تاریخچه حضور مدافعان سلامت در دارالشفای رضوی

پرستاری هنری است بی  نظیر و تخصصی است بی  همتا و گرچه ورود به این رشته مانند دیگر رشته  های تحصیلی است، اما اشتغال به آن و پرستار ماندن تنها به واسطه عشق و علاقه به این حرفه می  تواند ادامه پیدا کند. حکایت این روزهای کشور و حضور پرستاران در خط مقدم درمان مبتلایان به کرونا، باعث توجه بیشتر جامعه و افکار عمومی به این شغل شده است.
فداکاری پرستاران کشور بهانه  ای است تا در روز پرستار در لابه لای اسناد قدیمی موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به دنبال اولین ردپاهای حضور این مدافعان سلامت در دارالشفای رضوی باشیم. در یافتن این اسناد خانم الهه محبوب رئیس اداره اسناد رضوی همراه ماست.

1200 سند مرتبط با پیشینه پرستاری
در مرکز اسناد سازمان کتابخانه  ها، موزه  ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از 20هزار برگ، سندِ دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره پهلوی اول نگهداری می‎شود که حدود 1200 سند آن مربوط به پرستاران است که به‎عنوان بیماردار و خادم بیمار در بیمارخانه یا دارالشفا مشغول به کار بوده‎اند.
الهه محبوب، نفیس‌ترین و منحصربه‌ فردترین این اسناد را به لحاظ قدمت از دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه عنوان می  کند که یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن کتابت با خط سیاق است.
وی به قدیمی‎ترین اسناد مربوط به شغل بیمارداری به سال 1011 هجری قمری اشاره دارد که مربوط به پرداخت مواجب و حقوق قاسم بیماردار است.

وظایف بیمارداران
برخی تصور می‌کنند شغل پرستاری از زمان بیمارستان‌های امروزی است، اما با توجه به اسناد آستان قدس رضوی شغل بیمارداری در بانوان از دوران صفوی مرسوم بوده و به وسیله بیمارداران زن مراقبت می‌شده است.
بیماردار باشی، بیماردار و خدمة بیمار، بخشی از مناصب و مشاغل تشکیلات دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره قاجاریه بودکه تحت نظر شربت دار باشی اداره می‌شد
رئیس اداره اسناد با اشاره به بررسی مشاغل و سِمَتهای موجود در تشکیلات اداری دارالشفاء، به نام زنانی اشاره دارد که از دورۀ صفویه تا قاجاریه به شغلِ عزب دارالشفاء و بیماردارمنصوب بوده‌اند. چنانچه در سندی مربوط به سالِ 1129 ق./1708 م. سکینه بانو که ادعای خدمت بیمارداری دارد به خدمتِ سی سالۀ مادرش در این سِمَت اشاره می  کند.
در دورۀ قاجاریه نیز اسناد زیادی مربوط به زنانِ شاغل در دارالشفاء وجود دارد که سِمَت آنها پرستاری، رخت شویی و کهنه  شویی بوده است.
براساس اسناد موجود مراقبت از فرزندان و کودکان همراه مریض و نگهداری از نوزادان شیرخوار، مخصوصاً اطفال رها شده در حرم مطهر و رسیدگی به آن‌ها تا مشخص شدن وضعیت‎ شان یکی دیگر از وظایف بیمارداران در دوران قاجاریه است.

شرح وظایف شاغلین دارالشفاء
وی به شرح وظایف شاغلین در دارالشفاء حضرت منطبق بر اسناد اشاره داشته و می  گوید: بیماردارباشی مانند سرپرستار امروزی مسؤول برنامه‌ریزی نوبت‌های کاری و اعلام حضور و مدت خدمت آنها به سرپرست دارالشفا بوده و لازم بوده از سواد کافی برخوردار باشد، بیماردار یا پرستار وظیفه مراقبت از بیماران را به عهده داشته و با توجه به جدا بودن بخش‌های زنانه و مردانه در بیمارخانه بیمارداران مرد در بخش مردانه و بیمارداران زن در بخش زنانه مشغول به کار بودند.
خادمان یا بهکاران افرادی از کارکنان بودند که وظایفی از قبیل کمک پرستاری، شستشوی ملحفه و لباس و رختخواب بیماران و پاکیزه نگهداشتن اتاق‌ها را بر عهده داشتند، بیمارداران و خادمان بیماران معمولا نسبت به سایر پرسنل از سواد کمتری برخوردار بودند اما به لحاظ تجربه دارای آموزش‌های کافی بودند.

بنیانگذاری دانشکده پرستاری در مشهد
محبوب ضمن اشاره به اینکه سابقه دارالشفا در کنار حرم ائمه اطهار به قرن ششم برمی‌گردد، مطرح کرد: در سال 1315 آموزشگاه پرستاری  دختران در  مشهد با همکاری بیمارستان امام رضا(ع) تاسیس شد که هدف از آن توسعه خدمات پرستاری و آموزش‌های علمی به پرستاران برای خدمات بهینه به بیماران بود.
آنچه از لابه  لای این اسناد مکشوف است این بود که سپیدپوشان روزهای خاکستری در شرایط سخت نیز از حیطه انجام وظایف خود پاعقب ننهادند. امروز نیز بی  شک این جهاد و از خودگذشتگی مدافعان سلامت همچون مدال زرینی بر سینه جامعه پزشکی در تاریخ این مرز و بوم خواهد ماند