رونمایی از قرآن خطی منسوب به موسی‌بن‌جعفر(ع) در حرم رضوی
به گزارش گنجینۀ رضوی، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفتادوهفتمین سه‌شنبۀ علمی فرهنگی خود که هم‌زمان با سالروز شهادت امام هفتم شیعیان برگزار شد، از یک نسخه قرآن خطی از جنس پوست رونمایی کرد که بر اساس دست‌نوشتۀ شیخ بهایی، به خط امام موسی کاظم(ع) منسوب شده است.
مسئول امور ارزشیابی نسخ خطی آستان قدس رضوی در خصوص این قرآن اظهار داشت: این نسخه که با شمارۀ 2 در گنجینۀ نسخ خطی کتابخانۀ آستان قدس رضوی به ثبت رسیده است، یکی از کهن‌ترین و نفیس‌ترین مصاحف خطی این مرکز است که در سال 1009 هجری قمری توسط شاه عباس صفوی به آستان حضرت علی بن‌موسی‌الرضا(ع) وقف شده است و وقفنامه آن توسط شیخ بهاءالدین محمد در پشت برگ اول، داخل جدول مستطیلی‌شکل کتابت شده است.
سیدمحمدرضا فاضل هاشمی تصریح کرد: این قرآن فوق‌العاده نفیس در قطع بیاضی و به خط کوفی کهن مشکی مایل به قهوه‌ای 6 سطری در 83 برگ بر روی پوست کتابت شده است. وی افزود: این نسخه شامل جزء 3 قرآن کریم است که از ابتدای آیه 253 سوره بقره شروع شده و با آیه 90 سوره آل عمران خاتمه یافته است.
فاضل هاشمی گفت: در صفحه پایانی این نسخه در میان جداول زرین و گره‌بندی با قلم زر تحریردار، در دو سطر کتابت شده است: «کتبه موسی‌بن‌جعفر».
وی با بیان اینکه ابعاد این نسخه 28×5/17 سانتی‌متر است، به جلد این اثر که در دورۀ قاجار صحافی و ایجاد شده است اشاره کرد و اظهار داشت: جلد این مصحف شریف دو رویه است که بیرون آن، تیماج روغنی زرکوب و دارای کتیبه با طرح ترنج و سرترنج است و عبارات «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»، «خط مبارک امام مفترض‌الطاعه موسی‌بن‌جعفر علیه‌السلام» و «تَنزیلٌ مِن رَّبّ العالمین» در آن نقش شده است. فاضل هاشمی افزود: درون جلد تیماج زرشکی دارای دو کتیبه مستطیلی و شمسه زرکوب با نقش «اول حمل سنه 1297 اتمام پذیرفت» و «صحاف کتابخانه مبارک خسرو» است.
دکتر مهدی صحراگرد، سخنران ویژۀ این مراسم بود. وی این نسخه را از قرآن‌های گران‌قیمت و نفیس اواخر قرن دوم یا اوایل قرن سوم هجری ارزیابی کرد و گفت: مرمت اساسی این نسخه و جلدسازی آن در دورۀ قاجار انجام شده و احتمالاً جدول‌کشی و آستربندی نیز در دورۀ قاجار افزوده شده است. این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: درباره قرآن‌های منسوب به ائمه اطهار(ع) بحث‌های زیادی است و برخی معتقدند این رقم‌ها (کتبه فلان‌بن فلان) جعلی است اما همان‌طور ک ۱۰۰ درصد نمی‌توان انتساب آنها را به دست خط ائمۀ اطهار(ع) پذیرفت، ۱۰۰درصد هم نمی‌توان آن را رد کرد.
وی به توضیحاتی در ارتباط با خط کوفی پرداخت و گفت: خط کوفی برگرفته از خطوط سرزمین حجاز است و درواقع شکل تکامل‌یافتۀ خط‌های حجازی و بسیار قاعده‌مند و دقیق است و چون در کوفه گسترش پیدا کرد به این عنوان نامیده شد.
صحراگرد ادامه داد: یکی از محققان فرانسوی تحقیقی جامع بر روی برگ‌ها و نسخ به جا مانده از خط کوفی در نقاط مختلف جهان به جز مجموعه‌های ایران انجام داد و این خط را بر اساس سبک و شیوۀ کتابت طبقه‌بندی کرد که بر این اساس هفت سبک اصلی را در خط کوفی شناسایی کرد. وی اضافه کرد: خط این نسخه بر اساس این تقسیم‌بندی که مرجع تقسیم‌بندی خطوط کوفی محسوب می‌شود، مربوط به گروه D است که گروه بزرگی است و خودش 6 زیرمجموعه دارد و زیباترین و دقیق‌ترین سبک کتابت کوفی است.
صحراگرد به طرح یک نظریه پرداخت و گفت: با توجه به یکسری شواهد در خط کوفی، گروه D به طور عام و این نسخه به طور خاص به احتمال زیاد باید در منطقۀ ایران کتابت شده باشد. او تأکید کرد: این ادعای بزرگی است و تصور عامه محققان بر این است که کوفی اولیه خط منطقۀ عراق عرب و مرکز خلافت بوده است و با توجه به اینکه ما هیچ نسخه تاریخ‌دار و رقم داری که به طور مشخص در شرق جهان اسلام و در ایران کتابت شده باشد نداریم، این گمان را نمی‌توان رد کرد. وی ادامه داد: اما شواهد دیگری نیز وجود دارد که من در بررسی مجموعه‌ای از نسخ خطی آستان قدس کسب کردم و آن شواهد این ادعا را تأیید می‌کند اما اثبات آن نیازمند بررسی نمونه‌های بیشتر است.
گفتنی است، مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی با 22هزار قرآن و جزوه قرآنی از صدر اسلام تاکنون، یکی از مراکز مهم نسخ خطی قرآنی در جهان به شمار می‌رود. افزون بر قرآن‌های منسوب به دست‌خط ائمه اطهار علیهم‌السلام، وجود جزوات قرآنی کشواد بن املاس متعلق به قرن چهار هجری، ابن سیمجور، ابن‌کثیر و ابن‌ورّاق غزنوی و قرآن‌های یاقوت مستعصمی و بایسنغرمیرزا و ابن طباخ هروی در این گنجینه که علاوه بر قدمت، دارای آرایه‌های هنری و تذهیب و تزئینات کم نظیر هستند و هم‌چنین وجود قرآن‌های کهن مترجَم فارسی که از قرن پنجم هجری قمری شروع شده‌اند بر نفاست این مجموعه افزوده است.
