرانیان ارسال کرده‌اند، تمامی ارکان نامه را به نسبت موضوع و مضمون نامه، حتی‌المقدور رعایت کرده‌اند؛ درحالی‌که انیرانیان جز در نامه‌هایی با مضامین صلح و زنهارخواهی، کوتاه و بدون رعایت همیشگی ارکان، ترسل نموده‌اند.4. از لحاظ زبان مورد استفاده، اگرچه اشاره چندان دقیق و تعمیم‌پذیری به تمامی نامه‌ها صورت نگرفته است ولی می‌توان گفت که در نامه‌های ایرانیان از خط پهلوی استفاده شده است چرا که شاهنامه به لحاظ زمانی دوره‌های قبل از اسلام و زمان رواج خط پهلوی را روایت می‌کند. بالطبع انیرانیان از این خط در نامه‌های خود استفاده نکرده‌اند.5.از لحاظ بکارگیری لحن، به عنوان یکی از عناصر داستان‌نویسی، معمولاً متناسب با شخصیت نامه-نگار و همچنین مضمون نامه و شرایط داستان، لحن مشابهی توسط فردوسی برای ایرانیان و انیرانیان انتخاب شده است و سعی برآن بوده است که نامه مناسب حال شخصیت نگارنده باشد و در نتیجه در این مورد تفاوتی بین ایرانیان و انیرانیان نیست.6.از لحاظ فرم و انتخاب واژگان برای نامه-های ایرانی و انیرانی همانطور که در فصول پیش گفته شد، به دلیل مذموم و گناهکار بودن انیرانیان در بیشتر مواقع، از واژگان تند و دور از ادب و منطق توسط آنان استفاده شده است. اما در این مورد رعایت اعتدال و تناسب سازی با مضمون و شخصیت نامه‌نگار انجام پذیرفته است. مانند نامه‌های مختلف اسکندر.7.از لحاظ اجزا و ساختار نامه‌ها در شاهنامه به تناسب سطوح ارتباطی و رتبه و مقام فرستنده و مخاطب و نیز به تناسب مضمون و موضوع مکتوب متفاوت است. مثلاً نامه‌های کهتران به پادشاه اغلب مشتمل بر ستایش پروردگار، ستایش پادشاه و بیان یا درخواست مطلبی است. همچنین اجزای نامه‌های شاهنامه، در موضوعات مختلف تفاوت دارد؛ به عبارت دیگر شکل ظاهری نامه‌ها با توجه به ساختار درونی و محتوایی آنها با هم متفاوت استبا آنکه کیفیت آغاز و انجام و ارکان نامه‌های شاهنامه به تناسب مضمون و موضوع مکتوب و نیز رتبه و مقام فرستنده و مخاطب او تفاوت دارد.

کلیدواژه ها: شاهنامه فردوسی،نامه های ایرانی،وانیرانی،مقایسه

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی