تعالیم جعفری در نسخ خطی کهن آستان قدس رضوی

به گزارش گنجینۀ رضوی، مسئول امور ارزشیابی نسخ خطی کتابخانۀ آستان قدس رضوی از وجود بیش از 700 نسخۀ خطی و چاپ‌سنگی از آثاری با محوریت امام صادق(ع) در این مرکز خبر داد.
سیدمحمدرضا فاضل هاشمی از «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه» به عنوان قدیمی‌ترین نسخۀ مربوط به امام صادق(ع) موجود در این گنجینه نام برد و خاطرنشان کرد: این نسخه منسوب به امام صادق(ع) و دربارۀ سلوک به سوي خداوند و توجه به او است که در سال 1044 قمري توسط ابن‌خواجۀ مازندراني کتابت و در سال 1382 خورشیدی توسط حجت‌الإسلام غروي وقف آستان رضوی شده است.

وی همچنین از نسخه خطی «توحید مفضل» یاد کرد و اظهار داشت: اين کتاب را امام صادق(ع) بر مفضّل‌بن عمر املا کرد که در ردّ دهريون و اثبات خداوند، جزء بهترين کتاب‌ها به شمار مي‌رود و در زمينۀ وجوه حکمت درخلقت گيتي و آشکارکردن اسرار آن است.
سیدمحمدرضا فاضل هاشمی با بیان این‌که امام جعفر صادق(ع) پس از مجلس درس روزانۀ خود به مناظره با افراد مختلف از جمله خداناباوران می‌پرداخت، توضیح داد: مفضل‌بن‌عمر جعفی در کتابی که به نام راوی آن به«توحید مفضل» مشهور شده، مباحثی را به نقل از ایشان در چهار مجلس نوشته است که از دیدگاه کالبدشناسی و تن‌‌کارشناسی (آناتومی و فیزیولوژی)، فلسفی و جهان‌شناسی به تحکیم پایه‌های خداباوری طرف مباحثه می‌پردازد و در متن بعضی از این مناظرات به مسائل علمی همچون گردش خون که در آن زمان ناشناخته بوده، اشاره شده است.
وی با اشاره به این‌که برخی نام دیگر این کتاب را «الأهلیلجه» می‌دانند، در این باره بیان کرد: نقل است که در اين کتاب، امام دربارۀ شناخت خداوند جل‌ّجلاله به شکلی عجيب و بديهي با طبيبي هندي مناظره کردند و برای او استدلال آوردند که آن طبيب هندي پس از اين مناظره، به الوهيت و يگانگي خداوند اقرار کرد.
وی تصریح کرد: افزون بر 113 نسخۀ خطی و چاپ سنگی از این اثر نفیس و ترجمۀ آن در کتابخانۀ آستان قدس رضوی موجود است که بیشتر آن‌ها در قرون11 و 12هجری قمری کتابت شده است.

فاضل هاشمی در ادامه به نسخه ارزشمند «احتجاج» اشاره کرد و گفت: «احمدبن علی طبرسی» در این کتاب مجموعه‌ای از مناظرات امام صادق(ع) را گرد آورده است که بیش از 135 نسخۀ خطی و چاپ سنگی از آن در کتابخانه نگهداری می‌شود.
وی ادامه داد: از جمله مناظراتی که در این کتاب آمده، مناظره با برخی از منکران خدا دربارۀ وجود خدا، مناظره با ابن ابی العوجاء دربارۀ حدوث عالم، مناظره با یکی از منکران وجود خدا دربارۀ مسائل مختلف دینی، مناظره با ابوحنیفه دربارۀ شیوۀ استنباط احکام فقهی به‌ویژه قیاس و مناظره با برخی از علمای معتزله دربارۀ شیوۀ انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی است.

مسئول امور ارزشیابی نسخ خطی کتابخانۀ آستان قدس رضوی همچنین کتاب «اختیارات الأیام» را عنوان چندین رسالۀ کوتاه و بلند از علامه محمدباقر مجلسی در شناخت سعادت و نحوست ایام و پاره‌ای مسائل جغرافیایی و نجومی دیگر ذکر کرد و افزود: مؤلف در آن، در باب‌های مربوط به اختیارات ایام که حجم عمدۀ رساله را دربر گرفته، به روایت رضی‌الدین ابن‌طاووس و دیگران از امام صادق(ع) در بسیاری از علوم خفیه و رساله‌های این‌چنینی می‌پردازد که 100 نسخۀ خطی و چاپ سنگی از آن در کتابخانه موجود است.

فاضل هاشمی همچنین به وجود نسخه‌هایی از دعای هفت حصار روایت‌شده از امام جعفر صادق(ع) در این مرکز اشاره کرد و افزود: کتاب ارزشمند «کشف الغُمّه فی معرفه الأئمه(ع)» نوشتۀ علی‌بن عیسی اربلی با موضوع سرگذشت‌نامه و فضایل و معجزات ائمۀ اطهار علیهم‌السلام، یکی دیگر از نفایس این مر کز است که 14 نسخۀ خطی و چاپ سنگی از آن موجود است که قدمت برخی نسخه‌ها به قرن هفتم هجری قمری برمی‌گردد.