مروری بر بزرگترین آرشیو مطبوعاتی شرق کشور
اداره مطبوعات آستان قدس؛ آرشیوی از نشریات نفیس و قدیمی
وظیفه ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی به طور کلی نگهداری مجلات، روزنامه‌ها و تمامی نشریات ادواری است که برخی از این نشریات دارای ارزش محتوایی یا تاریخی بالایی هستند و برخی نسخه‌های آنها تنها در این آرشیو دیده می‌شود، بسیاری از منابع ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی منحصر به فرد و ویژه هستند.
به عنوان مثال روزنامه «وقایع اتفاقیه» به عنوان نخستین نشریه در ایران در سال 1229 شمسی و یا به عبارتی در سال 1267 قمری توزیع شد که 35 نسخه ابتدایی آن به صورت دست‌نویس توسط اشرف السلطنه همسر اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات دوره قاجار و مدیر روزنامه، وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است و این نسخه‌ها تنها در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی قابل مشاهده هستند؛ به عبارتی این اداره تنها دارندۀ نسخه‌های دست‌نویس نخستین روزنامه چاپ ایران است که حدود 180 سال از چاپ آن می‌گذرد.
روزنامه «وقایع اتفاقیه» در تهران توسط امیرکبیر در دربار ناصرالدین‌شاه پایه‌گذاری شد و بعد از او اعتمادالسلطنه انتشار آن را ادامه داد. پایه ایجاد آرشیو کنونی مطبوعات از همان زمانِ وقف این روزنامه در آستان قدس رضوی گذاشته شد و در سال 1359 زمینه فعالیت مستقل آن ایجاد شد تا با استفاده از علم و تجربه کارشناسان متخصص، سایر روزنامه‌ها و مجلات نیز شناسایی و در این محل آرشیو شوند.
قدیمی‌ترین روزنامه فرانسوی زبان که در ایران به چاپ رسیده نیز یکی از نفایسی است که تنها در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و نمونه‌ای در جهان ندارد. این نشریه به نام «اکودوپرس» در سال 1302 قمری به چاپ رسیده است.
علاوه بر موارد مذکور، دو شخصیت بزرگ مطبوعاتی کشور مجموعه مطبوعاتی‌شان را به این آرشیو وقف کردند. مرحوم محمد گلبن در سال 1382 و استاد سیدفرید قاسمی در سال 1392، بیش از 3هزار و 500 عنوان نشریه قدیمی ونفیس را در اختیار آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی گذاشتند و این درحالی است که مجموعه های مطبوعاتی بسیاری دیگر از صاحب‌منصبان و بزرگان علم و ادب کشور نیز در این آرشیو مشاهده می‌شود و در دسترس افراد قرار دارد.
2میلیون نسخه نشریه در ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی
رئیس ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی در ادامه، توضیح داد:300 عنوان مجله و روزنامه پیش از راه‌اندازی آرشیو مطبوعات در مخازن کتابخانه نگهداری می‌شدند که از سال 59 با سیاست‌های جدید آستان قدس رضوی و حمایت‌های مسئولان نظام، به مرور گنجینه مطبوعات رضوی توسعه یافته است و به همت کارشناسان این مجموعه در طول 40 سال گذشته، تعداد عناوین نشریات به بیش از 33هزار عنوان رسیده است که حدود 4هزار عنوان آن را نشریات قدیمی مربوط به قبل از دهه 60 دربرمی‌گیرد.
حافظی افزود: از نظر تعداد نسخه نیز نشریات رشد چشمگیری داشته است. از حدود 150هزار نسخه نشریه در سال 59، این تعداد در سال جاری به 2میلیون نسخه آرشیوی رسیده است. از همین منظر آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی اکنون جزء یکی از بزرگترین مجموعه‌داران حوزه نشریات ادواری در ایران محسوب می‌شود.
با توجه به اینکه مطبوعات جزء منابع مرجع و تک نسخه محسوب می‌شوند، امانت آنها کمتر در کتابخانه‌ها اتفاق می‌افتد. آرشیو مطبوعات این سازمان نیز با ایجاد تالار محققان استفاده از این منابع را به صورت مطالعه در محل، یادداشت‌برداری و تصویربرداری فراهم آورده است.
دیجیتال‌سازی مطبوعات در ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی
یکی از بزرگترین اقدامات ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی، دیجیتال‌سازی نشریات موجود در این اداره بوده که این اقدام همچنان ادامه دارد. حافظی از دیجیتال‌سازی حدود 10میلیون صفحه نشریه تاکنون خبر داد و گفت: در حال حاضر برخی از این منابع از طریق کتابخانه دیجیتال به آدرس digital.aqr.ir مورد استفاده مراجعه‌کنندگان قرار می‌گیرد و به مرور در حال روزآمدسازی است و نشریات دیگر نیز به پایگاه نشریات آن افزوده خواهد شد.
در حال حاضر این نشریات به صورت آفلاین نیز در اختیار مراجعه کنندگان قرار می‌گیرد و افراد با حضور در تالار محققان مطبوعات می‌توانند از نشریات دیجیتال بهره‌مند شوند.
ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی از وضعیت خوبی از نظر جامعیت منابع مطبوعاتی برخوردار است و تمامی حوزه‌های موضوعی را نظیر دینی، علمی، تاریخی و... را در برمی‌گیرد.
یکی از بزرگترین پروژه‌های حوزه مطبوعات در سال جاری، انتقال مخازن مطبوعات به ساختمان اصلی کتابخانه در داخل حرم مطهر رضوی و استقرار در مخازن جدید با 1500 متر فضاست که به همت آستان قدس رضوی این مخازن در فضایی بزرگ و به صورت استاندارد ساخته و تحویل شده است که به زودی تمام مخازن مطبوعات در این فضا در کنار دیگر منابع کتابخانه‌ای و اسنادی به صورت متمرکز نگهداری خواهد شد.
ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی؛ بزرگترین آرشیو نشریات دانشجویی و نشریات خراسان
بزرگترین آرشیو نشریات دانشجویی در کشور توسط ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی تشکیل شده و در برگیرنده انواع منابع مرتبط با این موضوع است. بیش از 9هزار عنوان در این زمینه موجود است که بخش مهمی از آن با مساعدت معاونت فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1393 جذب و سازماندهی شده‌اند.
ادارۀ مطبوعات آستان قدس رضوی همچنین به عنوان بزرگترین محل نگهداری نشریات چاپ استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی شناخته می‌شود. این آرشیو تاکنون 2هزار و 500 عنوان از نشریات چاپ خراسان مربوط به سال های 1279 شمسی که اولین روزنامه رسمی شهر مشهد با نام «ادب» یکی از آنهاست را شناسایی و جذب کرده است که این رقم همچنان رو به افزایش است.
این درحالی است که اداره مطبوعات آستان قدس رضوی بیش از 33هزار عنوان نشریه از تمام 31 استان کشور را شناسایی و جذب کرده و علاوه بر آن حدود 5هزار و 500 عنوان نشریه به زبان‌های غیر فارسی چاپ داخل و خارج از کشور در این آرشیو نگهداری می‌شود.
این اداره در نظر دارد با گسترش فعالیت و فضای مطالعاتی، فضای بهتری را برای دوست‌داران تاریخ مطبوعات فراهم کند تا آنها نیز با آسایش خاطر بتوانند در حوزۀ مورد علاقۀ خود به مطالعه بپردازند.
