اسناد کارخانه قند آبکوه؛ مبین نقش آستان قدس رضوی درتولید و کارآفرینی

 کارخانه قند آبکوه به عنوان قدیمی ترین کارخانه تولیدی قند در خراسان، توسط کارشناسان و تکنسین‌های چکسلواکی طی سال های 1313 تا 1315 تأسیس شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت
به روایت اسناد موجود در مرکز اسناد استان قدس رضوی، پس از اینکه در 25 تیرماه سال 1315 ساختمان کارخانه به اتمام رسید و تمامی دستگاه‌های آن نصب شد برای اولین بار کشت چغندر در مشهد آغاز شد و مأموران اداره کل فلاحت برای آموزش کشاورزان اعزام شدند.
در سال 1349 این کارخانه توسط آستان قدس رضوی خریداری و میزان 99.6 درصد سهام کارخانه قند آبکوه به آستان قدس رضوی واگذار شد و زیر نظر مدیران و کارشناسان این سازمان به کار خود ادامه داد.
کارخانه قند آبکوه در سال 1391 به دلیل قرار گرفتن در محدوده مرکزی شهر و مشکلات زیست ‌محیطی تعطیل شد.
فعالیت این کارخانه به عنوان بخشی از هویت اجتماعی و اقتصادی شهر مشهد و فعالیت‌های اثر بخش آستان قدس رضوی در مشهد و خراسان حائز اهمیت است و بر این اساس جمع آوری، نگهداری، آفت زدایی و طبقه بندی اسناد آن در دستور کار مرکز اسناد آستان قدس رضوی قرار گرفت.

جمع آوری مستندات فعالیت های اقتصادی
زهرا فاطمی مقدم؛ کارشناس اسناد آستان قدس رضوی، اسناد این واحداقتصادی را به لحاظ جایگاه آن در جذب نیرو، کارآفرینی و توسعه فعالیت های اقتصادی حائز اهمیت بیان کرده و حفظ، نگهداری و ساماندهی اسناد آن را یکی از اولویت های کاری مرکز اسناد آستان قدس رضوی عنوان می کند.
براساس اولویت کاری و وظایف ذاتی مرکز اسناد آستان قدس رضوی مبنی بر شناسایی، ارزشیابی، ساماندهی و نگهداری از میراث مکتوب این نهاد مقدس، در تابستان سال 1399 پروژه انتقال و ساماندهی اسناد کارخانه قند آبکوه به عنوان بخشی از مستندات تاریخ فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی آستان قدس رضوی، در دستور کار واحد ارزشیابی مرکز اسناد آستان قدس رضوی قرار گرفت.
این کارشناس ضمن اشاره به مراحل کار عنوان کرد: در سال های گذشته به تدریج و طی چند مرحله، بخش‌هایی از اسناد اداری و مالی این کارخانه به مرکز اسناد منتقل شد. اما همچنان بخش اعظم این اسناد در محل سابق کارخانه که در حال حاضر محل فعالیت شرکت صنایع پیشرفته رضوی است، در شرایط نامناسبی نگهداری میشدند.
اما در شهریور سال جاری(1400) پس از ایجاد زیرساخت‌ها و استانداردهای نسبی مخازن اسناد کتابخانه مرکزی، اسناد کارخانه قند آبکوه به محل دائمی خود منتقل شدند.

آنچه از اسناد می توان یافت
با توجه به نقش مؤثر کارخانه قند آبکوه در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی شهر مشهد در دهه‌های میانی قرن چهاردهم، همچنین به عنوان یکی از واحد‌های با اهمیت آستان قدس رضوی در حوزه صنایع غذایی، مطالعه اسناد این واحد اقتصادی موضوعات قابل توجهی را در عرصه هایی اجتماعی و اقتصادی در اختیار پژوهشگران قرار می دهد.
فاطمی مقدم، اساسنامه‌ها، دستور العمل‌ها به همراه نقشه‌های کارخانه و تجهیزات فنی آن، نامه نگاری اداری با مجموعه‌های مختلف شامل ادارات آستان قدس و خارج از آستان، صورت حساب‌های مالی و وضعیت درآمد و بودجه کارخانه در سال‌های مختلف و تعداد و تنوع کارگران در سال‌های مختلف و مسائل و مشکلات این حوزه را بخشی از اطلاعاتی عنوان می کند که با مطالعه اسناد حاصل می شود.
وی همچنین نقش کارخانه قند آبکوه در تحولات اجتماعی مشهد، چگونگی توسعه صنایع غذایی در خراسان با محوریت آستان قدس رضوی، مسائل و مشکلات حوزه کشاورزی خراسان در سال‌های مختلف و میزان محصول چغندرقند منطقه و میزان تولید شکر کارخانه در سال‌های مختلف را از دیگر این اطلاعات عنوان می کند.
گفتنی است مرکزاسناد «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» با دارا بودن بیش از 13 میلیون برگ سند، از غنی‌ترین مراکز اسنادی در منطقه و جهان اسلام است که روزانه میزبان پژوهشگران فراوان داخلی و بین‌المللی می‌باشد. مهم‌ترین وظیفه مرکز یاد شده، جمع‌آوری، ساماندهی، نگهداری و اطلاع‌رسانی تمامی مکاتبات و مستندات مکتوب و غیرمکتوبی است که در آستان قدس رضوی ایجاد و از چرخه اداری جاری، به بایگانی‌های ادارات منتقل شده است